Męczennicy święci katyńscy, pobożności i cierpliwości nauczyciele, którzyście za wiarę prawosławną przecierpieli, Cerkwi naszej chlubo i umocnienie, przed Chrystusem Bogiem teraz stojąc, o pokój
całego świata proście, i o zbawienie dusz naszych.
(z troparionu świętych Męczenników Katyńskich)
Polscy męczennicy zostali świętymi prawosławnymi. Święty Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego decyzją swą z dnia 18 marca 2025 roku postanowił uznać Świętymi Męczennikami naszych Braci i nasze Siostry, którzy za wiarę i Święte Prawosławie oddawali swoje życie – przekazał metropolita Sawa, zwierzchnik polskiej Cerkwi prawosławnej. Świętymi zostaną duchowni zamordowani w Katyniu oraz ofiary Powstania Warszawskiego, sowieckich łagrów i obozów koncentracyjnych – Oświęcimia, Majdanka i Treblinki. Za swego życia byli oni naocznymi świadkami nadania autokefalii Cerkwi prawosławnej w Polsce. Dzień ich święta i modlitewnego wspomnienia wyznaczyliśmy na 17 września, zaś wigilię tj. 16 września dniem ogłoszenia Ich świętymi” – poinformował metropolita w komunikacie opublikowanym na stronie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Centralne uroczystości kanonizacyjne odbyły się 16 września 2025 roku w świątyni Hagia Sophia – Mądrości Bożej w Warszawie.
Do świętych wpisano:
–ks. protoprezbiter płk. Szymon Fedorońko*
–ks. prot. ppłk. Wiktor Romanowski**
–ks. prot. mjr. Włodzimierz Ochab***
Oprócz tych trzech, kanonizacji doznali również wszyscy duchowni i świeccy, których nazwiska są już znane i tych, których imiona nie są znane — ofiary męczeństwa w Katyniu i innych miejscach represji, w tym łagrach sowieckich, obozach niemieckich, podczas Powstania Warszawskiego, wysiedleń, deportacji, a także w udrękach uchodźstwa.
Treść uchwały Soboru. Uchwała Świętego Soboru Biskupów stwierdza, że: Kościół wpisuje Męczenników Katyńskich do Dypitychu Świętych (spisu imion, wymienianych w czasie liturgii) Polskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej. Dzień zaś 17 września br ustanawia się dniem modlitewnej pamięci tych nowych świętych.
Znaczenie i symbolika. Męczeństwo i świadectwo wiary… Kanonizacja Męczenników Katyńskich jest uznaniem i uhonorowaniem tych, którzy za wiarę prawosławną cierpieli, zostali prześladowani i zabici — nie tylko w Katyniu, ale także w innych miejscach, w czasie różnych represji, wojen, deportacji. To podkreślenie, iż prawosławni w Polsce mieli i mają swoje ofiary, którzy swoją wierność Chrystusowi zachowali mimo skrajnego cierpienia. Kanonizacja nastąpiła w Roku Jubileuszowym 100-lecia autokefalii Polskiego Kościoła Prawosławnego. To zatem nie jest tylko akt duchowy, ale również historyczny, mający związek z odzyskaną niezależnością Kościoła – zarówno wiąże się z pamięcią przeszłości, jak i wzmacnia poczucie tożsamości kościelnej. Uroczystość ta ma znaczenie także dla szerokiego kręgu wiernych i społeczności — uznaje się ofiary męczeństwa, które dotyczyły całych społeczności, często poza Kościołem prawosławnym, ale które stały się częścią wspólnej pamięci narodowej i religijnej. Akt kanonizacji przyczynia się do tego, by pamięć o tragediach – Katyniu, obozach, deportacjach – była nie tylko historią, ale też żywym przypomnieniem wartości wierności, poświęcenia, przebaczenia i pojednania.
W parafiach, w dniu wspomnienia nowych świętych, ikona Męczenników Katyńskich została wystawiona na środku świątyni, by wierni mogli oddać im cześć. Troparion, kontakion oraz wieliczanije (czyli pieśń uwielbienia) zostały ustalone do użytku liturgicznego dla nowych świętych. Niestety, publikowane źródła nie podają pełnych biografii wszystkich Męczenników — np. dat urodzenia, szczegółów życiorysu czy dokładnych okoliczności, w których każdy został zamordowany — poza tymi, co są ogólnie znane z historii Katynia i represji sowieckich oraz obozów niemieckich.
