Adnotacja: Niniejszy tekst jest tłumaczeniem artykułu oryginalnie napisanego w języku angielskim.
Autor: Uğur Can Özkan
Nadzór merytoryczny: Jędrzej Błaszczak
Wstęp
Format trójstronny obejmujący Polskę, Rumunię i Turcję ewoluował od początku drugiej dekady XXI wieku, przekształcając się w najważniejsze ramy współpracy na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa regionalnego oraz łączności między wschodnią a południową flanką NATO.
Od momentu instytucjonalizacji na szczeblu ministrów spraw zagranicznych w 2016 roku, format ten zyskał na znaczeniu strategicznym, zwłaszcza w następstwie pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku. w tej chwili służy on jako istotna platforma łącząca trzy państwa, których położenie geograficzne i potencjał wojskowy są najważniejsze dla postawy obronnej Sojuszu oraz stabilności szerszego regionu Morza Czarnego (Chudziak & Oleksy, 2023; MSZ Republiki Turcji, 2022).
Niniejszy artykuł stawia tezę, iż strategiczne znaczenie formatu trójstronnego nie wynika z osiągania pełnej zbieżności poglądów wśród podobnie myślących sojuszników, ale ze umiejętności zarządzania fundamentalnymi rozbieżnościami strategicznymi wewnątrz NATO i ich godzenia.
Podczas gdy Polska i Rumunia postrzegają Rosję jako bezpośrednie – a w przypadku Warszawy choćby egzystencjalne – zagrożenie wymagające twardego odstraszania i pogłębionej koordynacji transatlantyckiej, Turcja stosuje politykę równowagi. Łączy ona odstraszanie z selektywną współpracą i dialogiem z Moskwą. Dlatego też mechanizm trójstronny funkcjonuje jako swoisty „strategiczny amortyzator” wewnątrz NATO, łagodząc potencjalny rozdźwięk między „jastrzębią” wschodnią flanką a bardziej elastyczną flanką południową (Chudziak & Oleksy, 2023).
Poprzez analizę tej dynamiki, artykuł ukazuje format trójstronny zarówno jako geopolityczny stabilizator, jak i laboratorium pragmatycznej współpracy łączącej odmienne kultury strategiczne. Przez ten pryzmat oceniono również, w jaki sposób konkretne projekty obronne i infrastrukturalne – takie jak Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Minom na Morzu Czarnym (MCM Black Sea Task Group) oraz korytarze transportowe północ-południe w ramach Inicjatywy Trójmorza – przekładają dialog polityczny na wymierną odporność regionalną.
Pomimo różnic w orientacjach geopolitycznych i priorytetach bezpieczeństwa Polska, Rumunia i Turcja wykazują unikalną komplementarność strategiczną, spajającą wschodnią i południową flankę NATO. Przesłanki ich współpracy leżą nie tylko w bliskości geograficznej, ale także we wspólnym interesie polegającym na równoważeniu odstraszania i dialogu wewnątrz Sojuszu (Chudziak & Oleksy, 2023; Rusanda, 2025). Jednakże w miarę ewolucji dynamiki regionalnej i instytucjonalnej po 2022 roku, zarządzanie tymi strategicznymi rozbieżnościami stało się wyzwaniem bardziej krytycznym niż samo identyfikowanie wspólnych zagrożeń. Ta perspektywa analityczna stanowi grunt dla zrozumienia, w jaki sposób format trójstronny funkcjonuje jako platforma służąca uzgadnianiu różnorodnych agend narodowych w ramach wspólnych celów NATO.
