Gdzie jest stolica Chin? Historia Tajwanu.

zlaambasada.pl 1 rok temu

Początek historii znanego nam Tajwanu

Zastanawiam się jak daleko w historię muszę sięgnąć aby przybliżyć Wam adekwatnie temat Tajwanu. Praktycznie skupimy się na ostatnim stuleciu, jednak pierwszy akapit musi zahaczyć choćby o XVI wiek.
W czasach kiedy Polska przechodziła swój Złoty Wiek, portugalska wyprawa kierująca się do Japonii okryła wyspę na morzu chińskim, którą kapitan w swoim dzienniku określił słowami „Ilha Formosa” co w dosłownym tłumaczeniu oznacza Piękną Wyspę, jednak dopiero 100 lat później pierwsi osadnicy ze starego kontynentu podstawili nogę na tym skrawku lądu, dziś lepiej znanym jako Tajwan. W 1624r. Holendrzy utworzyli kolonię zarządzaną przez Kompanie Wschodnioindyjską i skupili się na uprawie ryżu oraz trzciny cukrowej, aby móc jednak w optymalny sposób rozwinąć rolnictwo na wyspie potrzebni byli pracownicy, w tym celu sprowadzono na wyspę Chińczyków.

No właśnie. Do tej pory Tajwan był zamieszkiwany przez autochtoniczną ludność czyli Aborygenów, którzy uchodzili za niebezpiecznych barbarzyńców co zniechęcało Chińczyków do kolonizacji wyspy, a ich dotychczasowe stosunki ograniczały się do handlu wymiennego. Holendrzy jednak dzięki swojej dominacji militarnej opanowali wszystkie interesujące ich terytoria, a rdzenną ludność zaczęli wykorzystywać jako broń przeciw powstaniom chińskim i vice versa kiedy to korzystali w pomocy chińczyków w celu zwalczania antyholenderskich powstań aborygeńskich. Sytuacja ta zdziesiątkowała Aborygenów i podporządkowała ich ówczesnej władzy. W tym okresie powstał również podział na Aborygenów Nizinnych – Pingpuzu oraz Aborygenów Górskich – Gaoshanzu. Z racji, iż ta druga grupa opierała się najdłużej sinizacji, do dziś synonimem Aborygena na Tajwanie jest właśnie określenie Gaoshanzu.

Młodzieniec z plemienia Tsou
https://pl.wikipedia.org/wiki/Aborygeni_tajwa%C5%84scy

Już w 1661 roku Holendrzy stracili panowanie nad wyspą, a w 1683 r. Tajwan stał się oficjalnie terytorium Chin. Niestety ten mały skrawek terenu był szargany przez liczne konflikty zarówno wewnętrzne miedzy Hoklo¹, a Hakka² oraz międzynarodowe takie jak wojny opiumowe, chińsko-francuska wojna o Wietnam, czy wojna japońsko-chińska po której Tajwan trafił w ręce Japończyków i pozostawał pod ich panowaniem w latach 1895r. do 1945r. 50 lat dominacji cesarstwa trudno nazwać jednoznacznie jako dobre lub złe, ponieważ z jednej strony na wyspie panowało bardzo surowe prawo, a rdzenna ludność była traktowana jako „dzika” i prześladowana na tle etnicznym, jednak był to też okres rozkwitu infrastruktury wyspy, szkolnictwa czy działalności społecznej i politycznej³. W tym czasie rozwinięta została kolej, która połączyła północną i południową część wyspy, rozbudowana została sieć dróg, wprowadzono nowe odmiany roślin uprawnych w tym kluczowego na Tajwanu ryżu, nastąpiła silna industrializacja (przemysł kamforowy, cukierniczy, drzewny) oraz zmodernizowano przemysł wydobywczy. Jednym z głównych osiągnięć Japończyków było stworzenie sieci elektrowni na wyspie, a Tajpej stał się drugim po Tokio zelektryfikowanym miastem Azji Wschodniej. Silny nacisk postawiono również na rozwój szkolnictwa, w wyniku czego założono m.in. Cesarski Uniwersytet Taihoku, a w 1944 roku Cesarstwo Wielkiej Japonii mogło pochwalić się 90% odsetkiem dzieci, które objął system powszechnego szkolnictwa na Tajwanie. To wszystko złożyło się na wyjątkowość tego obszaru i zapewniło mu niepowtarzalny status na arenie wschodnio azjatyckiej.