Etapy kanonizacji.
1. Badanie dokumentów. Święty Sobór Biskupów zbadał materiały dotyczące życia i śmierci ofiar — zarówno te dostępne historycznie, jak i te przekazywane przez rodziny, wspólnoty parafialne, dokumentacje państwowe i cerkiewne.
2. Decyzja soborowa. Formalna uchwała, podjęta 18 marca 2025 r., zatwierdziła kanonizację. Uchwała zawiera zarówno imienne wymienienie niektórych osób (kapelanów), jak i ogólnie wszystkich innych męczenników.
3. Wybór daty i miejsca kanonizacji. Kanonizacja została przeprowadzona 16 września 2025 r. w świątyni Hagia Sophia w Warszawie.
4. Wprowadzenie do liturgii i kultu. Po kanonizacji przyjęto ikonografię świętych (ikonę nowych świętych), zatwierdzono troparion i inne pieśni liturgiczne dla ich czci. Ustanowiono dzień wspomnienia (modlitewnej pamięci).
* * * * *
Budowanie tożsamości. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w ciągu swojej historii był wielokrotnie doświadczany przez rozbiory, zmiany granic, dramaty wojenne, przesiedlenia, represje. Kanonizacja takich męczenników oznacza ukorzenienie tych doświadczeń w duchowości i liturgii Kościoła – uznanie, iż te bolesne losy są częścią historii zbawienia Kościoła.
Katyń, łagry, Powstanie Warszawskie, deportacje – to elementy dziejów Polski, które są przedmiotem pamięci narodowej, ale często również trudnych sporów. Kanonizacja stwarza możliwość duchowego upamiętnienia, modlitwy i pojednania, także między różnymi tradycjami religijnymi, które mogą mieć różne spojrzenia na historię.
Akt ten pomaga parafiom – zwłaszcza tym, które były bezpośrednio dotknięte represjami – odnaleźć wspólne miejsce w liturgii i modlitwie, które łączy pokolenia, imiona znane i nieznane. Nowi święci stają się punktami odniesienia dla modlitwy, kultu, ale i nadziei.
Kanonizacja w Roku Jubileuszu autokefalii ma również wymiar symboliczny: pokazuje, iż Kościół jest żywy, iż potrafi spojrzeć w przeszłość, wyciągnąć wnioski, zachować pamięć, i jednocześnie spojrzeć ku przyszłości – ku temu, co duchowo buduje, jednoczy i wzmacnia wiarę. W centralnych uroczystościach kanonizacyjnych, obok biskupów prawosławnych, duchowieństwa i wiernych tego kościoła, uczestniczył także szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych minister Lech Parell. Powiedział on m.in.: Zbrodnia Katyńska to jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w historii Polski, które niczym cierń przeszywa naszą narodową pamięć. 85 lat temu ponad 22 tysiące członków polskiej elity wojskowej i państwowej stało się ofiarami sowieckiego ludobójstwa… Zbrodnią było też ukrywanie sprawców. Zbrodnią było zacieranie śladów. Zbrodnią było fałszowanie pamięci. Zbrodnią było celowe mylenie światowej opinii publicznej. Działania świadome, przemyślane. Wyrachowane kłamstwa. Jedna prawda się obroniła. Pamięć o ofiarach trwa. […] Chciałbym podziękować Waszej Eminencji za zaproszenie na dzisiejszą uroczystość, której wagę bardzo doceniamy.
Leszek Wątróbski
*ks. protoprezbiter płk. Szymon Fedorońko – kapłan, oficer – pełnił funkcję kapelana Wojska Polskiego; był ofiarą męczeństwa związanego z Katyniem lub innymi miejscami represji; poległ za wiarę w dramatycznych warunkach – jako osoba duchowna, która nie wyrzekła się prawosławia.
**ks. prot. ppłk. Wiktor Romanowski – również kapelan wojskowy, duchowny prawosławny, który uległ represjom; jego los wiąże się z okresami stalinizmu i sowieckich zbrodni, w tym m.in. Katynia.
***ks. prot. mjr. Włodzimierz Ochab – podobnie jak pozostali, kapłan i oficer – ofiara męczeństwa; jego śmierć symbolizuje cierpienie duchowieństwa katyńskiego i tych, którzy zostali zamordowani z powodu swojej służby religijnej w trudnych czasach wojennych i okupacyjnych.