Tabela: Chronologia Formatu Trójstronnego Polska-Rumunia-Turcja
| Rok | Kluczowe wydarzenia |
| 2012 | Położono podwaliny pod format trójstronny, co zapoczątkowało regularne konsultacje między Polską, Rumunią i Turcją. |
| 2016 | Mechanizm trójstronny stał się operacyjny na szczeblu ministrów spraw zagranicznych, ustanawiając wzorzec regularnych spotkań i formalnej współpracy. |
| 2018 | Rozwój współpracy opartej na energii i infrastrukturze, szczególnie w ramach Inicjatywy Trójmorza; agendy wykroczyły poza bezpieczeństwo, obejmując odporność gospodarczą i bezpieczeństwo energetyczne. |
| Po 2021 | Konflikt rosyjsko-ukraiński przekształcił agendę trójstronną, czyniąc priorytetami bezpieczeństwo energetyczne, odporność łańcuchów dostaw i stabilność Morza Czarnego. |
| 27 maja 2022 | Podczas spotkania w Stambule Turcja zaproponowała podniesienie formatu do szczebla głów państw i dodanie wymiaru międzyparlamentarnego. |
| Styczeń 2024 | Uruchomienie Grupy Zadaniowej ds. Przeciwdziałania Minom na Morzu Czarnym (MCM Black Sea Task Group) przez marynarki wojenne Rumunii, Turcji i Bułgarii, co stanowi praktyczny rezultat współpracy trójstronnej. |
| Cały rok 2024 | Zaangażowanie trójstronne stało się ściśle zbieżne z agendą NATO; podkreślano rolę formatu we wzmacnianiu linii obrony Bałtyk–Morze Czarne. |
(Chudziak & Oleksy, 2023; Rusanda, 2025; TVP World, 2025; MSZ Republiki Turcji, 2022)
Zarządzanie strategiczną rozbieżnością jako główna rama analityczna
Format trójstronny Polska-Rumunia-Turcja czerpie swoje unikalne znaczenie strategiczne ze sposobu, w jaki łączy państwa o fundamentalnie odmiennym postrzeganiu zagrożeń i różnych kulturach strategicznych. W przeciwieństwie do innych platform koordynacyjnych NATO, takich jak Bukareszteńska Dziewiątka, która zrzesza głównie podobnie myślących sojuszników wschodniej flanki, ten mechanizm trójstronny funkcjonuje ponad liniami podziału wewnątrz Sojuszu. Jego wartość nie polega na generowaniu konsensusu, ale na umożliwianiu ustrukturyzowanego dialogu i praktycznej współpracy między partnerami, którzy podchodzą do Rosji, bezpieczeństwa regionalnego i zobowiązań sojuszniczych z odmiennych perspektyw.
Polska i Rumunia jako oś twardego odstraszania
Zarówno dla Polski, jak i Rumunii, Rosja stanowi centralne – a dla Warszawy wręcz egzystencjalne – wyzwanie dla bezpieczeństwa, kształtujące ich strategie narodowe. Historyczne doświadczenia dominacji i poczucie geopolitycznej wrażliwości przełożyły się na bezkompromisowe stanowisko definiujące Moskwę jako głównego przeciwnika. W konsekwencji oba kraje opowiadają się za silnym odstraszaniem, pogłębioną integracją obronną ze Stanami Zjednoczonymi oraz stałą obecnością sił NATO na ich terytoriach.
Przywództwo Warszawy w inicjatywach takich jak Bukareszteńska Dziewiątka oraz jej rola jako głównego centrum logistycznego dla wsparcia wojskowego Ukrainy demonstrują zaangażowanie w utrzymanie silnego sojuszu transatlantyckiego. Podobnie nacisk Bukaresztu na wysuniętą obecność obronną NATO (forward defense posture) i rosnąca kooperacja wojskowa ze Stanami Zjednoczonymi podkreślają determinację tego kraju do zabezpieczenia Morza Czarnego jako integralnej części wschodniej linii obrony Sojuszu. Z ich perspektywy ramy trójstronne oferują drogę do osadzenia tych priorytetów bezpieczeństwa w szerszej strukturze regionalnej, zapewniając spójność między teatrem bałtyckim a czarnomorskim (Chudziak & Oleksy, 2023).
