80 lat temu, 11 kwietnia 1943 roku po raz pierwszy ukazał się komunikat ujawniający sowieckie zbrodnie dokonane na polskich oficerach wiosną 1940 roku. Opinia światowa po raz pierwszy została poinformowana o zagładzie tysięcy polskich oficerów przez Niemców do nie dawna wówczas sojuszników ZSRR.

1 września 1939 roku Niemcy napadły na Polskę tym samym wywołując II wojnę światową, po 17 dniach walk gdy szala wojny przechyliła się na stronę niemiecką Związek Sowiecki najechał od wschodu II Rzeczpospolitą tym samym dopełniając niemiecko-sowiecki pakt Ribbentrop-Mołotow będący IV rozbiorem Polski.

Mapa podziału II Rzeczypospolitej przez III Rzeszę i Związek Sowiecki

Kierownictwo ZSRR posyłając Armię Czerwoną na pomoc III Rzeszy miało jednocześnie już w planach zarówno depolonizacje wschodnich obszarów przedwojennej Polski poprzez zsyłki jak i likwidację elity państwa polskiego. Miała to być kontynuacja zagłady polskiej ludności jaka miała miejsce na obszarach, które po wojnie polsko-bolszewickiej i wieńczącym je traktatem ryskim w 1921 roku pozostały po stronie ZSRR.

O zbrodniczej operacji „Polska” NKWD z 1936 roku poświęcone jest nasze słuchowisko traktujące o jej głównym wykonawcy pt.: „Krwawy Karzeł”.

Zaledwie dwa dni po sowieckiej napaści 19 września 1939 r szef NKWD Ławerntij Beria nakazał utworzenie sieci obozów dla polskich oficerów trafiających do niewoli. Sojusz Związku Sowieckiego i III Rzeszy ideologicznie i praktycznie dla tych dwóch totalitarnych systemów był krótko trwały i kwestią czasu pozostawał wybuch wojny między nimi. Z tego powodu początkowo polscy oficerowie mieli zostać pozyskani na stronę sowiecką aby w przyszłości stać się fundamentem polskiej armii ludowej. