Niewidzialna wojna – ofensywa rosyjskiego wywiadu?

Zdjęcie: Chińska polityka energetyczna (57)

Autorzy: Jan Starostwa, Ksawery Stawiński
Analiza w skrócie

– Analiza ma przedstawić sposoby, którymi służby wywiadowcze Rosji infiltrują państwa Zachodu, szczególnie te położone w Europie.

– GRU, czyli Główny Zarząd Wywiadowczy, odpowiada za wywiad zagraniczny Federacji Rosyjskiej. Jego główne cele to zbieranie informacji, sianie chaosu w Europie, skłócanie państw NATO i polaryzacja społeczeństwa. Do najsprawniej działających oddziałów GRU należy jednostka ,,29155”.

– Po kompromitacji elitarnej grupy szpiegów wywiad rosyjski wprowadził ,,Nową Taktykę”. Opiera się ona na werbunku podwykonawców akcji dywersyjnych w mediach społecznościowych. Łańcuch pośredników utrudnia wykrycie rzeczywistego mocodawcy dywersji.

– Potencjał kolektywnego Zachodu jest większy od rosyjskiego pod każdym względem. Służby rosyjskie zwalczają go soft power. Agentura Kremla skupia się na doprowadzeniu do przewrotu ideologicznego w państwach Europy. W tym celu realizuje strategię, którą obejmuje 4 główne etapy.

– O ożywieniu roli służb wywiadowczych w relacjach międzynarodowych świadczy niedawna wymiana więźniów w Ankarze. Polska brała w niej aktywny udział.

Rosyjski wywiad w Europie

Po rozpadzie ZSRR departamenty KGB przekształciły się w agencje wywiadowcze Rosji. Każda z nich ma określoną przestrzeń dla swoich działań.

Wywiadem zagranicznym zajmuje się przede wszystkim GRU. Główny Zarząd Wywiadowczy odpowiada za zbieranie informacji, przeważnie o charakterze wojskowym. Jest częścią sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej, więc podlega Sztabowi Generalnemu oraz Ministerstwu Obrony. Często współpracuje z SWR, czyli agencją wywiadowczą, która skupia się na pozyskiwaniu zagranicznych informacji cywilnych związanych z dyplomacją. GRU współpracuje również z FSB – agencją bezpieczeństwa wewnętrznego oraz kontrwywiadu[1].

Główny Zarząd Wywiadowczy składa się z 15 ,,Zarządów”. Zarządy od 1 do 4 dzielą świat na poszczególne obszary operacji. Zarządy od 5 do 15 zajmują się konkretnymi aspektami działań wywiadowczych (np. technologią wojskową, wywiadem kosmicznym, NATO itp.). Zarządy dzielą się na departamenty albo na konkretne jednostki. Te drugie zawsze są oznaczane ciągiem cyfr (np. 54777, 74455).

Zarządy regionalne

1. Zarząd Pierwszy: Unia Europejska
2. Zarząd Drugi: Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Zjednoczone Królestwo, Australia, Nowa Zelandia
3. Zarząd Trzeci: Azja
4. Zarząd Czwarty: Afryka

Zarządy ds. misji specjalnych

• Zarząd Piąty: Wywiad Operacyjny
• Zarząd Szósty: Wywiad SIGINT
• Zarząd Siódmy: NATO
• Zarząd Ósmy: Specnaz
• Zarząd Dziewiąty: Technologia Wojskowa
• Zarząd Dziesiąty: Gospodarka Wojskowa
• Zarząd Jedenasty: Doktryna Strategiczna
• Zarząd Dwunasty: Operacje Informacyjne
• Zarząd Trzynasty: Wywiad Kosmiczny
• Zarząd Czternasty: Operacyjno-Techniczny
• Zarząd Piętnasty: Relacje Zewnętrzne

Szczegółowe informacja dot. struktury rosyjskiego wywiadu nie są dostępne publicznie[2].

GRU zajmuje się działalnością operacyjno-rozpoznawczą. Często wykonują ją osoby związane z dyplomacją najwyższego szczebla. Znacząca jest przede wszystkim ambasada Rosji w Pradze, której personel do niedawna liczył aż 150 osób. Określana była jako centrum wywiadu Moskwy na nasz region Europy. Ambasada w Austrii również zatrudniała ponad setkę osób[3].

