W dniu 19.09.2023 r., do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie wpłynął email od p. Daniela Czernka – (kierownika Wydziału Zabytków Archeologicznych, Techniki Rejestru Zabytków Archeologicznych) z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach dotyczący odkrycia zabytków – pozostałości niemieckich pojazdów pancernych z czasów II wojny światowej. Dzięki przesłanym materiałom zdjęciowym pojazdy te zidentyfikowano jako wraki czołgu ewakuacyjnego Bergepanther Ausf. D, półgąsienicowego transportera opancerzonego SdKfz 251Ausf. D oraz czołgu średniego Panzerkampfwagen IV Ausf. J.
Ww. pozostałości niemieckich pojazdów w stanie niekompletnym i zniszczonym, zostały odkryte i wydobyte z nurtu rzeki Czarna Nida w m. Łabędziów, gm. Morawica, w woj. Świętokrzyskim przez Muzeum Zabytków Techniki Wojskowej w Warszawie. (należy jeszcze zweryfikować, czy formalnie to właśnie muzeum otrzymało zgodę, czy inna firma/instytucja – np. należąca do Kęszyckich, która tylko miała przekazać obiekty do jakiegoś muzeum) Wszystkie zabytki wydobyto w stanie ogólnym wskazującym na uszkodzenie ze śladami oddziaływania na nie sił niszczących.
Według źródeł historycznych pojazdy te pochodzą z okresu bitwy pod Kielcami i Lisowem, która rozegrała się w dniach 13-15 stycznia 1945 roku między wojskami niemieckimi z XXIV Korpusu Pancernego a sowieckimi oddziałami 4. Armii Pancernej. Podczas walk, próbujący się wycofać Niemcy utracili wiele pojazdów pancernych, z których część ugrzęzła w trakcie prób przeprawy, w nurcie Czarnej Nidy pod Łabędziowem i Bieleckimi Młynami. Załogi pojazdów po ewakuacji często niszczyły swoje pancerne wozy detonując w ich wnętrzu ładunki wybuchowe.
W treści wiadomości WUOZ w Kielcach, stosownie do przepisu art. 24 ustawy o rzeczach znalezionych, zwracał się możliwie jak najszybciej z zapytaniem (jednocześnie do kilku placówek muzealnych –Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej, Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy), która z ww. jednostek posiada możliwości przyjęcia na przechowanie ww. pozostałości pojazdów pancernych.
Wobec zaistniałej sytuacji Muzeum Wojska Polskiego było jedyną placówką, która zadeklarowała gotowość niezwłocznego wsparcia WUOZ w Kielcach w kwestii zabezpieczenia i przyjęcia na przechowanie ww. zabytków.
Dnia 22.09.2023 r., Świętokrzyski WUOZ w Kielcach, podjął Decyzję Nr 1/2023, w której orzekł o oddaniu na przechowanie zabytków do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Dyrektor MWP Paweł Żurkowski zdecydował o przewiezieniu wszystkich odnalezionych pozostałości pojazdów pancernych na teren Oddziału MWP – Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej w Warszawie, zaś do przeprowadzenia zadania wyznaczył kierownika MPTW kustosza Jakuba Wojewodę.
Wobec powyższego pracownicy MPTW podjęli wysiłek zorganizowania załadunku, transportu i wyładunku licznych zabytków na swój teren w Warszawie. We wszelkich pracach logistycznych a także opisaniu eksponatów celem stworzenia protokołu przejęcia wspierała nas Fundacja Pro Miliaris Marcin Wilk i Tomasz Kowalski, wolontariusze MPTW oraz pracownicy Starostwa Powiatowego w Kielcach. Zabezpieczeniem terenu zajął się Komisariat Policji w Morawicy.
Dzięki wzorowej współpracy MWP, ww. instytucji i organizacji cała akcja logistyczna odbyła się sprawnie wdniach 28-29.09. Ze względu na liczne i zarazem ciężkie obiekty pochodzące z elementów pancerzy, systemów jezdnych i in elementów pojazdów do transportu musiano zastosować 2 ciężkie dźwigi, 2 ciężkie lawety niskopodwoziowe oraz 2 ciężarówki skrzyniowe z hds.Warto nadmienić iż sam wrak korpusu czołgu ewakuacyjnego Bergepanther (Sd.Kfz.179) ważył blisko 30 ton.
Muzeum Wojska Polskiego całą akcję logistyczną pokryło z własnych środków.Po przewiezieniu do Warszawy zabytki trafiły do części magazynowej w MWP gdzie zostały tymczasowo zdeponowane i zabezpieczone (na miarę możliwości przy takim tempie działania). Dalsze prace są w toku.
Aktualnie muzeum nie udostępnia zwiedzającym tego znaleziska. realizowane są prace dokumentacyjne i identyfikacyjne historycznych obiektów wraz z najpilniejszymi zabiegami zabezpieczającymi zmierzającymi do zachowania unikatowej tkanki zabytkowej (m.in. pozostałości oryginalnej farby oraz „zimmerit”). Jednocześnie prowadzone są procedury prawne celem przekazania obiektów przez Skarb Państwa (reprezentowany w tym wypadku przez starostę kieleckiego) na własność Muzeum Wojska Polskiego.
Po przekazaniu praw własności przez Skarb Państwa, muzeum planuje konserwacje i w miarę możliwości scalenie rozczłonkowanych pojazdów celem przyszłego eksponowania. Jednak z uwagi na to, iż wszystkie przyjęte zabytki są silnie zniszczone, w stanie ogólnym wskazującym na uszkodzenie poprzez oddziaływania na nie siły niszczące, prace konserwacyjne, które doprowadzić powinny pojazdy z Czarnej Nidy do stanu ekspozycyjnego, mogą potrwać dłuższy czas.
j.woj
Żródło : Igor Niebolsin ,, Klęska XXIV Korpusu Pancernego. Bitwa pod Kielcami i Lisowem”, TW Historia Nr Spec. 1/2018.
