Ćwierć wieku Polski w NATO. Sukcesy i wyzwania

Autorzy: Małgorzata Stadnicka, dr Tomasz Pawłuszko

„Dzięki Bogu, iż Polska ma Artykuł 5” – w takich słowach na temat wstąpienia Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego w kontekście agresji Rosji na Ukrainę wypowiedział się dr Charles A. Kupchan. Słowa te są znaczące, ponieważ sam Kupchan w administracji Billa Clintona był przeciwnikiem powiększania NATO o kraje obecnej wschodniej flanki. A jednak zmienił zdanie, co podkreśla wagę członkostwa Polski w NATO. Ten artykuł ma na celu zobrazować zarówno mocne, jak i słabsze strony członkostwa RP w Sojuszu, a także przedstawić długoterminowe perspektywy rozwoju NATO.

25 lat w NATO

Gdy Polska wstąpiła do NATO w dniu 12 marca 1999 roku, publicysta i dziennikarz Anatol Arciuch skomentował akcesję niniejszymi słowami: „To prawdziwy koniec II wojny światowej. Zwykle przy takich historycznych datach świadkowie tych wydarzeń dopiero po pewnym czasie zdają sobie sprawę z tego, jak wielka to była sprawa”. Nie okazało się to jednak prawdą – w rzeczywistości, Polacy natychmiast rozpoznali ten moment jako jeden z najbardziej znaczących w historii państwa. Jak powiedział ówczesny Minister Spraw Zagranicznych Bronisław Geremek, „to wielki dzień dla Polski, jak i dla milionów Polaków rozproszonych po wszystkich kontynentach. Polska wraca na zawsze tam, gdzie jest jej miejsce, do wolnego świata. Polska już nie jest osamotniona w obronie swojej wolności. Jesteśmy w NATO dla naszej i waszej wolności”. Inne popierające akcesję głosy należały między innymi do Ryszarda Kaczorowskiego i Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Wśród obserwatorów zdarzenia powszechne było poczucie przytłoczenia doniosłą chwilą, a także ulgi z uzyskanego gwarantu bezpieczeństwa. Największe zagrożenie drugiej połowy dwudziestego wieku z perspektywy państw Sojuszu – Rosja – „została sprowadzona do roli podrzędnego, regionalnego mocarstwa”. Później jednak jej agresja Rosji na Gruzję i szeroko zakrojony program zbrojeń przekonały polityków NATO, iż zagrożenie nie minęło.

W 2024 roku zarówno członkowie rządu, jak i Prezydent RP w momencie świętowania 25. rocznicy wstąpienia Polski do NATO podkreślali wielką wagę tej decyzji dla zarówno polskiego bezpieczeństwa, jak i dla dyplomacji. Podczas 12. posiedzenia Sejmu w dniu 22. maja 2024 roku wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz wymienił siłę zdobywaną dzięki obecności w sojuszach jako jeden z trzech podanych przez siebie filarów bezpieczeństwa narodowego.

Prezydent podkreślił, iż NATO w Polsce cieszyło się od początku szerokim poparciem, a także dostarczyło narodowi kluczowej solidarności. W końcówce jego mowy Prezydent zaznaczył, iż „nie było i nie ma lepszego gwaranta bezpieczeństwa niż Sojusz Północnoatlantycki”. Takie stanowiska podkreślają, iż rząd polski zarówno w okresie przyłączania Polski do NATO, jak i obecnie, równie mocno są związane z Sojuszem i z rozwojem militarnym. W związku z rocznicą obecności Polski w NATO poniżej przedstawiono skróconą diagnozę stanu tej organizacji oraz jej użyteczności dla polskich interesów.

Mocne strony Sojuszu

W Sojuszu Północnoatlantyckim z pewnością jedną z jego najmocniejszych stron dla interesu Polski jest wzmocnienie relatywnej siły polityki zagranicznej RP, choćby poprzez dyplomację w ramach państw NATO. Pozostanie poza tymi strukturami dla Polski sprawi, iż zostanie ona oddelegowana do państw „drugiej kategorii”, poza sferą wpływów państw Zachodu. Bez obecności w sferze państw „pierwszej kategorii”, Polska nie będzie miała możliwości wpłynięcia na najważniejsze procesy decyzyjne – zarówno polityczne, jak i militarne – kraju. w tej chwili podczas szczytów w Waszyngtonie, Madrycie albo Warszawie Polska dzięki swojemu udziałowi w NATO może mieć realny wpływ na postępowanie innych przywódców.