Oprócz zbierania informacji Główny Zarząd Wywiadowczy koordynuje zadania związane z dezinformacją, sabotażem, wpływaniem na wyniki wyborów, atakami hakerskimi oraz zabójstwami na zlecenie.

W tym kontekście do najprężniej działających struktur GRU należy ,,Jednostka 29155”, która powstała około 2007 roku. Ma wielu pracowników, którymi zarządza gen. Andriej Awerianow[4]. W jej skład, oprócz dyplomatów, wchodzą też ,,nielegałowie” – osoby w żaden oficjalny sposób niezwiązane ze strukturami państwa, dla którego pracują. Legitymują się fałszywymi dokumentami, a na potrzeby konkretnych operacji choćby całym zmyślonym życiorysem. Jest to forma głębokiej konspiracji[5].

Najważniejsze sukcesy jednostki 29155 w ostatnich latach:

– Otrucie Siergieja Skripala, podwójnego agenta pracującego dla służb Wielkiej Brytanii[6].

– Otrucie Emiliana Gebrewa, który zaopatrywał Ukrainę w broń w 2014 roku[7].

– Detonacje w magazynach amunicji w Czechach oraz w Bułgarii[8].

– Próba dokonania puczu w Czarnogórze oraz destabilizacja Mołdawii[9]

– Powodowanie ,,syndromu hawańskiego” u dyplomatów[10].

– Zlecanie zabójstw amerykańskich żołnierzy działających w Afganistanie[11].

– Cyberwłamanie do komputerów w siedzibie Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej w Hadze[12].

– Przejęcie kontroli nad działającą w Afryce odnogą grupy Wagnera[13].

Wielu innych wydarzeń nie udało się oficjalnie powiązać z jednostką 29155, ale można się w nich doszukać jej charakterystycznego modus operandi. Dzięki tym działaniom Awerianow stał się dowódcą forpoczty dywersji rosyjskiej na Starym Kontynencie.

Główne cele jednostki 29155:

1. Spowolnienie dostaw broni na Ukrainę,
2. Tworzenie napięcia pomiędzy sojusznikami w NATO,
3. Pogłębianie polaryzacji społecznej,
4. Sianie dezinformacji,
5. Wprowadzanie chaosu w Europie.

W szerszej świadomości opinii publicznej, ale także i kontrwywiadu państw Zachodu, jednostka 29155 pojawiła się około 2019 roku[14]. Okazało się, iż elitarny charakter specjalnej grupy wywiadowczej może stanowić dla Kremla zagrożenie, pomimo używania ,,nielegałów”.

Przeprowadzono śledztwo, w wyniku którego zdemaskowano dużą część członków organizacji. Wszystko z powodu częstych kontaktów pomiędzy pracownikami jednostki 29155. Pieczołowicie je prześledzono, co pozwoliło zdemaskować najważniejszych oficerów. Według dziennikarza śledczego, który współuczestniczył w rozpracowywaniu oddziału GRU, szkolenie nowych agentów zajmuje około 5-6 lat. Oprócz tego, po eskalacji wojny na Ukrainie odbył się masowy eksodus rosyjskich dyplomatów z Europy do Rosji[15]. Jednostkę 29155 udało się rozpracować kolektywną pracą osintowców i dziennikarzy śledczych ,,bellingcat”[16], połączona z wysiłkami służb wywiadowczych Zachodu[17] [18] [19].

Pomimo tego ciosu wywiad rosyjski nie pozostał bierny, a sama jednostka przez cały czas działa. Moskwa zaadaptowała się do nowych wyzwań. Aby uchronić się przed kolejną masową kompromitacją, wprowadzono w życie Nową Taktykę GRU. Rosjanie zaczęli werbować podwykonawców swoich operacji przez internet.

Ludzie zbędni w Służbie Przemocy[20]

Nowa Taktyka ma przede wszystkim nie dopuścić do kolejnego blamażu GRU. Rosyjskim szpiegom coraz trudniej jest pracować w Europy osobiście. Zwiększone restrykcje wjazdu związane z wojną na Ukrainie oraz rozpracowanie jednostki skłoniło decydentów w 29155 do zmiany metod działania. Od niedawna wywiad rosyjski poszukuje podwykonawców poszczególnych operacji. Szczególnie zwraca uwagę na osoby, które już znajdują się na Starym Kontynencie. GRU prowadzi werbunek głównie w mediach społecznościowych.

