Rządowe Centrum Bezpieczeństwa finalizuje największą operację logistyczną w historii Polski. W życie weszło już rozporządzenie, które szczegółowo opisuje, jak będzie wyglądać ewakuacja, co można zabrać i kto będzie ewakuowany w pierwszej kolejności. Pierwszy test systemu może nastąpić już w tym roku.
Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce
SMS z instrukcją trafi na każdy telefon w zagrożonym rejonie
W styczniu 2025 roku weszła w życie ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, która po raz pierwszy tak kompleksowo reguluje kwestie ewakuacji. Niedawno Rada Ministrów przyjęła rozporządzenie, które precyzyjnie opisuje, jak w praktyce będzie wyglądać przemieszczenie setek tysięcy lub choćby milionów osób z zagrożonych obszarów.
Nowe przepisy wskazują, iż ewakuacja musi uwzględniać osiem kluczowych elementów, w tym weryfikację planu w zależności od rodzaju zagrożenia, wyznaczenie kierunków przemieszczania ludności oraz poinformowanie mieszkańców o zarządzonej ewakuacji. Podstawą komunikacji będzie system Alert RCB, który wyśle SMS-y na wszystkie telefony w zagrożonym rejonie.
Dyrektor RCB Zbigniew Muszyński potwierdził w rozmowie z portalem InfoSecurity24, iż wytyczne dla wojewodów są w zaawansowanej fazie przygotowań. Po raz pierwszy w historii współczesnej Polski wojsko i administracja cywilna wspólnie przygotowują scenariusze masowej ewakuacji. RCB współpracuje ze Sztabem Generalnym Wojska Polskiego, co ma zapewnić dostęp do zasobów logistycznych niezbędnych do przeprowadzenia operacji na tak dużą skalę.
Tylko 72 godziny, dokumenty i lekarstwa. Reszta zostaje
Rozporządzenie przewiduje ograniczenie w zakresie mienia, które można zabrać ze sobą. Każdy powinien ograniczyć się do tego, co wystarczy na przeżycie przez 72 godziny. To oznacza plecak z najpotrzebniejszymi rzeczami – dokumentami, lekarstwami, ubraniami na zmianę, środkami higienicznymi i ewentualnie niewielką ilością żywności.
Podczas ewakuacji ewakuowani muszą mieć zapewnione podstawowe środki niezbędne do przetrwania zarówno w trakcie transportu, jak i w miejscach tymczasowego pobytu, w tym żywność, wodę, lekarstwa, ubrania, środki higieniczne i dostęp do zaplecza sanitarnego. Państwo zapewni podstawowe zaopatrzenie w punktach zbornych i miejscach tymczasowego pobytu.
Nie będzie można zabrać mebli, dużych sprzętów elektronicznych czy innych przedmiotów przekraczających pojemność standardowego plecaka turystycznego. Ograniczenie to wynika z konieczności sprawnego przemieszczania dużych grup ludności – im mniej bagażu, tym szybsza i bezpieczniejsza ewakuacja.
Dzieci, kobiety w ciąży i osoby starsze ewakuują się pierwsze
Priorytetem mają być dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze i niepełnosprawne, a także osoby przebywające w domach opieki, szpitalach i innych placówkach zdrowotnych. Transport dla rodzin będzie organizowany wspólnie, co ma zapobiec rozdzielaniu najbliższych podczas przemieszczania się.
Ewakuacja powinna uwzględniać wspólny transport dla rodzin, w tym matek z dziećmi, osób starszych i z niepełnosprawnościami wymagającymi opieki. Oznacza to, iż jeżeli masz w rodzinie osobę wymagającą szczególnej opieki, będziecie ewakuowani razem, a nie osobno.
Osoby przewlekle chore, niepełnosprawne i w podeszłym wieku będą miały zapewniony dostosowany transport oraz specjalistyczny personel medyczny. jeżeli opiekujesz się kimś takim, już teraz warto skonsultować z lekarzem plan postępowania w sytuacji ewakuacji – jakie lekarstwa, sprzęt medyczny i dokumentację medyczną należy mieć przygotowane.
Samoewakuacja albo zorganizowany transport
Część osób będzie mogła opuścić zagrożone tereny samodzielnie – własnym samochodem, jadąc do rodziny lub znajomych w bezpieczniejszych regionach. To tak zwana samoewakuacja. Pozostałe osoby trafią do zorganizowanych punktów zbornych, gdzie będą przyjmowani, ewidencjonowani i przewożeni do wyznaczonych miejsc.
Po zakończeniu działań władze mają obowiązek zapewnić ludności bezpieczny powrót do miejsc zamieszkania. System przewiduje także prowadzenie dokładnych spisów ludności, co ma pomóc w odnalezieniu osób po ewakuacji oraz ułatwić późniejszy powrót.