Trzon Tajwanu – Kuomintang

O Tajwanie nie można swobodnie mówić bez wspomnienia o Kuomintang, chińskiej partii politycznej utworzonej w 1912r. Kuomintang w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza Narodowa Partia Chin. Od początku swojej działalności partia stawiała na demokratyczne rządy w Chinach, jednocześnie stanowiąc większość w Zgromadzeniu Narodowym i dążyła do równomiernego podziału władzy między instytucjami parlamentu i prezydenta. Niestety już 1915 roku ówczesny prezydent Chin Yuan Shikaia ogłosił się cesarzem i przejął pełnie władzy.

Flaga Kuomintangu

Partia została reaktywowana w 1919r. jednak ze względu, iż nie została uznana za suwerena narodu chińskiego, ówczesny przywódca partii zwrócił się o pomoc do Związku Radzieckiego. Efektem tej prośby było wysłanie „misji radzieckiej”, dzięki której udało się zmusić chińskich komunistów do podporządkowania się Kuomintangowi. Następnie odbyła się tak zwana Ekspedycja Północna, która pozwoliła na zjednoczenie Chin pod rządami Kuomintang. Bardzo ciekawym aspektem Ekspedycji Północnej było zerwanie stosunków z komunistami oraz liczne aresztowania ich działaczy. Dzięki tym śmiałym posunięciom w Chinach zapanowała stabilizacja w polityce wewnętrznej Chin w okresie od 1927r. do 1937r. W tym czasie Kuomintang przeszła duże zmiany rezygnując ze swoich demokratycznych korzeni na rzecz rządów autorytarnych o zabarwieniu prawicowym. Początkiem końca rządów Kuomintang był wymuszony sojusz z komunistami w wyniku drugiej wojny chińsko-japońskiej, który de facto przyczynił się do wykrwawienia się „Narodowej Partii Chin”. W konfrontacji z Japonią komuniści niejednokrotnie nie podejmowali żadnych działań zbrojnych, aby cały ciężar walk spoczął na barkach Kuomintang. Chiński rząd od 1940 roku zaczął otrzymywać silne wsparcie z USA, co w połączeniu z dużymi rezerwami ludzkimi pozwoliło mimo licznych porażek oraz strat wyjść z konflikty obronną ręką. Katastrofa ekonomiczna po zakończeniu wojny, demobilizacja oraz wykrwawienie się sił Kuomintang w trakcie 8 letniego konfliktu spowodowało wzrost nastrojów prokomunistycznych w całych Chinach. Związek Radziecki wyczuwając szansę dla siebie zaczął aktywnie wspierać przeciwników „Narodowej Partii Chin”, co przeistoczyło się w wieloletnią wojną domową, którą ostatecznie wygrali komuniści.