W kanałach na Telegramie i Tik Toku Rosjanie oferują po kilkaset euro za drobne zadanie – na przykład wykonanie szeregu graffiti. Za coś większego, np. zorganizowanie antynatowskiego protestu, GRU płaci 7500 euro. Nie jest to jednak dobry sposób na zarobek, a kremlowscy agenci często nie wywiązują się z finansowych zobowiązań.

Pracowników szukają głównie w środowiskach przestępczych i w ramach prorosyjskich ugrupowań politycznych danego państwa. GRU nie przejmuje się ideologią swoich podwładnych: chętnie korzysta z pomocy lewicowych aktywistów, jak i tych z prawej strony sceny politycznej. Wynagrodzenie często wypłaca w kryptowalucie[21].

Główne zadania osób rekrutowanych przez media społecznościowe:

1. Akty sabotażu i dywersji,
2. Podpalenia,
3. Napady i zastraszenia.

Zalety Nowej Taktyki

Kreml tworzy szpiegowskie łańcuchy powiązań, dzięki którym coraz trudniej jest o dekonspiracje oficerów GRU. Najwyżsi rangą pracownicy jednostki 29155 wyszukują tak zwanych ,,grupowodów”. To osoby wysoko postawione, najczęściej znajdujące się już w państwach zachodnich, gdzie ma zostać przeprowadzona dywersja. Ich zadanie polega na rekrutacji nowych współpracowników GRU, często spośród ugrupowań prorosyjskich, skrajnych aktywistów, osób ważnych w środowisku przestępczym itp. Te z kolei zlecają konkretne zadania swoim podwładnym. Co ciekawe, zadania mogą wychodzić od konkretnych użytkowników social mediów, a więc twórców internetowych, którzy przekazują instrukcje swoim obserwującym[22].

Im dłuższy łańcuch, tym trudniej wykryć prawdziwego zleceniodawcę. Moskwa może sterować dywersją, do której ręce przykładają ludzie znajdujący się już na terenie danego państwa, a często jego obywatele. Dzięki temu etatowi pracownicy GRU nie muszą pojawiać się w nim osobiście, co utrudnia ich zdemaskowanie. Spada wtedy częstotliwość kontaktów pomiędzy poszczególnymi oficerami jednostki, co sprzyja utrzymaniu konspiracji.

Nowość taktyki polega na oddelegowaniu części najprostszych zadań obywatelom danego państwa, a także sposób ich werbunku – przez social media. Internet otwiera drzwi do szerokiego spektrum potencjalnych współpracowników, których można wykorzystać tylko w jednej małej akcji. Trudniej jest ich połączyć z Moskwą, szczególnie o ile dzieli ich od niej długi łańcuch pośredników.

Nie oznacza to jednak, iż klasyczni szpiedzy, znani z jednostki 29155, przestali działać na terenie Europy. Do prominentnych osób pośród ,,grupowodów” należy między innymi Eduard Szysmakow. Attaché ambasady Rosji w Polsce był odpowiedzialny między innymi za próbę przeprowadzenia zamachu na premiera Czarnogóry[23].

Jak dzięki służb zdestabilizować kraj?

Ogromna asymetria potencjałów między Rosją a kolektywnym zachodem – demograficznych, gospodarczych czy technologicznych – zmusza Rosjan do szukania alternatywnych rozwiązań wyrównywania szans. Cel osiągają dzięki wykorzystaniu potencjału protestu i stymulowania go tzw. soft power.

Celem jest destabilizacja, kreowanie chaosu i zarządzanie nim. Osiąga się to w sposób jawny bądź niejawny. Formuje się agentury wpływu, które obejmują elity ekonomiczne, polityczne, wojskowe oraz ruchy społeczne, radykalne partie polityczne i środki masowego przekazu. [24] Obiektem manipulacji najczęściej są mniejszości lub marginalizowane grupy polityczne lub organizacje. Zweryfikowane wzorce przewrotu ideologicznego są podzielone na 4 etapy. Należy mieć świadomość, iż są to działania długoterminowe.