Warto już teraz ustalić z rodziną plan komunikacji w przypadku rozdzielenia. Wybierz konkretne miejsce zbiórki poza zagrożonym obszarem, zapisz numery telefonów osób bliskich w wersji papierowej (telefony mogą się rozładować) i ustal, kto z kim pojedzie, jeżeli będzie potrzeba samoewakuacji.
Twoja gmina już wie, kogo i dokąd ewakuować
Do zadań wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów oraz wojewodów należy między innymi ustalenie obszarów, które zostaną objęte ewakuacją w pierwszej kolejności, a także oszacowanie liczby osób przewidzianych do ewakuacji. Samorządy muszą wyznaczyć główne drogi i linie kolejowe przeznaczone do ewakuacji oraz wskazać i oznaczyć punkty zbiórki ludności.
Dodatkowo muszą zadbać o zasoby obrony cywilnej i środki transportu, opracować metody zabezpieczenia najcenniejszego mienia i dóbr kultury, a także przygotować system skutecznego powiadamiania ludności i publikowania komunikatów ostrzegawczych. To oznacza, iż każda gmina ma już przypisane konkretne zadania w ramach planu ewakuacyjnego.
Wojewodowie pełnią kluczową rolę w koordynacji działań. W czasie wojny szczególną rolę odgrywa wojewoda, który w porozumieniu z dyrektorem Rządowego Centrum Bezpieczeństwa i Siłami Zbrojnymi ustala główne drogi i linie kolejowe, które będą wykorzystane do ewakuacji. Do jego zadań należy także wyznaczenie środków do zabezpieczenia ewakuacji, wskazanie osób odpowiedzialnych za koordynację oraz określenie sposobów powiadamiania ludności.
Każde województwo ma inny plan
Różnorodność polskich regionów wymaga elastycznego podejścia do planowania. Ewakuacja z Warszawy czy Krakowa stawia zupełnie inne wyzwania logistyczne niż przemieszczenie ludności z rozproszonej zabudowy wiejskiej. Na Dolnym Śląsku głównym zagrożeniem są powodzie, na Śląsku – awarie przemysłowe w zakładach chemicznych i energetyce, na wschodzie – potencjalne zagrożenia militarne.
Dyrektor Muszyński podkreśla, iż plany nie będą narzucane odgórnie, ale uwzględnią wiedzę i doświadczenie lokalnych władz. Jak informuje portal Forsal.pl, całe podejście opiera się na zasadzie, iż ludzie działający na szczeblu lokalnym najczęściej najlepiej znają specyfikę swojego terenu i wiedzą, jakie rozwiązania będą najbardziej praktyczne.
Minister spraw wewnętrznych i administracji ponosi najwyższą odpowiedzialność w zakresie przygotowania ewakuacji jako szef obrony cywilnej. Wyznacza obszary, które w pierwszej kolejności przyjmą ewakuowaną ludność, i przekazuje wojewodom polecenia przygotowania tych miejsc. We współpracy z dyrektorem RCB określa także szlaki komunikacyjne i sposoby ostrzegania ludności.
Nie tylko wojna – system zadziała również podczas powodzi czy awarii chemicznych
Przygotowywany system ma charakter uniwersalny i może zostać zastosowany w przypadku różnorodnych zagrożeń wykraczających poza scenariusze militarne. Masowa ewakuacja może okazać się konieczna podczas powodzi na dużą skalę, pożarów lasów, awarii w zakładach chemicznych, incydentów nuklearnych czy epidemii wymagających izolacji dużych grup ludności.
Doświadczenia z wojny w Ukrainie były bezpośrednim impulsem do przyspieszenia prac nad planami, ale same zagrożenia są znacznie szersze. W pierwszych tygodniach rosyjskiej inwazji miliony Ukraińców musiało opuścić swoje domy. Polska przyjęła wtedy ponad dwa miliony uchodźców – teraz scenariusz może być odwrotny i to Polacy mogą potrzebować schronienia poza granicami kraju.
RCB analizuje rozwiązania stosowane w Japonii z jej systemami reagowania na trzęsienia ziemi i tsunami, Izraelu z procedurami ochrony ludności przed atakami rakietowymi oraz Stanów Zjednoczonych z doświadczeniami w ewakuacji podczas huraganów. Polska dąży do stworzenia jednego z najbardziej zaawansowanych systemów ewakuacyjnych w Europie.
Dezinformacja i panika – państwo ma plan na to
W rozporządzeniu znalazł się zapis dotyczący przeciwdziałania dezinformacji i panice. Organy odpowiedzialne za ewakuację mają podejmować działania, które ograniczą niekontrolowane przemieszczanie się ludności w kierunku zagrożonych terenów. To istotny element, bo podczas kryzysu fake newsy i panika mogą być równie niebezpieczne jak samo zagrożenie.
System Alert RCB będzie wysyłał zweryfikowane informacje bezpośrednio na telefony wszystkich osób w zagrożonym rejonie. Jednak doświadczenia ukraińskie pokazują, iż infrastruktura telekomunikacyjna może zostać uszkodzona. Dlatego plany uwzględniają także tradycyjne kanały komunikacji – rozgłośnie radiowe, megafony uliczne, patrole informacyjne oraz lokalne systemy ostrzegania.