Kolejną mocną stroną obecności Polski w Sojuszu Północnoatlantyckim jest fakt, iż dzięki akcesji do NATO Polska może efektywniej wydawać środki na obronność. 2% wydatków PKB z założenia wypłacanych przez każde państwo Sojuszu jest zebranych i później wydawanych proporcjonalnie na zaopatrzenie i zbrojenie Sojuszu, co z założenia przeciwdziała większemu obarczeniu wydatkami któregokolwiek z państw. W praktyce jednak, powinno zostać zauważone, 8 państw wciąż nie spełnia tego wymogu, a państwa takie jak Polska przekraczają ten próg znacząco, co zwiększa nierówność wkładu w działania NATO.

Jak podkreślili Władysław Kosiniak-Kamysz, minister obrony narodowej i wicepremier, oraz Radosław Sikorski, minister spraw zagranicznych, w swoich wypowiedziach w 2024 roku, nasze państwo jest zdecydowanie bezpieczniejsze dzięki obecności w Sojuszu. Artykuł 5. sprawił, iż obawy o to, iż po Ukrainie Rosja odważy się zaatakować Polskę, były i pozostają dość odległe, przynajmniej jeżeli chodzi o perspektywę najbliższych miesięcy, czy kilku lat.

Dzięki członkostwu w Pakcie Północnoatlantyckim zyskaliśmy również kluczowych sojuszników. Szczyty, takie jak ten w Madrycie w 2022 roku, umożliwiają polskim politykom i wojskowym spotkanie się z ich odpowiednikami w Stanach Zjednoczonych, czy Wielkiej Brytanii i wpływanie na kształt bezpieczeństwa międzynarodowego w Europie i poza nią. Warto przecież wspomnieć, iż Polska od 1999 roku uczestniczyła w misjach pokojowych NATO poza jego granicami, co uwydatniło potencjał militarny naszego państwa daleko poza Europą.

Wreszcie obecność w NATO stała się przyczynkiem dla Polski do modernizacji swojej armii. Stało się tak z dwóch powodów – po pierwsze, ponieważ dzięki NATO mieliśmy na to odpowiednie środki. Po drugie, wymiana doświadczeń z innymi członkami Sojuszu dała nam wiedzę potrzebną do odpowiedniego rozwoju armii, z czego w tej chwili profitujemy, ponieważ w 2023 roku Polska zajęła 20. miejsce na liście najpotężniejszych armii świata.

Słabe strony Sojuszu

Wiele państw w Sojuszu nie dbało o wydatki obronne w należyty sposób. Skutkowało to spadkiem ich zdolności obronnych, a tym samym osłabiło względną siłę Sojuszu. Niedofinansowanie to nie skutkuje niestety jedynie brakami w zaopatrzeniu armii, ale również w brakach kadrowych, ponieważ brak odpowiedniego dofinansowania armii powoduje spadek mobilizacji i w związku z tym również spadek liczby żołnierzy ochotniczych.

Kolejny problem do wspomnienia pomimo sukcesu ostatnich 25 lat to wciąż mobilność armii NATO. Mimo ostatnich starań aby umożliwić żołnierzom Sojuszu prędkie przemieszczanie się w ramach granic państw członkowskich (działania obejmowały między innymi usprawnianie biurokracji wokół przemieszczania broni oraz żołnierzy), jest to wciąż problematyczny temat.

Przyszłe zagrożenia

Sojusz Północnoatlantycki w nadchodzących latach i dekadach będzie miał przed sobą wiele zagrożeń, ale i szans na rozwój. W dalszej części artykułu zostaną wskazane perspektywy na rozwój Polski w ramach Sojuszu, ale także i perspektywy samego Sojuszu, które bezpośrednio wpływają na dobro RP.

Rosną obawy o kierunek polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych pod przywództwem Donalda Trumpa jako Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Stany Zjednoczone przeznaczają najwięcej środków ze wszystkich państw członkowskich na składki do NATO, co jednak może zostać znacząco zmniejszone. Zostało to powiązane z ostrzeżeniami Donalda Trumpa, mąjącymi przekonać 8 państw Sojuszu, które wciąż nie wypełniają natowskiego wymogu 2% PKB wydawanego na obronność, do spełnienia go. Argument przyszłego Prezydenta Trumpa jest następujący – jeżeli państwa członkowskie nie są chętne spełnić warunków Artykułu 4. NATO (artykuł stanowiący o potrzebie każdego państwa do zapewnienia sobie środków obrony wystarczających na przetrwanie do czasów przybycia pomocy ze strony innych członków Sojuszu), to inne kraje takie jak Stany Zjednoczone nie powinny być zobowiązane do spełniania warunków Artykułu 5. W związku z tym polityka Donalda Trumpa wobec NATO – polityka wsparcia albo też powolnego wycofania udziału USA w finansowaniu NATO – będzie miała ogromny wpływ na państwa wschodniej flanki, które z tych składek korzystają, a jest nimi, naturalnie, również Polska.

