Niemcy dążyli do systematycznego oczyszczenia Kraju Warty z ludności polskiej. W wyniku tego w latach 1939–1944 tysiące Wielkopolan trafiło do Warszawy, uciekając przed represjami oraz w wyniku deportacji.
Gdy w 1944 roku wybuchło powstanie warszawskie, około 800 z nich chwyciło za broń. W powstaniu walczyli zarówno żołnierze pochodzący z Wielkopolski, sanitariuszki, które opatrywały rannych, poznańscy harcerze oraz członkowie organizacji patriotycznych.
Wielkopolanie nie tylko brali udział w powstaniu warszawskim, ale już wcześniej włączali się do konspiracyjnej działalności na terenie Warszawy.
Adam Borys ps. „Pług”
Od października 1942 roku w konspiracji działał pochodzący z Niechanowa, k. Gniezna, Adam Borys ps. „Pług”. Był on m.in. dowódcą oddziału specjalnego „Agat” (antygestapo) do walki z Gestapo, który później zmienił nazwę na „Pegaz”. W późniejszym okresie oddział został przekształcony w batalion „Parasol”.
Dowódca „Parasola” został ciężko ranny i znalazł się w szpitalu. Dostał się do niewoli, ale przeżył powstanie. Po 1945 roku był represjonowany przez UB. Po zwolnieniu z więzienia pracował w przemyśle mięsnym w Warszawie i w Poznaniu.
Henryk Czapczyk ps. „Ciapa”
Najbardziej znanym powstańcem z Poznania jest legendarny piłkarz Warty i Lecha Poznań Henryk Czapczyk. W 1939 roku został on wysiedlony z Poznania i znalazł się w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Należał do partyzanckiego ugrupowania „Nurta”. Krótko przed wybuchem powstania wysłano go z misją specjalną do Warszawy. Walczył w oddziale Narodowych Sił Zbrojnych im. Generała Sikorskiego. Brał udział w ataku na komendę policji przy Krakowskim Przedmieściu oraz w szturmie i zdobyciu budynku PAST-y. Był trzykrotnie ranny, a po kapitulacji trafił do niewoli.
Po wojnie zdobywał wicemistrzostwo (1946) i mistrzostwo Polski (1947) z Wartą Poznań. W latach 1949–1953 roku był zawodnikiem Lecha Poznań, tworząc słynny tercet napastników A-B-C (Anioła, Białas, Czapczyk), stając się jedną z ikon Kolejorza. W Lechu wystąpił w 77 meczach i zdobył 14 bramek. Zmarł w Poznaniu w 2010 roku w Poznaniu.
Przy promenadzie stadionowej, przy bramie nr 28 znajduje się tablica poświęcona jego pamięci.
Janusz Zeyland
W konspiracji na terenie Warszawy działał również wybitny lekarz pediatra Janusz Zeyland. Walczył w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 1924-1926 pracował w Zakładzie Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Poznańskiego. Od 1927 roku do wybuchu II wojny światowej pracował w Klinice Chorób Dziecięcych Uniwersytetu Poznańskiego. Cieszył się sławą jednego z najwybitniejszych znawców gruźlicy dziecięcej na świecie.
W 1940 roku wysiedlono go z Poznania do Warszawy. W Armii Krajowej miał pseudonim „Bakcyl”. Podczas powstania warszawskiego był ordynatorem Szpitala Wolskiego i tam został zamordowany przez hitlerowców strzałem w głowę wraz z doktorem Piaseckim i księdzem Ciecierskim, gdy próbował wynegocjować ocalenie swoich pacjentów.
Na poznańskich Jeżycach znajduje się ulica jego imienia łącząca ulicę Bukowską i Zwierzyniecką.
Zofia Grodecka ps. „Ewa”, „Biała Ewa”
Kolejną poznanianką, bohaterką powstania warszawskiego jest Zofia Grodecka ps. „Ewa”, „Biała Ewa” była weteranką Armii Krajowej.
W czasie powstania warszawskiego była strzelcem, łączniczką oraz adiutantką ppłk. Mieczysława Niedzielskiego ps. „Żywiciel”. Brała udział w ataku na Dworzec Gdański. Pod koniec sierpnia została ciężko ranna podczas bombardowania Żoliborza.
Została odznaczona m.in. „Warszawskim Krzyżem Powstańczym”, „Krzyżem Armii Krajowej” oraz „Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski”.
Zmarła po 9 lutego 2020 roku w Poznaniu.
Wielkopolan walczących w powstaniu warszawskim było oczywiście znacznie więcej. Warto jeszcze wspomnieć ppłk Franciszka Rataja, uczestnika trzech powstań: wielkopolskiego, trzeciego powstania śląskiego i powstania warszawskiego a także wojny polsko-bolszewickiej czy też Leona Strehla, który wsławił się spektakularną ewakuacją Szpitala Maltańskiego i dzięki temu przyczynił się do uratowania życia około 200 rannych.
Podobne artykuły:
Schron Arthura Greisera w Poznaniu
Fort Colomb. Piwo z historią Twierdzy Poznań w tle
Schron przeciwlotniczy pod ulicą Kościelną w Poznaniu
