Od pieśni noworocznych do kolęd bożonarodzeniowych – historia kolęd

Choć dziś kolędy kojarzą się wyłącznie z Bożym Narodzeniem, ich historia sięga czasów znacznie wcześniejszych niż chrześcijaństwo. Zanim stały się religijnymi pieśniami o narodzeniu Chrystusa, były radosnymi utworami noworocznymi, śpiewanymi na powitanie nowego roku i składanie życzeń pomyślności. Skąd naprawdę wzięły się kolędy i jak zmieniały się na przestrzeni wieków?

Zanim stały się pieśniami bożonarodzeniowymi…

Pierwotnie kolędy nie miały charakteru religijnego. Były świeckimi, pełnymi euforii utworami śpiewanymi na przełomie roku. Sama nazwa pochodzi od łacińskiego słowa calendae, oznaczającego pierwszy dzień miesiąca. U Słowian termin ten odnosił się do początku roku, obchodzonego jako święto godowe. Kolędowanie było wówczas formą wspólnego świętowania, składania życzeń oraz symbolicznego zapewniania sobie urodzaju i szczęścia.

Podobną rolę pieśni noworoczne pełniły w starożytnym Rzymie. Od 46 roku p.n.e., kiedy Juliusz Cezar ustanowił 1 stycznia początkiem roku administracyjnego, śpiewy noworoczne stały się elementem zarówno oficjalnych uroczystości, jak i prywatnych celebracji.

Kolędy a rozwój chrześcijaństwa

Z biegiem rozwoju chrześcijaństwa w kolędach pojawiły się elementy bożonarodzeniowe. Nowa religia przejęła wiele rzymskich zwyczajów i obrzędów, nadając im religijne znaczenie. Jednym z nich było właśnie kolędowanie, czyli składanie wizyt najbliższym oraz wręczanie upominków z okazji początku nowego roku.

Z czasem zaczęto tworzyć łacińskie pieśni obrzędowe nawiązujące do treści ewangelicznych i narodzin Chrystusa. Przez długi okres nie były one jednak bezpośrednio związane z liturgią Bożego Narodzenia, funkcjonując raczej na pograniczu religii i tradycji ludowej.

Pierwsze chrześcijańskie kolędy

Za jedną z najstarszych kolęd uznaje się łaciński utwór Jesus refulsit omnium („Jezus oświeca wszystko”) autorstwa św. Hilarego z IV wieku. Wielu badaczy określa go jednak raczej mianem hymnu. Przełom nastąpił w XIII wieku, gdy św. Franciszek z Asyżu po raz pierwszy wprowadził kolędę do nabożeństwa, śpiewając ją przy zorganizowanej przez siebie szopce bożonarodzeniowej.

W średniowieczu powstało wiele pieśni, które dziś uznawane są za najstarsze kolędy, m.in. francuska Przyjazne zwierzęta z XII wieku czy niemiecko-łacińska In Dulci Jubilo. Wynalezienie druku przez Jana Gutenberga w XV wieku umożliwiło ich utrwalenie i szybkie rozpowszechnienie w całej Europie.

Polskie tradycje kolędowe

Najstarszą znaną polską kolędą jest pieśń Zdrow bądź, królu anjelski, datowana na 1424 rok. Jej tekst zachował się w kazaniu księdza Jana Szczekny, a odnaleziono go dopiero pod koniec XIX wieku w Petersburgu, w rękopisach Biblioteki Załuskich.

Wiele kolęd, które śpiewamy do dziś, ma znacznie dłuższą historię, niż mogłoby się wydawać. Przykładem jest Anioł pasterzom mówił, wywodząca się z łacińskiego utworu Dies est laetitiae.

Za jedną z najwybitniejszych polskich kolęd uznaje się Pieśń o Narodzeniu Pańskim, znaną powszechnie jako Bóg się rodzi, autorstwa Franciszka Karpińskiego. Utwór powstał w XVIII wieku na zamówienie księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej.

Najsłynniejsza kolęda świata

Za najbardziej rozpoznawalną kolędę na świecie uznaje się Stille Nacht (Cicha noc), przetłumaczoną na ponad 300 języków i dialektów. Po raz pierwszy wykonano ją podczas pasterki w 1818 roku w austriackim miasteczku Oberndorf pod Salzburgiem. Autorem tekstu był ksiądz Joseph Mohr, a melodię skomponował Franz Xaver Gruber. Od tamtej pory kolęda ta stała się uniwersalnym symbolem świąt Bożego Narodzenia, rozbrzmiewającym na całym świecie.

Źródło: CiekawostkiHistoryczne.pl