Turcja jako aktor równoważący i autonomiczny
Turcja podchodzi do formatu trójstronnego z wyraźnie odmiennych przesłanek strategicznych. Będąc zaangażowanym członkiem NATO, Ankara realizuje politykę strategicznej autonomii, która łączy odstraszanie z selektywnym zaangażowaniem wobec Rosji (Rusanda, 2025). Zamiast przyjmować otwarcie konfrontacyjną postawę, Turcja dąży do zachowania kanałów komunikacji i współzależności gospodarczej z Moskwą (szczególnie w sektorach energetycznym i handlowym), jednocześnie wnosząc wkład w wysiłki obronne NATO na Morzu Czarnym.
To „balansowanie”, czy też – jak nazywają to niektórzy analitycy – polityka „współpracującej rywalizacji”, ma na celu ochronę wpływów regionalnych Turcji i zapobieganie przekształceniu Morza Czarnego w arenę bezpośredniej konfrontacji (Isachenko, 2023). Konwencja z Montreux daje Ankarze znaczącą dźwignię w kwestii przepływu sił morskich, a jej wyważone stosowanie tego reżimu podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej odzwierciedla preferencję utrzymania równowagi. W ramach struktury trójstronnej Turcja wykorzystuje swoją elastyczność dyplomatyczną do mediowania między zwolennikami twardego odstraszania a tymi, którzy preferują strategiczną ostrożność, zapewniając tym samym, iż kooperacja pozostaje funkcjonalna pomimo ukrytych rozbieżności (Wódka, 2023).
Mechanizm trójstronny jako amortyzator NATO
Łącząc te przeciwstawne logiki strategiczne, format trójstronny funkcjonuje jako amortyzator NATO – mechanizm łagodzący wewnętrzne tarcia między jastrzębią flanką wschodnią a balansującą flanką południową. Jego główny wkład nie polega na ujednolicaniu stanowisk wobec Rosji, ale na utrzymaniu koordynacji operacyjnej i zapobieganiu strategicznemu pęknięciu wewnątrz Sojuszu. W tym względzie trójkąt Polska-Rumunia-Turcja stanowi krytyczny eksperyment w zarządzaniu różnorodnością wewnątrzsojuszniczą, oferując elastyczne ramy, w których odmienne doktryny bezpieczeństwa mogą współistnieć, oddziaływać na siebie i przynosić praktyczne rezultaty w zakresie obronności, infrastruktury i stabilności regionalnej (Rusanda, 2025; Chudziak & Oleksy, 2023).
Konkretne wymiary współpracy
Format trójstronny Polska-Rumunia-Turcja nie jest jedynie dyplomatyczną platformą dialogu; jego wartość strategiczna jest najbardziej widoczna w namacalnych projektach, które przekładają koordynację polityczną na wyniki operacyjne. Te konkretne wymiary pokazują, w jaki sposób format ten godzi odmienne postrzeganie zagrożeń, jednocześnie wzmacniając postawę regionalną NATO (Tringham, 2024; Chudziak & Oleksy, 2023).
Współpraca wojskowa jako strategiczny kompromis
Doskonałym przykładem pragmatycznej współpracy wojskowej jest Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Minom na Morzu Czarnym (MCM Black Sea Task Group), uruchomiona w styczniu 2024 roku. Inicjatywa ta odpowiada na pilną potrzebę Rumunii i Bułgarii w zakresie bezpieczeństwa morskiego, jednocześnie szanując nacisk Turcji na regionalną odpowiedzialność (regional ownership) i przestrzeganie Konwencji z Montreux, która ogranicza obecność sił państw nienadbrzeżnych NATO (Tringham, 2024; Isachenko, 2023).
Grupa zadaniowa pokazuje, jak format trójstronny umożliwia krajom o różnych podejściach strategicznych koordynację operacyjną: Polska i Rumunia priorytetyzują natychmiastowe cele twardego bezpieczeństwa, podczas gdy Turcja dba o to, by działania te pozostawały w zgodzie z szerszymi względami stabilności regionalnej. Tym samym Grupa Zadaniowa MCM ilustruje zdolność formatu do przekuwania dialogu dyplomatycznego w konkretne wyniki w zakresie bezpieczeństwa przy jednoczesnym wyważeniu konkurujących interesów narodowych.
