W Opolu pamięć nie jest muzealnym eksponatem – tu wciąż oddycha kamieniami ulicy Konsularnej. To tam, 1 września 1939 roku, zatrzasnęły się drzwi pewnego budynku, a wraz z nimi zakończył się symbolicznie pewien etap polsko-niemieckiej obecności w mieście. 86 lat temu, o świcie, świat pogrążył się w największej katastrofie XX wieku – II wojnie światowej.
Kiedy dziś składamy kwiaty i stawiamy znicze pod tablicą upamiętniającą aresztowanie pracowników polskiego konsulatu, powraca pytanie: jak cienka była granica między dyplomacją a aktem odwagi? Placówka przy ulicy Konsularnej powstała w 1931 roku i przez osiem lat była dla tutejszych Polaków azylem – miejscem, gdzie mogli szukać wsparcia, porady, czasem po prostu poczucia, iż nie są w tym niemieckim świecie sami. A dla władz hitlerowskich – była solą w oku.
Historia konsulatu to opowieść o ironii losu: z jednej strony oficjalna instytucja, z drugiej – traktowana jak nielegalne gniazdo spiskowców. Gdy wybuchła wojna, Niemcy wkraczają do budynku i zatrzymują pięciu pracowników. Nie trafiają jednak – jak można by się spodziewać – do obozu koncentracyjnego, ale zostają przewiezieni do Danii. Ten drobny epizod, nieco zapomniany w wielkiej księdze wojny, wciąż przypomina, iż historia składa się nie tylko z bitew i generałów, ale też z dramatów ludzi w małych urzędach.
Słuchając kombatantów, którzy w Opolu co roku dzielą się swoimi wspomnieniami, trudno nie poczuć ciężaru historii. Wojna – dla jednych odległa, podręcznikowa – dla nich była dzieciństwem w obozie, młodością pod okupacją, dorosłością budowaną na ruinach. Niektóre opowieści mają wręcz surrealistyczny charakter – ojciec, który przeżył front, ginie już po wojnie z rąk sowieckiego żołnierza. Jakby historia nie chciała się skończyć, jakby śmierć nie uznawała kalendarza.
W Opolu tego dnia pamiętano też o Polakach wywiezionych do Buchenwaldu – w cieniu dworca, którym codziennie przemykają setki pasażerów, znajduje się tablica, na którą niewielu zwraca uwagę. A przecież właśnie tam, w miejscu, gdzie codzienność styka się z pamięcią, najlepiej widać, jak bardzo historia przenika teraźniejszość.
Znicze i kwiaty złożono również pod Pomnikiem Bojowników o Polskość Śląska Opolskiego – monumentalnym świadectwem zmagań tych, którzy jeszcze przed wojną przypominali, iż ten region nie był tylko niemiecki, ale miał w sobie mocno zakorzenioną polską tożsamość. To miejsce, w którym historia łączy się z lokalnym uporem i dumą.
„Nigdy więcej wojny” – powtarzano, w 86. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Słowa brzmią znajomo, czasem aż nazbyt patetycznie. A jednak w epoce, gdy znów za wschodnią granicą płonie wojna, ich sens nie jest jedynie rytuałem. To ostrzeżenie. To pytanie, czy mamy dość wyobraźni, by nie powtarzać błędów sprzed 86 lat.
Bo ulica Konsularna w Opolu to nie tylko adres z przeszłości. To wciąż aktualna lekcja – iż wolność i bezpieczeństwo nigdy nie są dane raz na zawsze.
