Na podstawie aktualnych badań wiadomo, iż w Powstaniu Warszawskim wzięło udział około 300 obcokrajowców. Reprezentowali oni 18 nacji. Byli to Słowacy, Węgrzy, Grecy, Gruzini, Brytyjczycy, Rosjanie, Ormanie, Holendrzy, Burowie. W powstańczych szeregach stanął także Australijczyk, Rumun, Czech, Azer, Ukrainiec i wreszcie – Nigeryjczyk. August Agbola O’Brown, gdyż tak się nazywał, to postać bardzo interesująca. Jak wyglądały losy jedynego czarnoskórego powstańca?
August Agbola O’Brown - kim był?
Dzięki badaniom jakie prowadzili nad życiorysem Nigeryjczyka IPN oraz Muzeum Powstania Warszawskiego znamy coraz więcej faktów o niezwykłym życiu O’Browna.
August Agbola O’Brown przyszedł na świat 22 lipca 1895 r. w Lagos. Choć był z wykształcenia muzykiem to jako młodzieniec zaciągnął się na okręt handlowy marynarki brytyjskiej. Przez kilka lat mieszkał w Anglii. W 1922 r. przypłynął do Wolnego Miasta Gdańska, następnie udał się do Warszawy, która spodobała mu się tak bardzo, iż postanowił osiąść w niej na stałe. Tutaj zaczął realizować się jako muzyk – gwarna i rozrywkowa stolica bardzo chętnie przyjęła czarnoskórego perkusistę.
O’Brown grywał w nocnych lokalach i restauracjach, gwałtownie stał się postacią rozpoznawalną i powszechnie lubianą. Odznaczał się zawsze eleganckim ubiorem – nosił jasne garnitury i gustowne kapelusze. W końcu zdecydował się założyć rodzinę. Muzyk ożenił się z Polką Zofią Pykówną, z którą doczekał się dwójki synów: Ryszarda (ur. 1928) i Aleksandra (ur. 1929). Jak wskazywał dr Zbigniew Osiński, ich ślub, który odbył się w Krakowie, skąd pochodziła panna młoda, wywołał spore zainteresowanie prasy, która pisała:
„Biało-czarne małżeństwo. Ściśle nie biało-czarne, ale biało-czekoladowe małżeństwo zostało zawarte w Krakowie, gdzie autentyczny murzyn p. August Braoun ożenił się z autentyczną Polką, p. Zofją Pykówną. Egzotyczny ślub zgromadził w kościele tłumy ludzi. Na fotografii naszej widzimy parę młodożeńców i orszak ślubny”
Młodzi zamieszkali w Warszawie, jednakże ich związek gwałtownie się rozpadł. Jak pisała Dominika Montean-Pańków:
„Co stało się z pierwszą żoną Augusta, z którą miał dwóch synów? Jan Rogoż, autor książki »Kryminalny Kraków«, w związku z Agbolą odnalazł w przedwojennym tygodniku »Tajny Detektyw« dwa ogłoszenia. Pierwsze, z lipca 1932 roku, brzmiało tak: »Proszę o umieszczenie wezwania do Szanownych Czytelników o łaskawe podanie adresu męża mego Augusta Browne (murzyna), tancerza, który od kilku miesięcy pozostawił mię zupełnie bez środków do życia wraz z dwojgiem małych dzieci i żadnej wiadomości o sobie nie daje. Zofja Browne, Kraków, Zwierzyniecka 34 m. 12«. Do anonsu dołączono zdjęcie młodziutkiego Augusta Browne’a w smokingu. Po tygodniu, w tym samym tygodniku zamieszczono odpowiedź od poszukiwanego: »Co do rzucenia żony miałem widocznie powody ku temu. Dzieci zabieram do siebie. Komunikuję, o ile żona moja nie wie, gdzie się znajduję, iż pracuję w jednym z wytwornych lokali w Warszawie w Caveau Caucassien. Nie ukrywam się i nie chcę przez blamaż tracić posadę«”.
O’Brown wybrał zatem życie w stolicy, gdzie po wybuchu II wojny światowej zaczął handlować sprzętem elektronicznym. Dyskusyjny jest jego udział we wcześniejszych działaniach konspiracyjnych, choć on sam wskazywał, iż uczestniczył w walkach z Niemcami od 1941 r. Pewne jest, iż po wybuchu Powstania Warszawskiego postanowił dołączyć do zbrojnej walki z niemieckim okupantem.
Pod pseudonimem „Ali” O'Brown został strzelcem w batalionie „Iwo” walczącym na terenie Śródmieścia w rejonie ulic Wspólnej, Wilczej, Marszałkowskiej, Hożej. Pewne jest, iż Powstanie przeżył, jednakże jego losy tuż po jego stłumieniu nie są znane. Wiadomym jest, iż w 1949 r. złożył kartę członkowską do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, w której wskazał, iż jest zatrudniony w Wydziale Kultury i Sztuki Zarządu Miejskiego w Warszawie, wieczorami zaś także grywał w lokalach. Co interesujące zagrał też epizodyczną rolę w filmie „Żołnierz zwycięstwa” w reżyserii Wandy Jakubowskiej.
Na początku lat 50. poznał młodszą od siebie o blisko 20 lat Olgę Miechowicz, która pracowała w sklepie muzycznym przy Alejach Jerozolimskich. Wziął z nią ślub, a następnie między 1956 a 1958 r. razem wyemigrowali z Polski. Następnie zamieszkali na krótko w Paryżu, po czym przenieśli się do Londynu, gdzie doczekali się córki Tatiany. Na emigracji O’Brown zarabiał na życie udzielając lekcji muzyki. Zmarł na raka w wieku 81 lat, pochowany został na Hampstead Cemetery w Londynie.
W 2019 r. w Warszawie, u zbiegu pasażu Wiecha i ulicy Chmielnej odsłonięto pamiątkowy obelisk upamiętniający Augusta Agbolę O’Browna. Inicjatorem jego powstania była Fundacja Wolność i Pokój.
Czytaj też:
Niemiecka pułapka. 300 osób zginęło w wyniku wybuchuCzytaj też:
"Lepszej śmierci nikt z nas nie pragnie"Czytaj też:
Powstanie Warszawskie. 20 faktów, które trzeba poznać