Infrastruktura jako bezpieczeństwo: powiązanie 3SI–NATO
Poza operacjami wojskowymi kooperacja trójstronna rozciąga się na rozwój infrastruktury krytycznej w ramach Inicjatywy Trójmorza (3SI). Projekty te służą podwójnym celom: wspieraniu łączności gospodarczej i zwiększaniu mobilności strategicznej NATO. Ilustrują to dwa najważniejsze przykłady:
- Via Carpatia: Ten korytarz autostradowy północ–południe łączy Litwę z Grecją, tworząc kluczową drogę lądową dla szybkiego przerzutu sił NATO wzdłuż wschodniej flanki. Jego rozwój w ramach współpracy trójstronnej podkreśla przecięcie celów gospodarczych i obronnych (Opriș-Sîrca, 2024).
- Rail-2-Sea: Łącząca polski port w Gdańsku z rumuńską Konstancą linia kolejowa zapewnia alternatywny korytarz dla transportu wojskowego między Morzem Bałtyckim a Czarnym. Rail-2-Sea pokazuje, jak projekty infrastrukturalne mogą wzmacniać odporność operacyjną NATO, jednocześnie realizując cele integracji regionalnej (Luka, 2024).
Kładąc nacisk na te inicjatywy podwójnego zastosowania, format trójstronny udowadnia swoją skuteczność na styku dyplomacji, gotowości wojskowej i planowania infrastrukturalnego. Przekształca on abstrakcyjne dyskusje polityczne w wykonalne, kształtujące region projekty, utrwalając tym samym strategiczne znaczenie tej platformy w szerszej architekturze obronnej NATO.
Rekomendacje polityczne
Aby zwiększyć strategiczną skuteczność i odporność formatu trójstronnego Polska-Rumunia-Turcja, zaleca się następujące kroki:
Instytucjonalizacja eksperckich grup roboczych
Ustanowienie stałych grup roboczych skoncentrowanych na konkretnych wyzwaniach zapewniłoby ciągłość i operacyjną kontynuację działań po spotkaniach na wysokim szczeblu. Obszary priorytetowe mogłyby obejmować bezpieczeństwo infrastruktury podwodnej (takiej jak rurociągi i kable przesyłowe), wykorzystując regionalne doświadczenie Polski i strategiczną pozycję Turcji na Morzu Czarnym (Amadio Viceré & Sus, 2025).
Integracja projektów 3SI z planowaniem NATO
Polska, jako czołowy architekt Inicjatywy Trójmorza (3SI), powinna opowiadać się za strategicznym dostosowaniem kluczowych projektów infrastrukturalnych do celów NATO. Inicjatywy takie jak Via Carpatia i Rail-2-Sea nie tylko zwiększają łączność regionalną, ale służą również jako najważniejsze korytarze podwójnego zastosowania dla mobilności wojskowej wzdłuż wschodniej i południowej flanki (Grochmalski et al., 2021).
Rozszerzenie trójstronnej współpracy przemysłowo-obronnej
Wspólne inicjatywy rozwojowe i zakupowe mogą zwiększyć interoperacyjność, stworzyć współzależności gospodarcze i wzmocnić bazę przemysłową NATO. Obszary współpracy mogłyby obejmować systemy bezzałogowe, platformy morskie i produkcję amunicji, bazując na wcześniejszych udanych akwizycjach, takich jak drony Bayraktar i pojazdy opancerzone.
Sformalizowanie wymiaru parlamentarnego
Utworzenie zgromadzenia międzyparlamentarnego poszerzyłoby poparcie polityczne, zapewniło zaangażowanie ponadpartyjne i wzmocniło długoterminową odporność instytucjonalną mechanizmu trójstronnego. Taka demokratyczna „nakładka” pomogłaby również uodpornić inicjatywę na zmiany rządów krajowych lub priorytetów politycznych.
