Dokładnie 80 lat temu, 27 stycznia 1945 roku, do obozów Auschwitz-Birkenau-Monowitz wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej.
W obozach pozostało tylko około siedem tysięcy chorych i wycieńczonych więźniów – mężczyzn i kobiet oraz dzieci i młodocianych w liczbie około 750. Nie byli oni w stanie w większości uczestniczyć już w pieszym marszu ewakuacyjnym, zwanym Marszem Śmierci, który prowadził głównie do Wodzisławia Śląskiego przez Brzeszcze, Pszczynę i Jastrzębie Zdrój. Odnoga tej trasy wiodła też przez Żory.
Więźniowie z Monowic szli natomiast przez Bieruń, Mikołów do Gliwic, gdzie podobnie jak w Wodzisławiu Śląskim, czekały na nich otwarte wagony kolejowe, którymi wieziono ich w głąb Niemiec do różnych obozów koncentracyjnych, m.in. do Mauthausen, Buchenwaldu i Sachsenhausen.
Eulalia Kurdej (nr obozowy 84351) wspominała:
„Ścisk w wagonie nie trwał długo, bo już na najbliższych stacjach (i dalszych), kiedy tylko pociąg zatrzymał się na postoju, wyrzucano z wagonu ciała zmarzniętych lub zmarłych. Robiło się coraz luźniej”.
Część więźniów, na których brakło miejsca w transportach kolejowych, dalej była pędzona w kierunku KL Gross-Rosen i jego podobozów na Dolnym Śląsku.
Przygotowania do likwidacji obozu
W sierpniu 1944 roku rozpoczęto wywozić z KL Auschwitz transporty więźniów do obozów w głąb Niemiec. niedługo też rozpoczęły się przygotowania do likwidacji obozu. Najpierw zostało rozebrane krematorium nr 4 w Birkenau, które poważnie zostało uszkodzone podczas buntu Żydów z Sonderkommando 7 października tegoż roku. Potem rozmontowano w tym obozie urządzenia spaleniskowe w krematoriach nr 2 i 3, wysyłając je w głąb Niemiec, gdzie również wywieziono setki tysięcy sztuk odzieży zrabowanej ofiarom żydowskim.
Wreszcie w połowie stycznia 1945 roku rozpoczęto niszczyć dokumentację obozową, świadczącą o rozmiarach zbrodni popełnionej w KL Auschwitz. Esesmani jednak myśląc o jak najszybszym opuszczeniu terenów KL Auschwitz nie zwracali już uwagi na realizację poleceń wydawanych więźniom, którzy zdołali ocalić część dokumentacji od spalenia.
Ewakuacja obozu
17 stycznia 1945 roku odbył się w KL Auschwitz ostatni apel, do którego stanęło łącznie ponad 67 tysięcy więźniarek i więźniów, w tym w obozie Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau blisko 32 tysiące, a w podobozach ponad 35 tysięcy osób.
Od tego momentu Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację KL Auschwitz-Birkenau i jego podobozów, skąd od 17 do 21 stycznia wyprowadzono pieszo około 56 tysięcy osób. Kolumny ewakuacyjne więźniów, konwojowane przez esesmanów, prowadzone były na zachód, przez Górny i Dolny Śląsk. Nie było jednego scentralizowanego marszu pieszego, ale takich tras ewakuacyjnych było kilka.
Jedynie ponad dwa tysiące więźniów z dwóch podobozów KL Auschwitz – „Eintrachthütte” w Świętochłowicach i „Laurahütte” w Siemianowicach – wywieziono 23 stycznia w transportach kolejowych.
