Jana Tofila wojenna odyseja i życie na obczyźnie

Zdjęcie: Jana Tofila wojenna odyseja i życie na obczyźnie

Gdy przed laty zbierałem materiały do dwóch wydań swojej książki o „żołnierzach znad Wisły i Sanu” walczących w tej słynnej bitwie: „Wdarli się na szczyt, z którego inni spadli” (2015) oraz „I poszli za Polskę się bić” (2020), kilka razy przewijała się w nich postać Jana Tofila.

Towarzysz broni Leona Turka

Głównie wspominała o nim nieżyjąca już Helena Buchaj, siostra sapera Leona Turka z Woli Rzeczyckiej w gminie Radomyśl nad Sanem, żołnierza 5. Kresowej Dywizji Piechoty.

Opowiadała mi, jak to po wojnie, jako nastolatka jeździła rowerem do rodziców Jana Tofila, do Pysznicy, po list, fotografie i dokumenty dotyczące brata, jakie Jan przesłał do Polski po tragicznej śmierci Leona (zginął w wypadku we Włoszech, już po zakończeniu wojny, 6 czerwca 1946 r.).

Leon i Jan, obaj żołnierze „kresowej” dywizji, musieli się więc znać i być dobrymi kompanami, skoro jeden zadbał o wysłanie rodzinie pośmiertnych pamiątek po drugim.

Najstarszy z rodzeństwa

Niestety, nie natrafiłem wtedy na szersze materiały o Janie Tofilu, o jego losach i bliskich (Tofil to popularne nazwisko w Pysznicy i okolicach). Dlatego też nie ma tej postaci we wspomnianych już książkach.

Dziś, dzięki jego bratanicy i chrześnicy zarazem, Cecylii Torbie ze Studzieńca i jej mężowi Lechowi, mogę przybliżyć kolejną postać „żołnierza znad Wisły i Sanu” walczącego pod Monte Cassino.

Jan Tofil urodził się w Pysznicy, 7 lutego 1911 r. Był najstarszym dzieckiem Wincentego (1886-1963) i Katarzyny z domu Juda (1889-1982). Rodzinny dom stał przy obecnej ulicy Nowej 24. Rodzeństwo Jana to: Piotr Tofil (1912 r.) Maria Sroczyńska (1919 r.), Karolina Domańska (1922 r.), Anna Paleń (1925 r.), Stanisława Jabłońska (1928 r.), Barbara Wesołowska (1931 r.) i Michał Tofil (1936 r.).

Dziś w Kłyżowie żyje ostatnia z rodzeństwa, 96-letnia Stanisława.

Z Zakładów prosto do wojska i na front

Jan ukończył 7 klas szkoły powszechnej w Pysznicy w 1925 roku. Jako najstarszy z dzieci pomagał rodzicom w gospodarstwie i wychowaniu młodszego rodzeństwa.

Przez osiem miesięcy, w 1939 r. pracował także w Zakładach Południowych, na walcowni, jako robotnik odpowiedzialny za podgrzewanie metalu w piecu gazowym.

I właśnie wtedy, pod koniec sierpnia 1939 r. został zmobilizowany do wojska. Rodzinne przekazy mówią, iż wcielono go prosto z Zakładów, a rodzice dowiedzieli się o tym, iż przeżył wojnę, dopiero z jego listu z Anglii, jaki otrzymali jesienią 1947 r.

Żołnierz-telegrafista II Rzeczpospolitej

Dzięki Lechowi Torbie, który zgromadził kopie dokumentów o przebiegu wojskowej służby Jana Tofila (otrzymał je w 2020 r. z Instytutu Polskiego i Muzeum im. Generała Sikorskiego w Londynie), możemy odtworzyć jego żołnierski szlak: służbę i ćwiczenia rezerwy w II Rzeczpospolitej, walki we wrześniu 1939 r., sowiecką niewolę i łagry, a potem służbę w Armii Andersa i Armii Polskiej na Wschodzie, z której w lipcu 1943 r. w północnym Iraku sformowano słynny 2. Korpus Polski.

Do odbycia czynnej służby wojskowej Jan Tofil został powołany 29 października 1932 r., do 6. Baonu Telegraficznego w Jarosławiu. 10 września 1934 r. awansowano go do stopnia starszego szeregowca, i wtedy również został przeniesiony do rezerwy.

14 sierpnia 1935 roku otrzymał powołanie na 4-tygodniowe ćwiczenia rezerwy, do Szwadronu Łączności 6. Brygady Kawalerii w Stanisławowie. 15 stycznia 1938 r. został powołany na ćwiczenia po raz drugi, do Kompanii Telegraficznej 24. Dywizji Piechoty w Jarosławiu. Na trzecie ćwiczenia rezerwy przybył 26 lipca 1939 roku, ponownie do 6. Baonu Telegraficznego w Jarosławiu.

28 sierpnia 1939 r. otrzymał specjalne powołanie mobilizacyjne, również do 6. Baonu Telegraficznego w Jarosławiu, z przydziałem do 47. Kompanii, z którą trafił na front wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 r.

Jako telegrafista, Jan brał wtedy udział w walkach nad Pilicą, gdzie polskie oddziały, wysadzając mosty na tej rzece w Spale, Inowłodzu, Domaniewicach i Białobrzegach Radomskich, próbowały utrudnić wojskom niemieckim marsz na Warszawę. Niestety, przewaga agresora była tak wielka, iż mimo walecznego oporu Polacy cofali się na wschód.

Cały tekst przeczytasz w najnowszym wydaniu Sztafety