Podsumowując, aby wzmocnić strategiczną skuteczność formatu, działania powinny koncentrować się na ciągłości instytucjonalnej, koordynacji operacyjnej i integracji infrastruktury regionalnej z celami NATO. najważniejsze jest powołanie stałych grup eksperckich, dostosowanie projektów Trójmorza do wymagań mobilności wojskowej oraz pogłębienie współpracy przemysłowej. Razem inicjatywy te utrwaliłyby rolę formatu jako praktycznego mechanizmu zarządzania rozbieżnymi podejściami i wzmacniania integracji wschód–południe w ramach Sojuszu.
Wnioski
Format trójstronny Polska-Rumunia-Turcja stał się krytycznym mechanizmem spajającym wschodnią i południową flankę NATO, działającym nie jako forum pełnego konsensusu, ale jako platforma do zarządzania rozbieżnościami strategicznymi. Równoważące podejście Turcji, w połączeniu z postawą twardego odstraszania Polski i Rumunii, pozwala Sojuszowi łagodzić wewnętrzne napięcia przy jednoczesnym realizowaniu celów bezpieczeństwa regionalnego. Projekty operacyjne, takie jak Grupa Zadaniowa MCM oraz korytarze infrastrukturalne Trójmorza, ilustrują, w jaki sposób koordynacja dyplomatyczna przekłada się na namacalną odporność.
W przyszłości decydenci powinni skupić się na instytucjonalizacji grup roboczych, rozszerzaniu integracji infrastruktury podwójnego zastosowania oraz wzmacnianiu współpracy przemysłowo-obronnej. Ostatecznie sukces mechanizmu będzie mierzony jego zdolnością do utrzymania współpracy w poprzek odmiennych kultur strategicznych przy jednoczesnym wzmocnieniu kompleksowej postawy obronnej NATO.
Bibliografia:
- Chudziak, M., & Oleksy, P. (2023). Does the trilogue have a future? Romania and Turkey as partners for Poland’s foreign policy (Prace IEŚ, No. 5/2024). Lublin: Institute of Central Europe.
- Rusanda, D. E. (2025). Limited Strategic Cooperation between Romania and Türkiye in the Black Sea Region: Historical Ties and Diverging Interests. Kırklareli Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 204-217.
- TVP World / Sikorski, R. (2025). Remarks on the Poland-Romania-Turkey Trilateral Format.
- Isachenko, D. (2023, Październik). Turkey in the Black Sea Region: Ankara’s reactions to the war in Ukraine against the background of regional dynamics and global confrontation (SWP Research Paper 12). Stiftung Wissenschaft und Politik.
- Paul Teofil OPRIŞ-SÎRCA. (2024). THE VIA CARPATIA PROJECT AND THE INTEGRATION PERSPECTIVES OF THE TIMIŞOARA-ARAD-ORADEA DEVELOPMENT AXIS. Social Sciences and Education Research Review, 11(1), 268-277.
- Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs (2022). Participation of Foreign Minister Mevlüt Çavuşoğlu in the Poland-Romania-Turkey Trilateral Meeting of Foreign Ministers.
- Ministry of Foreign Affairs Republic of Poland. (2020, April 28). Teleconference of the heads of diplomacy of Poland, Romania and Turkey held in Warsaw.
- Tringham, K. (2024, July 3). MCM Black Sea Task Group starts operations. Janes.
- Inayeh, A., Ünlühisarcıklı, Ö., & Baranowski, M. Avoiding the East-South divide ahead of the NATO Summit. German Marshall Fund of the United States.
- Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs. (n.d.). Türkiye’s connectivity and multilateral transportation policy.
- Wódka, J., Turkey’s mediatory endeavours: Facilitating dialogue in the Russia-Ukraine conflict, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 21 (2023), z. 1, s. 155-169.
- Juri, Luka. (2024). The Three Seas Initiative: Regional cooperation or a military project for New Europe?. Dela. 87-106.
- Amadio Viceré, M.G., Sus, M. Organizing European security through informal groups: insights from the European Union’s response to the Russian war in Ukraine. Int Polit (2025).
- Piotr Grochmalski Et Al (2021). Three Seas Project (3SI) and the Belt and Road Initiative (BRI): The Security Dimension, European Research Studies Journal Volume XXIV Issue 1, 1230-1239.