Na kolejne lata Polski w NATO wpływ będzie miał również przebieg oraz wynik w tej chwili trwającej wojny Rosji z Ukrainą. Wygrana Ukrainy pokaże siłę Sojuszu wspierającego ją, a szczególnie podkreśli znaczenie wsparcia, którego udzieliła mu Polska. Stanie się to zatem przyczynkiem do wzrostu znaczenia Polski na arenie międzynarodowej, zarówno wzrostu respektu jej militarnego potencjału, jak i siły politycznej. Z drugiej strony potencjalna przegrana Ukrainy mogłaby oznaczać bezpośrednie zagrożenie ze strony Rosji tuż przy polskiej granicy. Mimo tego choćby będąc chronionymi przez siłę NATOwskiej obrony, jeżeli Ukraina przegra wojnę, będzie to z pewnością oznaczać wzmożone starania militarne Polski w przygotowaniu na ewentualne zagrożenie ze strony Rosji.

Wreszcie pozostałymi zagrożeniami, z którymi Polska oraz NATO muszą się liczyć w nadchodzących latach jest między innymi wzrost kryzysu migracyjnego. Biorąc pod uwagę postępującą niestabilność na Bliskim Wschodzie (wliczając w to chociażby wojnę pomiędzy Izraelem, Palestyną, oraz państwami sąsiadującymi, a także przejęcie władzy po upadku reżimu Assada w Syrii), można spodziewać się, iż Rosja zechce wykorzystać sytuację do użycia uchodźców jako broni hybrydowej na granicy polsko-białoruskiej, kreując zagrożenie dla NATO.

Perspektywy rozwiązań

Przed Polską stoi kilka możliwych sposobów przygotowania się na nadchodzące zagrożenia w dziedzinie bezpieczeństwa, w których istotną rolę odegra nasza obecność w Sojuszu Północnoatlantyckim.

Przede wszystkim, tak jak podkreślał to Prezydent RP w swoim oświadczeniu upamiętniającym 25. rocznicę wstąpienia Polski do NATO, kraj zyska na zwiększeniu wydatków na obronność, które w tej chwili przekroczyły 4% PKB, a w 2025 roku mają wzrosnąć do 4.7%. Umożliwia to zakup uzbrojenia, ale także finansowanie wyższych płac oraz szkolenia wojskowego.

Wśród wskazanych w jego trakcie rozwiązań znalazły się między innymi integracja technologiczna między państwami członkowskimi, krytycznie istotna w dobie wzrostu znaczenia cyberbezpieczeństwa, ale też podwojenie liczby międzynarodowych grup bojowych stacjonujących na wschodniej flance NATO. Będzie to bardzo ważne z perspektywy trwania naszego państwa w Sojuszu, ponieważ to właśnie taka międzynarodowa obecność na naszych granicach pomoże odstraszyć Rosję.

Mimo tych oraz innych bardzo pozytywnych perspektyw na przyszłość Sojuszu z polskiej perspektywy, pozostaje naturalnie wiele zagrożeń – do nich należeć będzie wskazana wcześniej rozproszona logistyka NATO, ale także trudności w zabezpieczeniu państw bałtyckich, do których Polska również, naturalnie, należy. Pozytywnych rozwiązań na horyzoncie jest jednak wiele i można być optymistycznie nastawionym na dalszy rozwój Polski w NATO oraz nasze bezpieczeństwo narodowe dzięki Sojuszowi.

Podsumowanie

Polska w NATO w ciągu 25 lat zaliczyła znaczący wzrost potencjału militarnego. Polska armia zyskała nowe zdolności, nowe typy broni, zaczęto również inwestować w infrastrukturę szkoleniową. Ponadto, na terenie Polski stacjonują wojska sojuszników, które wzmacniają potencjał odstraszania. Polska stała się kluczowym wschodnim państwem Sojuszu, co zwiększyło rangę dyplomatyczną Warszawy. Jednocześnie czyha na nią wiele zagrożeń, które będą musiały zostać wskazane przez przywódców w nadchodzących miesiącach i latach, jeżeli mamy być dobrze przygotowani na ryzyka z zewnątrz. Ten artykuł podsumował zarówno mocne, jak i słabe strony Sojuszu. Pomimo swoich słabości, Sojusz jest mocną organizacją, niezbędną dla bezpieczeństwa międzynarodowego Polski tak w ubiegłych dekadach, jak i w nadchodzących latach.