1. Etap demoralizacji – od 15 do 20 lat. Obejmuje rozbicie jedności, niszczenie kapitału społecznego i generowanie lub poszerzanie podziałów w społeczeństwie. Skupia się na dyskredytacji wzorców historycznych, moralnych, religijnych oraz niszczeniu zaufania do instytucji, administracji i państwa. Celem jest przejęcie kontroli i manipulowanie grupami społecznymi.
2. Etap destabilizacji – od 2 do 5 lat. Obejmuje radykalizacje nastrojów w obszarach kluczowych dla gospodarki i architektury bezpieczeństwa państwa, potęgowanie i inspirowanie niezadowolenia i eskalację konfliktów wewnętrznych.
3. Etap kreowania i zarządzania kryzysem – od 2 do 6 miesięcy. Charakteryzuje się gwałtownym załamaniem gospodarczym. Stosowane akty terroru mają pogłębić dezorientacje społeczną i zaostrzać wewnętrzne konflikty, aby doprowadzić do protestów, wojen domowych i zamachów stanu. Ma to stanowić pretekst do objęcia władzy przez stronnictwa przychylne Kremlowi albo uzasadniać „bratnią interwencję” celem przywrócenia porządku.
4. Etap normalizacji – wygaszanie kryzysu w następstwie wojny czy zamachu stanu. Ma ustabilizować społeczeństwo zarządzane pod nowym establishmentem. Nowy ład wymaga dostosowania wszystkich dziedzin życia społecznego i politycznego. [25]

Wymiana „szpiegów” w Ankarze jako przykład działalności rosyjskich służb

Pierwsza wymiana szpiegów między supermocarstwami odbyła się 10 lutego 1962 na słynnym moście szpiegów. Mogłoby się wydawać, iż 62 lata później te czasy bezpowrotnie minęły. Jednak nadzwyczajna aktywność rosyjskiego wywiadu (GRU) w ostatnich latach zwiastuje kolejny gorący okres dla służb wywiadowczych.

1 sierpnia 2024 roku na lotnisku w Ankarze miała miejsce największa wymiana więźniów od czasów zimnej wojny. Objęła 26 osób przebywających w więzieniach w 7 krajach zachodu. 10 osób, w tym dwie nieletnie, relokowano do Rosji, 13 do Niemiec, 3 do USA. [26] Wymiana objęła osoby odbywające kary więzienia w USA, Niemczech, Polsce, Słowenii, Norwegii, Rosji i Białorusi.

Nie była to klasyczna wymiana szpiegów na moście Glienicke znana z czasów zimnej wojny. Raczej wspólna operacja NATO, która miała na celu uwolnienie przebywających w koloniach karnych opozycjonistów, dziennikarzy i obywateli bezpodstawnie skazanych za szpiegostwo. Ma to być wyraźny sygnał z zachodu iż „swoich obywateli (nie szpiegów) nie zostawi”.

Do Rosji wrócili „nielegałowie” i „killerzy”, których na płycie lotniska w Moskwie powitał Władimir Putin.

Przekaz Putina jest jasny – my swoich szpiegów nie zostawimy, choćby jeżeli mamy „wsadzić do więzienia każdego Amerykanina który postawi stopę na rosyjskiej ziemi.” Warto zaznaczyć iż przydatność operacyjna takiego szpiega jest praktycznie zerowa. Został zdekonspirowany, więc może jedynie jeździć po Rosji jako bohater i uczestniczyć w szkoleniu nowych szpiegów. [27]

W rosyjskich i białoruskich koloniach karnych pozostali jednak Andrzej Poczobut – znany białoruski dziennikarz odbywający karę 8 lat więzienia – oraz Marian Radzajewski – polski biznesmen z Białegostoku, którego skazano na 14 lat za szpiegostwo i który nigdy nie przyznał się do winy.

Minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, przekonuje iż o uwolnienie Andrzeja Poczobuta polskie władze zabiegają „każdego dnia”. Warto dodać, iż obecna wymiana więźniów była poprzedzona negocjacjami z Moskwą, a nie z Mińskiem. Negocjacje w sprawie uwolnienia Poczobuta muszą zaś być prowadzone bezpośrednio z Mińskiem. Utrudnieniem może być jednak sam Poczobut, który zapewniał, iż nie chce opuszczać Białorusi. [28]

Do Moskwy wrócili m.in. :

1. Artiom Dulcew i Anna Dulcew – używający dotychczas nazwisk Ludwig Gisch i Maria Rosa Mayer Munos – pracownicy SWR (służby wywiadu zagranicznego),
2. Wadim Krasikow – agent FSB, skazany w 2021 roku za zabójstwo czeczeńsko-gruzińskiego dysydenta Zelimacha Changoszwilego. Odsiadywał dożywocie w Niemczech.
3. Paweł Rubcow vel Pablo Gonzales – zatrzymany w Polsce w 2022 roku przy granicy ukraińskiej kilka dni po rosyjskim najeździe na ten kraj. Podawał się za hiszpańskiego dziennikarza. Rozpracowywał Żannę Niemcową, córkę zamordowanego rosyjskiego opozycjonisty – Borisa Niemcowa. Polskie środowiska lewicowe zareagowały z oburzeniem na wieść o aresztowaniu „Pablo Gonzalesa”. Pojawiły się głosy o naruszaniu praworządności i ograniczaniu wolności słowa wobec „hiszpańskiego dziennikarza” [29].
4. Władisław Kluszyn, Wadim Konoszczenko, Michał Mikuszyn i Roman Sieleznikow.

Tak duża wymiana więźniów pokazuje, iż mimo wojny na Ukrainie kanały dyplomatyczne są drożne. Miejsce wymiany też nie jest przypadkowe. Turcja, choć jest członkiem NATO i utrzymuje dobre relacje z zachodem, potrafi dogadać się też z Putinem.

Bibliografia:

