W kwietniu 2025 roku redaktorzy i administratorzy środkowoazjatyckich edycji Wikipedii oraz wolontariusze spotkali się po raz pierwszy na żywo podczas Central Asian WikiCon w Taszkiencie. „Wolne encyklopedie”, tworzone według kryterium językowego, konkurują o czytelników z rosyjską Wikipedią w warunkach cenzury, dominacji rosyjskich mediów i zmian preferencji językowych.
Dziesięć lat temu użytkownik Umarxon III stworzył w uzbeckiej Wikipedii swój pierwszy artykuł – o Donaldzie Trumpie. Od tego czasu napisał ich ponad 2000, zdobywając liczne wyróżnienia. W kwietniu 2025 roku w Taszkencie spotkał się z około setką wikipedystów z Uzbekistanu, Kazachstanu, Kirgistanu i Tadżykistanu na pierwszym Central Asian WikiCon. Dyskutowano o przyciąganiu wolontariuszy i poprawie dostępu do informacji w językach regionu. „Edytowanie encyklopedii to nietypowe hobby i nie spodoba się większości” – mówił Asaf Bartow z Fundacji Wikimedia. W wydarzeniu uczestniczyli zarówno doświadczeni, jak Natajew (aktywny od 2009 roku), jak i nowicjusze, odzwierciedlając rosnącą aktywność lokalnych społeczności Wikipedii.
Wydania Wikipedii tworzone są według języków, a nie państw. Na Central Asian WikiCon dominowali użytkownicy wersji w językach tureckich – uzbeckiej, kirgiskiej, kazachskiej – oraz tadżyckiej, ale obecni byli też redaktorzy mniejszych języków. Karakałpaccy wikipedyści omawiali promocję na Instagramie, a przedstawiciel baszkirskiej edycji opowiadał o konkursie zorganizowanym przez emerytowanych nauczycieli. Konferencja była wielojęzyczna – prelegenci przełączali się między kirgiskim, rosyjskim, angielskim i uzbeckim, a tłumacze niekiedy z trudem nadążali za zmianami języka.
Użytkownik Natajew, przedstawiciel uzbeckiej mniejszości w Kirgistanie, mówi w kilku językach i założył grupę użytkowników uzbeckiej Wikipedii po tym, jak w USA nie znalazł informacji o swoim rodzinnym mieście. Wskazuje dwa główne wyzwania: brak treści o Azji Środkowej w językach światowych i niedostatek artykułów w językach regionalnych. Rosyjska Wikipedia, z ponad 2 milionami artykułów, dominuje nad środkowoazjatyckimi wersjami, które mają 75–300 tys. wpisów (turkmeńska – choćby poniżej 7 tysięcy). Badanie przeprowadzone w 2023 roku przez Europejską Radę Sąsiedztwa wykazało, iż choćby trzy dekady po rozpadzie Związku Sowieckiego rosyjskojęzyczne media przez cały czas odgrywają ogromną rolę w codziennym życiu mieszkańców Azji Środkowej. W Kazachstanie korzysta z nich 75%, a 54% preferuje media kazachskie. W Kirgistanie i Uzbekistanie lokalne media wybiera odpowiednio 79% i 88% respondentów. Popularność rosyjskich treści jest większa w miastach i wśród osób z wyższym wykształceniem.
W grudniu 2022 roku rosyjska Wikipedia była najpopularniejsza w Kazachstanie, Kirgistanie, Tadżykistanie i Turkmenistanie. W 2025 roku notuje średnio 5 milionów odsłon miesięcznie z Kirgistanu, wobec 1,37 miliona w kirgiskiej edycji. Na Central Asian WikiCon temat użycia języka rosyjskiego gwałtownie przeszedł w dyskusję o dekolonizacji – m.in. o zastępowaniu kolonialnych nazw typu Ałma-Ata. Członek zarządu Wikimedia Wiktoria Doronina podkreśliła, iż zmiany wymagają czasu i zasobów, proponując jednocześnie wykorzystanie rosyjskiego jako lingua franca dla Wikipedii w regionie, co spotkało się z oporem części uczestników.
Uczestnicy podkreślali wciąż dużą popularność rosyjskiej Wikipedii w Azji Środkowej. Amangeldi, kazachski administrator, zauważył, iż studenci rzadko znajdują wiarygodne źródła w języku kazachskim.
Środkowoazjatyckie edycje Wikipedii narażone są na wątpliwości co do wiarygodności. Elon Musk w zeszłym roku nazwał Wikipedię „rozszerzeniem propagandy tradycyjnych mediów” i wezwał do wstrzymania finansowania. Tymczasem encyklopedia oparta na współpracy społeczności stosuje zasady neutralności i weryfikowalności, a każda edycja może wprowadzać własne reguły. Na kazachskiej Wikipedii nowe artykuły powstają dopiero po co najmniej 100 drobnych edycjach istniejących treści, a administratorzy weryfikują większe zmiany i zabezpieczają artykuły przed nieuprawnionymi zmianami. Mamatkazy z Wikipedii kirgiskie, stosunkowo nowy współautor, zauważył, iż wiele osób nie rozumie działania platformy i ironicznie porównał to do bezkrytycznego zaufania do sztucznej inteligencji, jak ChatGPT. Sam koncentruje się na zbieraniu funduszy i organizowaniu wydarzeń dla wikipedystów.
Główną motywacją wikipedystów w Azji Środkowej jest brak dostępnych materiałów w językach lokalnych. Nie wszyscy działają altruistycznie – w Uzbekistanie rządowy projekt WikiStipendiya w 2022 roku nagradzał liczbę artykułów, co prowadziło do maszynowo tłumaczonych, niskiej jakości wpisów.
Wyzwania związane ze sztuczną inteligencją i tłumaczeniem maszynowym utrudniają rozwój Wikipedii w językach środkowoazjatyckich – brak wiarygodnych danych sprawia, iż duże modele językowe (LLM) przedstawiają nieprecyzyjne treści. Dodatkowo zmiany alfabetów (na przykład w języku uzbeckim) komplikują sytuację. Kazachstan rozwija lokalne modele LLM, m.in. KazLLM, i wspiera tworzenie treści w języku kazachskim w szkołach. Jednak nowe artykuły często nie spełniają standardów, więc prawo ich tworzenia ograniczono do doświadczonych użytkowników, co spowolniło rozwój, ale podniosło jakość.
Wolontariusze w Azji Środkowej traktują Wikipedię jako przestrzeń do nauki i wyrażania opinii w językach ojczystych, wspierając trend normalizacji języków lokalnych po dekadach dominacji rosyjskiego. Asaf Bartow z Wikimedia podkreślił, iż pisanie artykułów do Wikipedii może wydawać się nietypowym hobby, ale w kontekście Azji Środkowej pomaga ono załatać istotną lukę wiedzy, zwłaszcza iż język jest pionierem skoku technologicznego.
Źródło: Meduza
Opracowanie BIS – Biuletyn Informacyjny Studium
