W ostatnich dniach, nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego ukazała się książka pt. Saint Grigol Peradze. Life and Works, autorstwa Davida Kolbai i Henryka Paprockiego. Honorowy patronat nad wydaniem książki objął Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Alojzy Nowak.O. Grzegorz Peradze odegrał istotną rolę w historii nauki światowej, a jego badania miały ogromne znaczenie dla poznania dziejów chrześcijaństwa. W Polsce był cenionym uczonym, znanym zwłaszcza w kręgach orientalistów. Zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Auschwitz w wieku zaledwie 43 lat, pozostawiając po sobie znaczący dorobek naukowy. Jego prace stanowią cenne źródło wiedzy dla badaczy historii chrześcijaństwa, a w szczególności monastycyzmu. Ojciec Peradze posiadał niezwykły talent językowy, polskiego nauczył się w zaledwie pół roku. Znał hebrajski, arabski, koptyjski, grecki, łacinę, angielski, niemiecki, francuski, ormiański, cerkiewnosłowiański oraz, oczywiście, gruziński. Publikował w pięciu językach: gruzińskim, niemieckim, angielskim, francuskim i polskim. O. Grzegorz Peradze posiadał niezwykłą kolekcję rękopisów, palimpsestów, ikon oraz cenną bibliotekę. Niestety, cały ten zbiór zaginął podczas II wojny światowej. Na Uniwersytecie Warszawskim wykładał patrologię, ucząc historii starożytnej literatury chrześcijańskiej, którą znał doskonale. (Jego studenci, wśród nich m.in. prof. Aleksander Gieysztor, wspominali go jako wybitnego znawcę literatury patrystycznej. O. Peradze potrafił cytować teksty Ojców Kościoła w wielu językach i tłumaczyć je synchronicznie na język polski, bez przygotowania, z ogromną swobodą i precyzją).
W 1939 roku, po rozpoczęciu okupacji Warszawy, niemieckie władze umożliwiły obcokrajowcom opuszczenie Polski. O. Grzegorz Peradze, nieposiadający obywatelstwa polskiego mógł wyjechać bez przeszkód. Odmówił. Został w Warszawie. Otrzymał również propozycję powrotu na Uniwersytet w Bonn, gdzie wcześniej wykładał historię literatury wczesnochrześcijańskiej. I tę propozycję odrzucił. On został. Był to świadomy wybór, który w praktyce oznaczał wybór własnego losu. W chwili tej decyzji miał przy sobie paszport Republiki Gruzji, państwa, które wówczas już nie istniało. W maju 1942 roku o. Grzegorz Peradze został aresztowany przez gestapo w Warszawie. Bezpośrednim powodem jego aresztowania była prowokacja i donos – ratował Żydów. Początkowo osadzono go w więzieniu na Pawiaku, a w listopadzie 1942 roku przewieziono do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Tam, poświęcając swoje życie dla innych więźniów, zginął 6 grudnia 1942 roku. Podczas poszukiwań dokumentów dotyczących jego życia, wydawało się, iż nic nie przetrwało wojny. Jednak odkryliśmy, iż po jego aresztowaniu ktoś ukrył najcenniejsze materiały za książkami w bibliotece Metropolii Warszawskiej. Znaleźliśmy tam m.in. oryginał jego dyplomu doktorskiego, paszport, opinie profesorów Uniwersytetu Berlińskiego i Uniwersytetu w Bonn, a także bezcenne dokumenty z Uniwersytetu Warszawskiego. W archiwum odnaleziono również jego testament oraz dokumenty sporządzone przez pracowników Metropolii po jego aresztowaniu.
Książka ukazała się w specjalnej, okolicznościowej oprawie i formacie, co już dziś czyni ją egzemplarzem bibliofilskim. Zastosowane metody badawcze opierały się na kwerendach archiwalnych, a także na selekcji i analizie źródeł dotyczących życia i działalności świętego Grzegorza Peradze. Wszystkie zgromadzone materiały zostały poddane krytycznej analizie, a dokumentację wzbogacono o wybór fotografii archiwalnych. Efektem tych prac jest klasyczna, źródłowa monografia, uzupełniona rzetelnym aparatem naukowym. Publikacja w istotny sposób przyczynia się do ożywienia dialogu polsko-gruzińskiego i chrześcijańsko-żydowskiego, a zarazem odgrywa istotną rolę w zachowaniu oraz upowszechnianiu pamięci o ofiarach niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
David Kolbaia, Henryk Paprocki
Warszawa, 09.07.2025