1. ,,Charakterystyka wybranych służb specjalnych Federacji Rosyjskiej w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa informacyjnego państwa”, Zeszyty Naukowe ASzWoj nr 4(109) 2017, Monika Dziuba, Judyta Chajęcka, Patrycja Zaremba, 2017, https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.baztech-fb68585f-5172-4f27-b1dd-8989604bb742/content/partContents/e28e7519-1819-3a9a-9597-9c6b4d6bbc5c (dostęp: 31.08.24)
2. ,,Russian Military Intelligence: Background and Issues for Congress”, Congressional Research Service, 24.11.20., https://crsreports.congress.gov/product/pdf/R/R46616/6 (dostęp: 31.08.24)
3. ,,Christo Grozew (Bellingcat): Zachód powinien koordynować śledztwa ws. GRU i nie dać się rozgrywać Moskwie”, PolskieRadio24.pl, Agnieszka Marcela Kamińska, 15.05.21., https://polskieradio24.pl/artykul/2734428,Christo-Grozew-Bellingcat-Zachod-powinien-koordynowac-sledztwa-ws-GRU-i-nie-dac-sie-rozgrywac-Moskwie (dostęp: 31.08.24)
4. ,,Odkrył tajemnice jednostki 29155, która jest asem w rękawie Putina, Onet.pl, Simon Ostrowski”, 28.08.24., https://wiadomosci.onet.pl/swiat/zdemaskowal-elitarna-jednostke-to-ludzie-putina-teraz-kreml-zada-zemsty/sl6p571 (dostęp: 31.08.24)
5. „Polskie służby specjalne. Słownik”, pod red. K.A. Wojtaszczyka, Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2011
6. ,,Rosyjskie zamachy w Czechach – kontekst krajowy, implikacje, perspektywy”, Ośrodek Studiów Wschodnich, Mateusz Gniazdowski, Martyna Wasiuta, Mateusz Seroka, Piotr Żochowski, 20.04.20., https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2021-04-20/rosyjskie-zamachy-w-czechach-kontekst-krajowy-implikacje-perspektywy (dostęp: 31.08.24)
7. ,,What Is Unit 29155? The Russia Intel Branch Accused of U.S. Troop Bounties”, Newsweek, David Brennan, 29.06.20., https://www.newsweek.com/what-unit-29155-russia-intel-branch-accused-us-troop-bounties-1514026 (dostęp: 31.08.24)
8. ,,Coup Plots, Poison, Hacking, Sabotage: What Is The GRU’s Unit 29155?”, Radio Wolna Europa, Mike Eckel, 24.04.21., https://www.rferl.org/a/gru-unit-29155-russian-military-intelligence/31220707.html (dostęp: 31.08.24)
9. ,,Wagner in Africa: How the Russian mercenary group has rebranded”, BBC, Joe Inwood, Jake Tacchi, 20.02.24., https://www.bbc.com/news/world-africa-68322230 (dostęp: 31.08.24)
10. ,,How a Poisoning in Bulgaria Exposed Russian Assassins in Europe”, The New York Times, Michael Schwirtz, 22.12.19., https://www.nytimes.com/2019/12/22/world/europe/bulgaria-russia-assassination-squad.html (dostęp: 31.08.24)
11. ,,Countries expel Russian diplomats in protest over Ukraine”, U.S. Mission Italy, 01.05.22., https://it.usembassy.gov/countries-expel-russian-diplomats-in-protest-over-ukraine/ (dostęp: 31.08.24)
12. ,,The Dreadful Eight: GRU’s Unit 29155 and the 2015 Poisoning of Emilian Gebrev”, Bellingcat, 23.11.19., https://www.bellingcat.com/news/uk-and-europe/2019/11/23/the-dreadful-eight-grus-unit-29155-and-the-2015-poisoning-of-emilian-gebrev/ (dostęp: 31.08.24)
13. ,,Top Secret Russian Unit Seeks to Destabilize Europe, Security Officials Say’’, The New York Times, Michael Schwirtz, 08.10.19., https://www.nytimes.com/2019/10/08/world/europe/unit-29155-russia-gru.html (dostęp: 31.08.24)
14. ,,Unit 29155, the Russian spies specialising in «sabotage and assassinations»’’, France24, 20.04.21., https://www.france24.com/en/europe/20210420-unit-29155-the-russian-spies-specialising-in-sabotage-and-assassinations (dostęp: 31.08.24)
15. ,,The Dreadful Eight: GRU’s Unit 29155 and the 2015 Poisoning of Emilian Gebrev”, Bellingcat, 23.11.19., https://www.bellingcat.com/news/uk-and-europe/2019/11/23/the-dreadful-eight-grus-unit-29155-and-the-2015-poisoning-of-emilian-gebrev/ (dostęp: 31.08.24)
16. ,,Ludzie zbędni w służbie przemocy”, Stefan Czarnowski, 1936, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/621646/display/JPEG (dostęp: 31.08.24)
17. ,,Диверсии с безопасного расстояния Кто стоит за новой тактикой ГРУ в Европе”, Dossier Center, https://dossier.center/diversion/ 23.07.24 (dostęp: 31.08.24)
18. Ibidem (dostęp: 31.08.24)
19. ,,Wydalony z Polski szpieg GRU mózgiem nieudanego zamachu na premiera Czarnogóry”, PolskieRadio24.pl, 22.02.17., https://polskieradio24.pl/artykul/1730946,wydalony-z-polski-szpieg-gru-mozgiem-nieudanego-zamachu-na-premiera-czarnogory (dostęp: 31.08.24)
20. ,,Były oficer wywiadu o wymianie więźniów: to nie była klasyczna wymiana szpiegów”, PAP, Nina Leszczyńska, Daria Al Shehabi, 03.08.24., https://www.pap.pl/aktualnosci/byly-oficer-wywiadu-o-wymianie-wiezniow-nie-byla-klasyczna-wymiana-szpiegow (dostęp: 31.08.24)
21. Ibidem (dostęp: 31.08.24)
22. ,,Największa wymiana więźniów. Były oficer wywiadu mówi o polskim wątku”, Sylwester Ruszkiewicz, Wirtualna Polska, 02.08.24., https://wiadomosci.wp.pl/najwieksza-wymiana-wiezniow-byly-oficer-wywiadu-mowi-o-polskim-watku-7055763173882432a (dostęp: 31.08.24)
23. Ibidem (dostęp: 31.08.24)
24. ,,Rosyjska sztuka operacyjna. Teoria i Praktyka”, wydawnictwo Fundacja Historia i Kultura, Marek Depczyński, Leszek Elak, wydawnictwo Fundacja Historia i Kultura, Warszawa 2024
25. Ibidem