Trudnym okresem dla Tajwanu były lata tuż po powrocie do macierzy spod okupacji Japońskiej. Skrajnie nieodpowiedzialna polityka Kuomintang wobec mieszkańców wyspy, tworzyła silne napięcia w odzyskanej prowincji. Przybyli na miejsce kontynentalni dygnitarze przejmowali japońskie przedsiębiorstwa i obsadzali na kierowniczych stanowiskach swoich bliskich oraz „partyjnych kolegów”. Problem zaczął się rozszerzać na również na budynki mieszkalne, które dotąd zamieszkiwali Japończycy ale również rodowici wyspiarze. Przez lata praktykowane wysiedlenia oraz prześladowania mniejszości japońskiej doprowadziły do opuszczenia wyspy przez blisko 500 000 Japończyków. Wraz za nepotyzmem, korupcją i brakiem gospodarności szła również brutalność policji, która nie tylko skrupulatnie pilnowała praworządności ale również interesów polityków. Szale goryczy przelała sytuacja z 27 lutego 1947 roku kiedy chińscy funkcjonariusze z Biura Monopolu Tytoniowego w Tajpej podczas akcji przeciwko nielegalnym handlarzom ciężko pobili kobietę sprzedającą papierosy. W następstwie tego zdarzenia doszło do rebelii przeciwko dyktaturze Kuomintang. Ludność cywilna zdobyła broń z magazynów wojskowych, a ilość rebeliantów stale rosła. Czang Kaj-szek, wieloletni przywódca Kuomintang (1925 – 1975) oraz ówczesny Przewodniczący Rządu Narodowego Republiki Chińskiej⁴, zdecydował wysłać się na wyspę dodatkowe oddziały wojska z rozkazem bezwzględnego rozprawienia się z buntownikami. W efekcie tłumienia rebelii śmierć poniosło około 30 000 Tajwańczyków, a 110 000 uwięziono lub poddano trotuarom. Zaistniała sytuacja oraz przegrana wojna z komunistami w Chinach kontynentalnych w 1949r., spowodowała ogromną migracje przedstawicieli Kuomintang na wyspę (po 49’ wraz z strukturami rządowymi w tym z Czang Kaj-szek na czele⁵), przejecie praktycznie wszystkich urzędów od Tajwańczyków oraz stworzenie wieloletniego dyktatu chińskiej mniejszości kontynentalnej (12%) nad większością Chińczyków tajwańskich (86%).

Tajwan stał się tymczasową przystanią dla władz Chińskich, które z czasem zrezygnowały z militarnego odzyskania części kontynentalnej swojego państwa⁶ na rzecz wewnętrznego rozwoju gospodarczego wyspy, jedocześnie nie zrzekając się prawa do bycia rządem całych Chin. Oczywiście stworzyło to silne napięcia na linii Chińska Republika Ludowa – Republika Chin, które możemy obserwować od ponad 70 lat.

Spirala na arenie międzynarodowej i skomplikowane relacje z USA

Gorący okres zimnej wojny motywowały zachodnie mocarstwa do dbania o Tajwan zarówno pod względem politycznym jak i ekonomicznym, co wiązało się z licznymi inwestycjami, które z kolei w połączniu z „japońską spuścizną” zaowocowały cudem gospodarczym i dołączeniem wyspy do Azjatyckich Tygrysów. Do roku 1971 Tajwan reprezentował całe Chiny na arenie międzynarodowej, w tym w ONZ. Niestety wraz z zakończeniem samoizolacji Chińskiej Republiki Ludowej i ociepleniu jej stosunków z USA, wpływy Republiki Chin zaczęły błyskawicznie słabnąć. Decyzja Waszyngtonu o braku ewentualnego sprzeciwu wobec przyjęciu ChRL do ONZ, spowodowała zmarginalizowanie znaczenia politycznego Tajwanu, ponieważ Rezolucja 2758 ONZ złożona przez Albanię szła znacznie dalej, usuwając Republikę Chińską ze struktur i zastępując ją we wszystkich organach ONZ przedstawicielami ChRL. W 1979 roku Stany Zjednoczone wypowiedziały Tajwanowi traktat obronny z 1955 r. oraz zerwały z nim stosunki dyplomatyczne na rzecz Chińskiej Republiki Ludowej, co przypieczętowało los Republiki Chińskiej, gdyż za USA poszły inne kraje zachodniego świata. w tej chwili lista państw uznających istnienie Republiki Chińskiej wygląda następująco:

