Przez dziesięć lat prezydentury Andrzej Duda wielokrotnie zabierał głos w sprawach historycznych, kształtując polską politykę pamięci. Prezydent uczestniczył w obchodach kluczowych rocznic, od stulecia niepodległości po 80. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Jego wystąpienia często podkreślały polską dumę narodową i bohaterstwo, ale niektóre decyzje wywołały kontrowersje. Polityka historyczna stała się jednym z najważniejszych elementów jego prezydentury.
Jedną z pierwszych okazji do zaprezentowania swojej wizji historii była 76. rocznica wybuchu II wojny światowej w 2015 roku. Na Westerplatte Andrzej Duda podkreślił: «Możemy być dumni i przed naszymi sojusznikami wtedy, i przed naszymi sojusznikami dzisiaj. Polska zawsze stała po adekwatnej stronie, Polska zawsze stała po stronie wolnego świata. U nas nie było kolaboracyjnego rządu, u nas byli żołnierze, którzy walczyli na wszystkich frontach II wojny światowej».
Prezydent przyznał, iż Armia Czerwona w przeważającym stopniu przyczyniła się do pokonania hitlerowskich Niemiec. Jednak zwrócił uwagę, iż maj 1945 roku dla Polaków oznaczał zakończenie jednej niewoli i rozpoczęcie kolejnej. Podkreślił też, iż Polska nie ma odwiecznych wrogów i może budować dobre relacje ze wszystkimi narodami.
Katyń jako zbrodnia ludobójstwa
Dwa tygodnie później podczas otwarcia Muzeum Katyńskiego w Cytadeli Warszawskiej prezydent stwierdził: «Zbrodnia katyńska musi być nazywana zbrodnią ludobójstwa». To było jedno z pierwszych tak jednoznacznych określeń tej tragedii przez głowę państwa.
Podczas uroczystości z okazji rocznicy odzyskania niepodległości podkreślał, iż «niepodległość nigdy nie jest dana raz na zawsze». Wskazywał historię jako jeden z filarów silnego państwa, obok gospodarki i prawa. Argumentował, iż ojczyzna powinna oddawać hołd tym, którzy za nią polegli, ale też pamiętać o tych, którzy dla niej żyją.
Żołnierze wyklęci w centrum uwagi
Od początku prezydentury Andrzej Duda zaangażował się w uhonorowanie żołnierzy wyklętych, czyli członków powojennego zbrojnego podziemia. Objął honorowy patronat nad filmem «Historia Roja» i podczas Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych podkreślał bohaterstwo Witolda Pileckiego.
Prezydent chwalił inicjatywę utworzenia Muzeum Żołnierzy Wyklętych. Z uznaniem wypowiadał się też o Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, podkreślając, iż wystawa w tej placówce powinna być elementem szkolnych programów edukacyjnych.
Wartości chrześcijańskie jako fundament
Na X Zjeździe Gnieźnieńskim prezydent podkreślał znaczenie wartości chrześcijańskich. Mówił: «Musimy być misjonarzami wartości chrześcijańskich, bo one są największą szansą, by Europa i świat przeszły przez wszystkie kryzysy». Zaznaczył, iż wyrzeczenie się wartości związanych z Dekalogiem nie prowadzi do rozwoju.
Jako obrońców wartości chrześcijańskich wymienił papieża Jana Pawła II, prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz żołnierzy wyklętych. Podkreślał, iż fałszywie pojmowana wolność bardzo gwałtownie prowadzi do odebrania wolności drugiemu człowiekowi.
Powstanie Warszawskie jako symbol jedności
Podczas rocznic wybuchu Powstania Warszawskiego Duda podkreślał, iż było to kolejne ogniwo w łańcuchu polskich walk o wolność. Przypomniał, iż powstańcy warszawscy stanęli razem do walki ponad dzielącymi ich różnicami ideowymi.
