Niedaleko Cisnej istniało nigdyś przejście graniczne. Mało kto zna jego niezwykłą historię

Przełęcz nad Roztokami, położona na wysokości 801 m n.p.m. jest dziś punktem turystycznym. Jej centralnym elementem jest niewielka wieża widokowa, wybudowana w miejscu dawnego turystycznego przekroczenia granicy polsko-słowackiej. Z platformy widokowej rozciąga się panorama na dolinę nieistniejącej słowackiej miejscowości Ruské oraz na wzgórza Bukovskych Vierchów.

Przejście graniczne z lat 1999–2007

Choć dziś trudno to sobie wyobrazić, do 2007 roku funkcjonowało tu oficjalne przejście graniczne Roztoki Górne–Ruské Sedlo. Utworzono je 1 lipca 1999 roku i miało ono charakter sezonowy. Granicę można było przekraczać od kwietnia do września, codziennie w godzinach 09:00–18:00. Przejście było przeznaczone dla pieszych, rowerzystów oraz osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Kontrole celne i graniczne wykonywały doraźnie jednostki straży granicznej.

Dojazd od strony Polski zapewniała droga utwardzona prowadząca od wsi Majdan, niedaleko Cisnej. Po słowackiej stronie prowadziła droga z nieistniejącej dziś miejscowości Ruské. Przejście przestało działać 21 grudnia 2007 roku, w dniu wejścia Polski do strefy Schengen.

https://wbieszczady.pl/bieszczadzkie-dzieje/zycie-w-dawnych-bieszczadach-zdjecie-sprzed-60-lat-odkrywa-codziennosc-wetliny/yhbUUmUnHMB6iy9fh4Bj

Historia starsza niż granica Schengen

Przełęcz pełniła funkcję punktu granicznego nie tylko w okresie współczesnym. W czasach Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej działało tam polsko-czechosłowackie przejście graniczne małego ruchu Roztoki Górne–Ruské, otwarte 13 kwietnia 1960 roku. Umożliwiało ono przekraczanie granicy osobom korzystającym z gruntów po obu stronach. Kontrole prowadziły jednostki Wojsk Ochrony Pogranicza, w tym Placówka WOP Roztoki. Przejście funkcjonowało do 24 maja 1985 roku.

Jeszcze wcześniej, w okresie II Rzeczypospolitej, istniał tu punkt graniczny Rostoki Górne–Rusky Zemplin. Miał on również status przejścia małego ruchu, umożliwiającego mieszkańcom pogranicza przekraczanie granicy na podstawie przepustek stałych, jednorazowych lub gospodarczych. Był to punkt obsługujący ruch pieszy i lokalny, funkcjonujący na zasadach obowiązujących ówczesne urzędy celne.

https://wbieszczady.pl/bieszczadzkie-opowiesci/cisna-z-1958-roku-historia-fotografii-z-samochodem-warszawa-na-glownym-planie/X9xLyYuzV5mnf65qEXGF

Nieopodal przełęczy znajdują się ziemne umocnienia, których historia sięga I wojny światowej. Powstały w 1914 roku jako element linii obronnych prowadzących przez Karpaty. Umocnienia te zostały rozbudowane i wykorzystane ponownie w 1944 roku podczas bitwy dukielskiej, jednego z najcięższych epizodów walk na froncie wschodnim. Dziś są świadectwem obecności wojsk na bieszczadzkich grzbietach w pierwszej połowie XX wieku.

Roztoki Górne to wieś o burzliwych losach

Roztoki Górne, położone 2 kilometry poniżej przełęczy, to niewielka miejscowość zamieszkana w tej chwili przez kilka rodzin. Jej historia sięga 1559 roku, kiedy to wieś została założona jako osada królewska na prawie wołoskim. Lokalizacja w pobliżu głównego traktu handlowego i wojskowego prowadzącego przez przełęcz sprzyjała rozwojowi osady. Przed I wojną światową w Roztokach funkcjonowała placówka celna, młyn wodny, karczma i tartak parowy. Tartak ten został zniszczony podczas działań wojennych. Po II wojnie światowej mieszkańcy Roztok Górnych zostali wysiedleni, a zabudowania w większości zniszczono. Dopiero około 1960 roku wieś zaczęła stopniowo się odradzać – powstało kilka domów, dzięki czemu osada przetrwała do dziś.

Krajobraz otaczający wieś

Roztoki Górne otaczają charakterystyczne bieszczadzkie pasma górskie. Od południa przebiega grzbiet graniczny, którego najbardziej wyrazistym szczytem jest Rypi Wierch (1003 m n.p.m.). Od wschodu wznosi się masyw Jasła (1153 m n.p.m.) oraz Szczawnik (1098 m n.p.m.). Oba oddzielają od siebie wierzchołki Małego i Dużego Skaleńca oraz przełęcz Prislipce, położona między Kiczerką (910 m n.p.m.) a masywem Hyrlatej. Krajobraz ten, ukształtowany naturalnie i częściowo przekształcony przez historię, wyznacza ramy osady i przełęczy nad Roztokami.