Belize
Eswatini
Gwatemala
Haiti
Honduras
Nauru
Palau
Paragwaj
Saint Kitts i Nevis
Saint Lucia
Saint Vincent i Grenadyny
Tuvalu
Watykan
Wyspy Marshalla

Mimo wszystko USA postanowiło zachować część relacji z Tajwanem i w celu wprowadzono w życie ustawę „Taiwan’s Relations Act”, która przewiduje, iż Tajwan ma być traktowany zgodnie z prawem Stanów Zjednoczonych tak samo jak „kraje, narody, stany, rządy lub podobne podmioty”, traktując tym samym Tajwan jako odpowiednik pod suwerennym państwem zagranicznym. Ustawa stanowi, iż dla większości praktycznych celów rządu USA brak stosunków dyplomatycznych i uznania nie będą stanowiły realnych przeciwskazań. Ponadto ustawa o stosunkach z Tajwanem nie gwarantuje, iż USA będą interweniować militarnie, jeżeli ChRL zaatakuje Tajwan. Ustawa mówi również, iż „Stany Zjednoczone udostępnią Tajwanowi takie artykuły obronne i usługi obronne oraz w takiej ilości, jaka może być konieczna, aby umożliwić Tajwanowi utrzymanie wystarczających zdolności samoobrony”. Jednakże decyzję o charakterze pomocy obronnej, jakie Ameryka dostarczy Tajwanowi w razie takiej konieczności, podejmie Prezydent i Kongres. Polityka Ameryki została nazwana „strategicznej niejednoznaczności ” i ma na celu odwieść Tajwan od jednostronnej deklaracji niepodległości oraz odwieść ChRL od jednostronnego zjednoczenia Tajwanu z ChRL.

Szczegóły stosunków Tajwan-Stany Zjednoczone po 71’ roku zostaną przedstawione w odrębnym artykule, gdzie zajdą się odniesienia do:
– „Trzy Wspólne Komunikaty”,
– „Sześć Gwarancji”,
– strategia niejednoznaczności USA,
– TRA.

Powolne zmiany w polityce wewnętrznej Tajwanu

Zmiany w polityczne wewnętrznej jakie następowały na Tajwanie nie był dynamiczne, aż do późnych lat 70’ kiedy postanowiono zacząć realizować program tajwanizacji Kuomintangu. Było to związane z wycofaniem poparcia USA dla Republiki Chin na arenie międzynarodowej oraz ze starzejącymi się strukturami władzy (wymiana posłów którzy uzyskami mandat przed 49’).

Jednym z przełomów politycznych było wypromowanie przez prezydenta Chiang Ching-kuo na swego następcę wywodzącego się z Tajwanu Lee Teng-hui’a. W 1986 roku powstała pierwsza legalna partia opozycyjna „Demokratyczna Partia Postępowa”, w tym samym roku zniesiono również stan wojenny. W 1991 roku prezydent Lee Teng-hui anulował zmiany w konstytucji wprowadzone w 1948 roku, czym ostatecznie zniósł stan wyjątkowy w kraju.

Chiang Ching-kuo i Lee Teng-hui / www.thinkchina.sg

W 2000 roku wyborach powszechnych zwyciężył po raz pierwszy kandydat nie wywodzący się Kuomintang, a mianowicie Chen Shui-bian z Demokratycznej Partii Postępowej. Należy przyjąć, iż stopniowa liberalizacja reżimu Kuomintang w latach 80’ pozwoliła także na powolną emancypację tajwańskich Chińczyków, aż do pełnego równouprawnienia w początkach lat 90’. Demokratyzacja przyniosła ze sobą nie tylko wolność polityczną ale i otworzyła zakazaną wcześniej dyskusję na temat niepodległości Tajwanu. Wybory do parlamentu w 2005 r. przyniosły ogromną zmianę w polityce wewnętrznej oddając władzę w ręce Demokratycznej Partii Postępowej (pierwszy raz 1945r. krajem nie rządził Kuomintang).