«Wszyscy - narodowcy i socjaliści, syndykaliści i chadecy, konserwatyści i liberałowie. Bo to, co ich łączyło, było mocniejsze niż to, co dzieliło. Łączyło ich pragnienie wolności» - podkreślał. Prezydent określił historię Powstania Warszawskiego istotną lekcją o tym, iż różnice w demokratycznym społeczeństwie są naturalne i nieuniknione.
Współpraca ponad podziałami
O współpracy osób o różnych poglądach mówił też z okazji 40-lecia powołania Komitetu Obrony Robotników. Przypomniał, iż w utworzonej w 1976 roku organizacji działali m.in. Antoni Macierewicz i Mirosław Chojecki, a współpracował Jarosław Kaczyński, ale byli tam też Jacek Kuroń, Henryk Wujec, Edward Lipiński i Adam Michnik.
Podziękował wszystkim, którzy byli członkami KOR-u. Część środowiska KOR-u, w tym Adam Michnik, Seweryn Blumsztajn, Andrzej Celiński i Leszek Moczulski, nie wzięła jednak udziału w tych uroczystościach.
Polacy ratujący Żydów
Od początku prezydentury Duda zaangażował się w uhonorowanie Polaków ratujących Żydów podczas II wojny światowej. Ustanowienie Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką 24 marca 2018 roku było bezpośrednią inicjatywą prezydenta i polskiego parlamentu.
Jak zaznaczył, w okupowanej Polsce za wszelką pomoc Żydom groziła kara śmierci, jednak solidarności nie dało się złamać. Niemcy chcieli złamać solidarność łączącą obywateli Rzeczypospolitej, ale im się to nie udało.
Polityka prawdy przeciwko pedagogice wstydu
Wiosną 2017 roku w wywiadzie dla TVP Historia prezydent odwołał się do polityki historycznej prezydenta Lecha Kaczyńskiego. «Powinniśmy prowadzić twardą, zdecydowaną politykę historyczną. Politykę prawdy» - stwierdził i mówił, iż w latach 90. polskiemu społeczeństwu «wciskano pedagogikę wstydu».
«Mamy z czego być dumni i powinniśmy być dumni, to inni mają się czego wstydzić» - dodał. Zaznaczył, iż nie zgadza się z «czarno-białą» oceną całego PRL i nigdy nie pozwoli nazwać czernią żołnierzy pierwszej czy drugiej armii Wojska Polskiego.
Kontrowersyjna ustawa o IPN
Dużo kontrowersji wywołała przyjęta na początku 2018 roku nowelizacja ustawy o IPN, zwana ustawą o Holokauście. Wprowadzała ona kary za przypisywanie polskiemu narodowi odpowiedzialności za zbrodnie nazistowskie i została ostro skrytykowana w Stanach Zjednoczonych i Izraelu.
Część krytyki spadła na prezydenta Dudę, który ustawę podpisał, ale jednocześnie skierował ją do Trybunału Konstytucyjnego. W obliczu dalszej presji dyplomatycznej najbardziej kontrowersyjne przepisy zostały wycofane.
Brygada Świętokrzyska i ostatnie kontrowersje
Krytycznie przez część środowiska naukowego został przyjęty honorowy patronat nad obchodami 75. rocznicy powołania Brygady Świętokrzyskiej. Z ustaleń badaczy wynikało, iż ta utworzona latem 1944 roku formacja pod osłoną Niemców przeszła przez ziemie okupowanej Polski do Czech i dopiero tam zmieniła front.
W lipcu 2025 roku prezydent Duda zabrał głos w sprawie wystawy «Nasi chłopcy» zorganizowanej przez Muzeum Gdańska. Przedstawieni zostali na niej mieszkańcy Pomorza wcieleni podczas II wojny światowej do Wehrmachtu. Prezydent ocenił, iż przedstawianie żołnierzy III Rzeszy jako «naszych» to nie tylko fałsz historyczny, ale moralna prowokacja.
(PAP) Uwaga: Ten artykuł został zredagowany przy pomocy Sztucznej Inteligencji.