Warto już teraz pobrać aplikację RCB Alert i upewnić się, iż otrzymujesz powiadomienia testowe. W sytuacji rzeczywistego zagrożenia każda sekunda może być cenna, a przygotowana wcześniej aplikacja zadziała natychmiast.
Co przygotować już teraz
Eksperci RCB zalecają, żeby każda rodzina miała przygotowany podstawowy zestaw ewakuacyjny. Powinien zawierać dokumenty (dowody osobiste, paszporty, dokumenty medyczne, polisy ubezpieczeniowe), leki przyjmowane na stałe wraz z receptami, środki higieny osobistej, ubrania na zmianę, latarkę z bateriami, powerbank do ładowania telefonu oraz niewielką ilość gotówki.
Warto zrobić skany wszystkich ważnych dokumentów i zapisać je w chmurze lub na przenośnym nośniku. W sytuacji kryzysu dostęp do dokumentów może być najważniejszy – czy to przy przekraczaniu granicy, czy przy załatwianiu formalności w miejscu tymczasowego pobytu.
Sprawdź, gdzie w Twojej gminie znajdują się punkty informacyjne i poznaj główne drogi ewakuacyjne z miejscowości oraz alternatywne trasy. Ustal z rodziną konkretne miejsce zbiórki poza zagrożonym obszarem – najlepiej u znajomych lub rodziny w innym województwie.
Dla przedsiębiorców może to oznaczać nowe obowiązki
Firmy powinny już teraz zacząć myśleć o własnych planach ciągłości działania i ewakuacji pracowników. W przyszłości może to stać się wymogiem prawnym, podobnie jak w tej chwili obowiązkowe są procedury BHP czy ochrony przeciwpożarowej.
Przemieszczenie dużych grup ludności nie może prowadzić do całkowitego załamania funkcjonowania administracji publicznej, służby zdrowia czy systemów komunikacyjnych. Przedsiębiorstwa będą musiały przygotować procedury zabezpieczenia kluczowej infrastruktury oraz zapewnienia ciągłości podstawowych usług.
Szczególnie dotyczy to firm z sektorów strategicznych – energetyki, wodociągów, telekomunikacji, transportu czy opieki zdrowotnej. Te branże będą musiały mieć gotowe plany utrzymania funkcjonowania choćby w warunkach masowej ewakuacji części personelu.
Pierwszy test systemu może nastąpić w tym roku
Pełna operacyjność całego systemu będzie wymagała kilku lat intensywnych przygotowań, ale pierwsze elementy mają zostać uruchomione już w 2025 roku. Podstawowe wytyczne dla wojewodów mają zostać sfinalizowane jeszcze w bieżącym roku.
Planowane są regularne ćwiczenia krajowe i regionalne, które pozwolą na ocenę gotowości systemu w realistycznych warunkach. Tylko praktyczne sprawdziany mogą ujawnić słabe punkty i umożliwić wprowadzenie niezbędnych poprawek. Nie należy się dziwić, jeżeli w najbliższych miesiącach w niektórych regionach odbędą się próbne alarmy czy ćwiczenia ewakuacyjne.
System ewakuacyjny to inwestycja w bezpieczeństwo przyszłych pokoleń. Choć wszyscy mają nadzieję, iż przygotowywane procedury nigdy nie będą musiały zostać wykorzystane w praktyce, ich opracowanie stanowi konieczny element nowoczesnej polityki bezpieczeństwa.
Co to oznacza dla Ciebie
Jeśli jesteś rodzicem, przemyśl z rodziną plan ewakuacyjny. Gdzie pojedziecie w przypadku zagrożenia? U kogo moglibyście zatrzymać się poza regionem? Dzieci powinny znać podstawowe numery alarmowe i wiedzieć, jak zachować się w sytuacji kryzysu.
Jeśli mieszkasz sam, ustal z kimś bliskim punkt kontaktowy. W sytuacji ewakuacji sieci komórkowe mogą być przeciążone – zaplanuj alternatywne sposoby komunikacji.
Jeśli opiekujesz się osobą starszą lub chorą, przygotuj szczegółową dokumentację medyczną, listę leków i sprzętu medycznego. Skonsultuj z lekarzem, co będzie absolutnie niezbędne do zabrania w przypadku ewakuacji.
Jeśli prowadzisz firmę, zastanów się nad planem ciągłości działania. Które procesy są krytyczne? Jak zabezpieczyć najważniejsze dane? Kto z pracowników będzie odpowiedzialny za koordynację w sytuacji kryzysu?
To nie są abstrakcyjne scenariusze z filmów katastroficznych. To realna odpowiedź państwa na zagrożenia, które widzimy na własne oczy kilkaset kilometrów od naszej granicy. Lepiej być przygotowanym i nigdy nie potrzebować tego przygotowania, niż znaleźć się w sytuacji kryzysu bez planu działania.
