Wielkość pliku: 24 MB
Rozdzielczość: 8872 px x 8115 px
Plan w skali 1:12 500 (wymiary: 35 x 30 cm) został wydany przez pilskie wydawnictwo Mottek-Havemann. Plan pochodzi ze zbiorów Instytutu Herdera do Badań Historycznych nad Europą Środkowo-Wschodnią (Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung) w Marburgu i nie posiada daty wydania. W katalogu Instytutu został on opisany jako pochodzący z około 1960 roku, jednak w rzeczywistości jest znacznie starszy. Z uwagi na zasięg zabudowy miasta, w szczególności obiektów wojskowych w jego północno-wschodniej części (o czym później), można go datować na okolice 1914 roku.
Plan stanowi adekwatnie zaktualizowaną wersję pierwszego drukowanego planu Piły, wykonanego przez polskiego geometrę Ignacego Prętkiewicza (1855-1906) i wydanego przez firmę Mottek-Havemann w 1895 r. Znanych jest nam kilka różnych wersji tego planu, wznawianego przez lata. W Militärarchiv we Fryburgu znajduje się kolorowe wydanie z 1906 r. Odrys pierwszego wydania z 1895 r., przetłumaczonego na język polski, załączono do wydanej w 1993 r. monografii „Piła: zarys dziejów” autorstwa Zygmunta Borasa i Zbigniewa Dworeckiego.
Warto tu dodać kilka słów o wydawcy planu. Założycielami wydawnictwa byli dwaj pilscy przedsiębiorcy: księgarz pochodzenia żydowskiego Adolf Mottek oraz drukarz Richard Havemann. Według ksiąg adresowych Mottek prowadził handel książkami, dziełami sztuki i muzykaliami pod adresem Friedrichstrasse 30 (obecnie ul. Spacerowa); był on również wydawcą pocztówek z Piły. Drukarnia Havemanna natomiast znajdowała się początkowo przy Posenerstrasse 19 (obecnie ul. Śródmiejska), a następnie w istniejącej do dziś kamienicy przy Zeughausstrasse 22 (obecnie ul. 1 Maja 4). Havemann był wydawcą jednego z dwóch pilskich dzienników, założonego w 1890 r. „Schneidemühler Tageblatt”, przekształconego w 1921 r. w „Die Grenzwacht”.
Dla nas istotne jest w szczególności to, iż Richard Havemann jest autorem pierwszego przewodnika po Pile, wydanego w 1914 r. „Die Kreisstadt Schneidemühl: Ein Führer durch Schneidemühl und Umgebung”. Być może prezentowany plan stanowił wkładkę do tego przewodnika, o czym mogą świadczyć jego niewielkie wymiary oraz fakt, iż był on składany. Nie jesteśmy jednak w stanie tego potwierdzić.
Plan prezentuje Piłę w okresie wybuchu I wojny światowej. Świadczą o tym w szczególności wzniesione w latach 1913-14 obiekty militarne w północno-wschodniej części miasta, wzdłuż obecnych al. Powstańców Wielkopolskich i ul. Kossaka. W rozwidleniu powyższych ulic zaznaczono koszary kompanii radiowej 5. Batalionu Telegraficznego (w głównym budynku mieści się w tej chwili Sąd Rejonowy). Powyżej widnieje budynek koszar kompanii 5. Batalionu Statków powietrznych (sterowców), zburzony w 2009 r. Nie ma jeszcze znajdującego się między nimi budynku koszarowego, mieszczącego w tej chwili Zespół Szkół Ogólnokształcących STO.
Jeszcze dalej przy obecnej al. Powstańców Wielkopolskich jest widoczny teren wytwórni wodoru do zasilania sterowców (po II wojnie światowej zakłady „Pomet”, zburzone w 2007 r.). Po przeciwnej stronie drogi zaznaczono teren portu dla wojskowych sterowców. Widoczna jest hala postojowa sterowców o długości 184 m, a na prawo od niej budowa jeszcze większej obrotowej hali, która nie została nigdy ukończona. Omawiane obiekty rozebrano po zakończeniu I wojny światowej.
Na wschód od omawianych obiektów, miedzy drogami do Głubczyna (obecnie ul. Chodkiewicza i Naftowa) oraz do Zelgniewa (ul. Kossaka), zaznaczono teren cywilnej stacji lotniczej z jednym hangarem. W kolejnych latach obiekty lotniska zostały rozbudowane dla wojska.
Po przeciwnej stronie miasta, na terenie obecnego lotniska przy ul. Lotniczej, zaznaczono z kolei powstałe w 1914 r. na obszarze dawnego placu ćwiczeń: fabrykę samolotów „Albatros” oraz wojskową szkołę lotniczą.
Za udostępnienie planu serdecznie dziękujemy Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung – Institut der Leibniz-Gemeinschaft.
Statystyki: autor: SA108 — 8 min temu
