79. rocznica śmierci Antoniego i Janiny Żubrydów. Tragiczna historia rodziny „Zucha”

Dziś mija 79 lat od tragicznej śmierci Antoniego Żubryda „Zucha”, dowódcy jednego z najaktywniejszych oddziałów antykomunistycznego podziemia na Podkarpaciu, oraz jego żony Janiny, która była w zaawansowanej ciąży. Zostali podstępnie zamordowani 24 października 1946 roku w lesie koło wsi Malinówka w powiecie brzozowskim. Ich zabójcą był agent Urzędu Bezpieczeństwa, Jerzy Vaulin, który działał z pełnym zaufaniem dowódcy.

[caption id="attachment_766624" align="aligncenter" width="800"] fot. wikipedia[/caption]

Od żołnierza Września do dowódcy podziemia

Antoni Żubryd urodził się 4 września 1918 roku w Sanoku. W młodości ukończył Szkołę Podoficerów Piechoty dla Małoletnich w Śremie, a następnie służył w 40 Pułku Piechoty „Dzieci Lwowskich”. Za męstwo podczas obrony Warszawy w 1939 roku odznaczono go Krzyżem Walecznych i awansowano na sierżanta.

[caption id="attachment_766631" align="alignnone" width="1385"] Antoni Żubryd (pierwszy z lewej u dołu) w mundurze podoficera Wojska Polskiego. Źródło: domena publiczna[/caption]

Po krótkiej niewoli wrócił do Sanoka i włączył się w działalność konspiracyjną Związku Walki Zbrojnej. W czasie okupacji współpracował również z wywiadem sowieckim, działając pod pseudonimem „Orłowski”. W 1941 roku został aresztowany przez Gestapo, a po długim śledztwie skazany na śmierć. Zdołał jednak uciec z transportu na egzekucję i powrócił w rodzinne strony.

Z UB do lasu

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Sanoka w 1944 roku Żubryd został funkcjonariuszem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. gwałtownie jednak ujawnił swoje prawdziwe poglądy – pomagał więzionym żołnierzom podziemia, ostrzegał przed aresztowaniami. Gdy wyszło to na jaw, w czerwcu 1945 roku zdezerterował, zabierając ze sobą żonę i grupę byłych partyzantów.

[caption id="attachment_766648" align="aligncenter" width="668"] Starostwo Powiatowe w Brzozowie [/caption]

Wkrótce stworzył Samodzielny Batalion Operacyjny Narodowych Sił Zbrojnych „Zuch”, który działał na terenie powiatów Sanok, Brzozów i Krosno. Oddział, liczący choćby 300 żołnierzy, przeprowadził ponad 200 akcji zbrojnych przeciwko UB, MO i KBW.

Zdrada i śmierć

Pod koniec 1946 roku sytuacja „żubrydowców” stawała się coraz trudniejsza. Do oddziału przeniknął agent UB Jerzy Vaulin, ps. „Bronek”, dawny żołnierz AK, który zyskał pełne zaufanie dowódcy.

[caption id="attachment_766647" align="aligncenter" width="668"] fot. Starostwo Powiatowe w Brzozowie [/caption]

24 października 1946 roku Vaulin wywabił Antoniego Żubryda z domu pod pozorem rozpoznania trasy. W lesie zastrzelił go strzałem w tył głowy. Następnie zamordował Janinę, która była w zaawansowanej ciąży. Ciała małżonków trafiły do siedziby UB w Brzozowie, a następnie na zamek w Rzeszowie. Ich dalszy los pozostaje nieznany.

[caption id="attachment_766649" align="aligncenter" width="1000"] fot. Starostwo Powiatowe w Brzozowie [/caption] [caption id="attachment_766640" align="aligncenter" width="868"] Ankieta tajnego współpracownika UB Jerzego Vaulina „Moskita“. Źródło: AIPN[/caption]

Vaulin w okresie PRL funkcjonował pod nazwiskiem Jerzy Wolen. Był cenionym reżyserem filmów dokumentalnych, nagradzanym przez Ministerstwo Obrony Narodowej. Zmarł w 2015 roku, nigdy nie ponosząc odpowiedzialności za zbrodnię.

Najmłodszy więzień PRL-u

Syn Antoniego i Janiny, Janusz, urodzony w 1941 roku, był kilkakrotnie aresztowany jako dziecko. Po raz pierwszy, gdy miał cztery lata. Jako pięciolatek spędził pół roku w więzieniu na zamku w Rzeszowie – był jednym z najmłodszych więźniów politycznych PRL-u.

[caption id="attachment_766644" align="aligncenter" width="1024"] fot. archiwum eSanok.pl[/caption]

Po śmierci rodziców trafił do sierocińca, skąd wykradła go ciotka, która go wychowała i później adoptowała.

W 1997 roku Janusz otrzymał list od Jerzego Vaulina, w którym ten tłumaczył się z morderstwa, twierdząc, iż działał w obronie własnej. Sąd w Krośnie w 1999 roku uznał sprawę za przedawnioną.

Rehabilitacja po latach

W 1994 roku Sąd Wojewódzki w Rzeszowie unieważnił decyzję o umorzeniu śledztwa z 1946 roku i oficjalnie zrehabilitował Antoniego Żubryda, uznając jego działalność za walkę o niepodległość Polski.

Historia Żubrydów pozostaje jedną z najbardziej dramatycznych kart podziemia antykomunistycznego na Podkarpaciu – historią zdrady, odwagi i cierpienia rodziny, która zapłaciła najwyższą cenę za wierność wolnej Polsce.

źródło: Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa "Nila" w Krakowie

[caption id="attachment_766622" align="aligncenter" width="960"] Ślubny portret Janiny i Antoniego Żubrydów fot. technopedia[/caption]

ZOBACZ RÓWNIEŻ:

SANOK: Środowisko patriotyczne pamięta o kapitanie Żubrydzie oraz Jego batalionie! (VIDEO)

SANOK. Patriotyczny mural na Wójtostwie odsłonięty! (VIDEO, ZDJĘCIA)

Odnaleziono szczątki żołnierzy NSZ z oddziału kpt. Antoniego Żubryda

Sanok pamięta o Żołnierzach Niezłomnych! Odsłonięto mural (ZDJĘCIA)

70. rocznica śmierci mjr. Antoniego Żubryda i jego żony. Uroczystości służą odkłamywaniu historii (ZDJĘCIA)

SYN ANTONIEGO ŻUBRYDA: Pierwszy raz udało się przebić przez wewnętrzy opór (FILM)