Komisja Europejska: miej w domu zapasy na trzy dni. To już nie tylko sugestia

Komisja Europejska opublikowała bezprecedensową strategię bezpieczeństwa, która ma przygotować 450 milionów obywateli Unii Europejskiej na potencjalne sytuacje kryzysowe. Dokument nazwany „Unią Gotowości” zawiera jasne wytyczne dla wszystkich mieszkańca wspólnoty – należy zgromadzić zapasy żywności, wody i leków wystarczające na minimum 72 godziny. Ta przełomowa strategia stanowi oficjalne potwierdzenie, iż Europa stoi w obliczu narastających zagrożeń, od konfliktów zbrojnych i cyberataków po katastrofy naturalne i akty sabotażu.

Fot. Warszawa w Pigułce

Nowa inicjatywa Brukseli wyraźnie zmienia dotychczasowe podejście do zarządzania kryzysowego. Do tej pory odpowiedzialność za reagowanie w sytuacjach nadzwyczajnych spoczywała głównie na instytucjach państwowych. Teraz Komisja Europejska bezpośrednio apeluje do zwykłych obywateli, aby aktywnie włączyli się w budowanie odporności społeczeństwa na potencjalne zagrożenia. Ta fundamentalna zmiana odzwierciedla rosnące obawy europejskich ekspertów ds. bezpieczeństwa dotyczące podatności kontynentu zarówno na tradycyjne, jak i hybrydowe zagrożenia, szczególnie te pochodzące z Rosji i innych wrogich podmiotów.

Kompleksowy plan został opracowany jako bezpośrednia odpowiedź na kaskadę kryzysów, które dotknęły Europę w ostatnich latach. Pandemia COVID-19 obnażyła krytyczne słabości w łańcuchach dostaw i systemach reagowania kryzysowego we wszystkich państwach członkowskich. Niszczycielskie powodzie, pożary lasów i inne katastrofy związane z klimatem stają się coraz częstsze i poważniejsze. Jednocześnie inwazja Rosji na Ukrainę drastycznie zmieniła krajobraz bezpieczeństwa Europy, tworząc największe zagrożenie militarne dla kontynentu od czasów zimnej wojny. Te czynniki, w połączeniu z wyrafinowanymi cyberatakami wymierzonymi w infrastrukturę krytyczną, zmusiły urzędników UE do przewartościowania swojego podejścia do zarządzania kryzysowego.

Według nowo opublikowanego dokumentu strategicznego, Bruksela zidentyfikowała operacje sabotażowe, podpalenia i ataki na infrastrukturę strategiczną jako szczególnie niebezpieczne zagrożenia. Eksperci ds. bezpieczeństwa zaobserwowali niepokojący wzrost działań z zakresu tzw. „wojny hybrydowej” skierowanych przeciwko państwom członkowskim – operacji, które nie są konwencjonalnymi działaniami wojskowymi, ale mają na celu destabilizację społeczeństw i podważenie zaufania publicznego do instytucji. Taktyki te często wymierzone są w oczyszczalnie wody, sieci energetyczne, sieci komunikacyjne i węzły transportowe, potencjalnie pozostawiając ludność cywilną bez dostępu do podstawowych usług przez dłuższy czas.

Fundamentem nowej strategii gotowości cywilnej jest zalecenie, aby każde gospodarstwo domowe utrzymywało 72-godzinny zapas awaryjny. Ten trzydniowy okres jest uważany za krytyczny, ponieważ zwykle stanowi minimalny czas potrzebny służbom ratunkowym na zmobilizowanie skutecznej reakcji na poważne kryzysy. Wytyczne Komisji precyzują, iż domowe zapasy powinny obejmować żywność o długim terminie przydatności, taką jak konserwy, suszona fasola, ryż i makaron; co najmniej trzy litry wody pitnej na osobę dziennie; niezbędne leki; środki pierwszej pomocy; sprzęt radiowy zasilany bateriami oraz alternatywne źródła oświetlenia.

Pilność tej inicjatywy podkreślają alarmujące wyniki niedawnych badań Eurobarometru, które ujawniły, iż około 50 procent obywateli UE znalazłoby się bez dostępu do żywności i czystej wody po zaledwie trzech dniach zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu usług. Ta podatność jest szczególnie widoczna w gęsto zaludnionych obszarach miejskich, gdzie mieszkańcy zwykle utrzymują minimalne zapasy żywności i w dużym stopniu polegają na systemach dostaw na czas dla podstawowych towarów.

W nowatorskim podejściu do budowania odporności społecznej, Komisja Europejska zaleciła również włączenie edukacji w zakresie gotowości kryzysowej do programów nauczania w szkołach we wszystkich państwach członkowskich. Te inicjatywy edukacyjne miałyby uczyć uczniów w każdym wieku, jak reagować na alarmy, jakie działania podejmować w początkowych godzinach kryzysu i jak wspierać wrażliwych członków społeczności. Wpajając te umiejętności od najmłodszych lat, urzędnicy UE mają nadzieję stworzyć pokolenia obywateli, którzy zachowają spokój i zdolność działania podczas sytuacji kryzysowych, zamiast ulegać panice.

