Lubię historyczne książki i mapy, więc w pewnym sensie interesuję się geopolityką. Acz nie w sensie prawicowym, bo tam geopolityka polega raczej na oglądaniu tzw. „filmów dokumentalnych na youtube”.
Może w takich filmach fajnie wygląda koncepcja „trójmorza”. Ale historia każe mi w nią wątpić.
Większość państw Europy Środkowej pojawiła się na mapie po pierwszej wojnie światowej (część początkowo jako federacje, rozpadające się dekady później). Zdrowy chłopski rozum sugerowałby im współpracę, skoro od początku są wciśnięte między Niemcy a Rosję.
Przez te sto lat te kraje były pogrążone w ciągłych konfliktach wewnętrznych i zewnętrznych, w których ciągle Rosja i/lub Niemcy były uważane za mniejsze zło. Polska i Litwa na przykład formalnie były w stanie wojny do roku 1939, a kiedy ta nadeszła, Litwa wolała działać ze Stalinem przeciwko nam.
Nic się od tego czasu zasadniczo nie zmieniło. Nasi potężni sąsiedzi każdemu z nas mają więcej do zaoferowania od pozostałych państw Trójmorza.
Polski przedsiębiorca przecież nie zrezygnuje z niemieckiego rynku zbytu i nie będzie sobie szukać klientów w Rumunii tylko dlatego, iż taki sojusz ładnie wyglądałby na mapie. Orban z kolei nie zrezygnuje z rosyjskiego gazu tylko dlatego, iż Duda się ładnie uśmiechnie.
Trójmorze (podobnie jak podobne konstrukcje – Wyszehrad, Międzymorze, wspólnota jagiellońska itd.) jest inherentnie niestabilne. Więcej mamy interesów sprzecznych niż wspólnych, i tak jest od 1918.
Przykład budowy stabilnej wspólnoty mogą nam dać państwa wciśnięte między Niemcy a Francję. Napisałem kiedyś esej nanoszący historię Unii Europejskiej na szersze tło różnych planów na zaprowadzenie stabilnego ładu w Europie, podejmowanych od czasu Karola Wielkiego.
Jak wiadomo, w 843 roku traktatem w Verdun podzielono jego imperium na trzy części. Miało to zapobiec już wtedy trwającym walkom między wnukami cesarza – a jak pokazała historia, tylko pogorszyło sprawę.
Dwie części dały początek Niemcom i Francji. Trzecia, dziedzictwo Lothara, była pogrążona w wiecznej niestabilności – aż do roku 1957.
Na 11 oficjalnych ojców-założycieli Unii, aż 9 pochodzi z dawnego dziedzictwa Lothara. Nie sądzę, żeby to był przypadek. Priorytetem dla nich było to, żeby już się nie powtórzyło to, co widzieli podczas dwóch wojen światowych, ktore (z ich punktu widzenia) były kolejną odsłoną walki spadkobierców dziedzictwo Karola Wielkiego.
Byli ludźmi wykształconymi, więc znali skutki poprzednich prób jednoczenia – cezaropapizmu, pokoju westfalskiego, kongresu wiedeńskiego. Wszystkie miały przynieść wieczny pokój, a przynosiły tylko kolejne wojny.
Te próby miotały się od jednej skrajności do drugiej. Były próby jednoczenia Europy wokół jednej ideologii, np. chrześcijaństwa czy bonapartyzmu. Były też próby zaprowadzanie pokoju opartego o cyniczną grę interesów poszczególnych suwerenów (gdy PiS dziś mówi o „wtrącaniu się w suwerenność”, mniej lub bardziej świadomie nawiązuje do pokoju westfalskiego).
Ojcowie założyciele chcieli uniknąć tych skrajności. Wspólnota od początku odwołuje się do wspólnych wartości (np. praw człowieka), ale jednocześnie jest zaprojektowana elastycznie, żeby te wartości można było negocjować i modyfikować.
Dzięki temu jest w stanie pokojowo rozstrzygać konflikty. Przy wszystkich narzekaniach na biurokrację i powolny proces decyzyjny pamiętajmy, iż alternatywą były (i przez cały czas są) okopy i płonące miasta. Wystarczy spojrzeć na Donieck.
Nie widzę dla państw leżących w paśmie dawnego frontu wschodniego pierwszej wojny światowej innej realistycznej recepty na pokojowe współistnienie niż ta, którą zastosowały kraje leżące w paśmie dawnego frontu zachodniego. Unia częściowo oparta o wspólne wartości, częściowo o interesy i poddająca negocjacjom jedno i drugie.
Gdyby nie było tamtej, powinniśmy założyć własną. Ale skoro tamta na zachód od nas już powstała – powinniśmy po prostu pogłębiać integrację z nią.
Alternatywę dla Zachodu tak naprawdę mamy tylko jedną: Rosję. Historia pokazuje, iż samodzielne państwo w tym regionie może przetrwać 20, może 30 lat. Potem je połkną ci albo tamci. Taka tu geopolityka.
Tylko iż jak już nas połknie Rosja, to tam nie będzie negocjacji. Tam będzie „morda w kubeł, ruki pa szwam”. Do tego nas prowadzą ci, którzy nas chcą oderwać od Zachodu.