Potęga ekonomiczna małej wyspy

Tajwan należy w tej chwili do państw rozwiniętych gospodarczo, w eksporcie został wyparty ryż i cukier na rzecz produktów elektronicznych oraz usług IT. Wśród najbardziej znanych Tajwańskich przedsiębiorstw możemy wymienić:

Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC),
BenQ,
HTC,
ADATA,
Quanta Computer,
Acer,
ASUS,
Hon Hai Precision Industry
Giant
Uni-President Enterprises Corporation

Na uwagę zasługuje również bardzo dobrze rozwinięta jest sieć internetowa. W 2020 roku 92,4% ludności Tajwanu było użytkownikami internetu.

Jak widać historia Tajwanu jest zarówno barwna jak i splamiona krwią. W zależności od tego, jako retorykę przyjmiemy możemy tę wyspę nazwać zbuntowaną prowincją lub jedynym słusznym, niekomunistycznym rządem Chin. Niestety polityka przyjęta przez USA, skomplikowała sprawę na arenie międzynarodowej dając podstawy do marginalizacji znaczenie Republiki Chin na rzecz komunistów. Niejednoznaczność w stosunkach z Tajwanem niestety doprowadza do sytuacji, których jesteśmy świadkami na przestrzeni ostatnich miesięcy

Objaśnienia:

¹ Hoklo − chińska grupa etniczna, podgrupa Chińczyków Han, pochodząca z prowincji Fujian w południowych Chinach. Stanowią także ok. 70% mieszkańców Tajwanu, dokąd emigrowali w XVII i XVIII w. z Fujian (wróć do tekstu)

² Hakka − grupa Chińczyków Han, mówiąca językami z grupy hakka, z sinickiej rodziny języków. Kulturowo najbardziej odbiegająca od innych podgrup Chińczyków, uważająca się jednak za Hanów i tak oficjalnie klasyfikowana. Większość zamieszkuje Chińską Republikę Ludową; stanowią też ok. 12% ludności Tajwanu. (wróć do tekstu)

³ Czas rozluźnienia politycznego imperium japońskiego ery Taishō, czyli okresu panowania cesarza Yoshihito w latach 1912-1926. (wróć do tekstu)

⁴ Czang Kaj-szek (ur. 31 października 1887 w Xikou, zm. 5 kwietnia 1975 w Tajpej) – chiński polityk i wojskowy, wieloletni przywódca Kuomintangu po śmierci Sun Jat-sena w 1925 roku. Od 1928 roku jako generalissimus faktyczny przywódca Republiki Chińskiej, w latach 1928–1931 i 1943–1948 także przewodniczący Rządu Narodowego. Od 1948 do 1949 roku i od 1950 aż do śmierci prezydent kraju. Po przegranej z komunistami wojnie domowej w 1949 roku ewakuował się wraz ze zwolennikami na Tajwan. (wróć do tekstu)

⁵ Ewakuacja Republiki Chińskiej na Tajwan, zwana także „Wielką Ewakuacją” – określenie operacji przeniesienia w grudniu 1949 części sił i popleczników nacjonalistycznego Kuomintangu (KMT), w tym jego urzędników, oficerów i żołnierzy oraz ich rodzin na wyspę Tajwan pod naporem komunistycznej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej w wyniku przegranej wojny domowej. W ewakuacji (ucieczce) wzięło udział łącznie ok. 2 mln żołnierzy i urzędników KMT wraz z rodzinami, a także grupy cywilów i uchodźców, głównie z południowych prowincji Chin, w tym Syczuanu, będącego ostatnim przyczółkiem sił nacjonalistycznych na kontynencie. Akcja miała miejsce po tym, jak 1 października 1949 w Pekinie Mao Zedong proklamował Chińską Republikę Ludową. (wróć do tekstu)

⁶ Całość obszaru dzisiejszych Chin i Mongolii, a także część Rosji (Tuwa) i Indii (Arunachal Pradesh) (wróć do tekstu)