Poza indywidualną gotowością, strategia „Unii Gotowości” nakreśla ambitne inwestycje infrastrukturalne o podwójnym zastosowaniu cywilnym i wojskowym. Nowe sieci transportowe byłyby projektowane nie tylko w celu ułatwienia codziennego handlu, ale także umożliwienia szybkiej ewakuacji ludności cywilnej lub rozmieszczenia sił wojskowych podczas kryzysów. Podobnie, systemy komunikacyjne uwzględniałyby redundancje i środki wzmacniające, aby wytrzymać celowe ataki lub katastrofy naturalne. Komisja wskazała, iż znaczące fundusze zostaną przydzielone za pośrednictwem różnych mechanizmów UE na wsparcie tych inicjatyw w zakresie odporności infrastruktury.

Strategia kładzie szczególny nacisk na wzmocnienie infrastruktury krytycznej przed zagrożeniami zarówno fizycznymi, jak i cybernetycznymi. Obejmuje to zwiększoną ochronę elektrowni, oczyszczalni wody, szpitali i sieci telekomunikacyjnych. Państwa członkowskie są zachęcane do przeprowadzania kompleksowych ocen podatności i wdrażania ulepszonych środków bezpieczeństwa, w tym zaawansowanych systemów monitorowania, barier fizycznych i obrony cybernetycznej. Komisja zaproponowała również utworzenie specjalistycznego ogólnounijnego mechanizmu szybkiego reagowania, zdolnego do natychmiastowego udzielenia pomocy, gdy zagrożenia przekraczają granice państwowe.

Niemcy wysunęły się na czoło we wdrażaniu tych nowych środków gotowości, niedawno aktualizując swoją Ramową Dyrektywę Obrony Całościowej. Ten obszerny dokument nakreśla szczegółowe protokoły dla agencji rządowych, przedsiębiorstw i ludności cywilnej w przypadku konfliktu zbrojnego na terytorium europejskim. Niemiecka minister spraw wewnętrznych Nancy Faeser była szczególnie stanowcza w kwestii konieczności takich przygotowań, wyraźnie wskazując na potencjalną agresję ze strony Rosji jako czynnik motywujący. Inne państwa członkowskie są teraz zachęcane do pójścia za przykładem Niemiec poprzez modernizację własnych ram reagowania kryzysowego.

Inicjatywa „Unii Gotowości” reprezentuje wyraźną zmianę w sposobie, w jaki europejscy przywódcy komunikują się na temat potencjalnych zagrożeń. Zamiast umniejszać ryzyko, aby nie alarmować opinii publicznej, urzędnicy przyjmują teraz bardziej przejrzyste podejście, uznając, iż poinformowani obywatele są lepiej przygotowani do ochrony siebie i pomocy innym podczas kryzysów. Ta strategiczna zmiana w komunikacji odzwierciedla lekcje wyciągnięte podczas pandemii, kiedy niejasne przekazy czasami podważały publiczne przestrzeganie środków nadzwyczajnych.

Analitycy bezpieczeństwa w dużej mierze przyjęli z zadowoleniem nowe podejście UE, choć niektórzy kwestionują, czy zalecany trzydniowy okres zapasów jest wystarczający. Eksperci ci wskazują na historyczne kryzysy, w których wysiłki na rzecz odbudowy trwały znacznie dłużej niż 72 godziny, szczególnie w przypadkach obejmujących rozległe uszkodzenia infrastruktury. Inni krytycy wyrażają obawy dotyczące obciążenia finansowego, jakie te przygotowania nakładają na ekonomicznie wrażliwe gospodarstwa domowe, sugerując, iż rządy powinny zapewnić dotacje na podstawowe zapasy awaryjne, aby zapewnić powszechną gotowość.

Pomimo tych debat, wśród europejskich specjalistów ds. bezpieczeństwa panuje szeroki konsensus, iż kontynent stoi w obliczu wyjątkowo niebezpiecznej konwergencji zagrożeń. Połączenie niestabilności klimatycznej, napięć geopolitycznych, podatności technologicznych i niedoboru zasobów tworzy złożony krajobraz ryzyka wymagający kompleksowego przygotowania zarówno na poziomie rządowym, jak i indywidualnym.

Wraz z rozpoczęciem wdrażania strategii „Unii Gotowości” w państwach członkowskich, urzędnicy UE podkreślają, iż środki te nie powinny wywoływać alarmu, ale raczej wzbudzać zaufanie. Podejmując rozsądne środki ostrożności i rozwijając podstawowe umiejętności reagowania kryzysowego, obywatele mogą znacznie zwiększyć swoje szanse na bezpieczne przetrwanie przyszłych kryzysów. Ostatecznym celem, według dokumentów Komisji, jest stworzenie Europy, która zachowuje stabilność i funkcjonalność choćby pod ekstremalną presją – odpornego społeczeństwa zdolnego do absorbowania wstrząsów bez popadania w chaos.

Nadchodzące miesiące pokażą, jak skutecznie państwa członkowskie przełożą te zalecenia na poziomie UE na polityki krajowe i jak chętnie europejscy obywatele przyjmą swoją nową rolę aktywnych uczestników w gotowości kryzysowej. Co pozostaje jasne, to fakt, iż europejscy przywódcy nie postrzegają już poważnych kryzysów jako odległych możliwości, ale jako scenariusze wymagające natychmiastowego i dokładnego przygotowania.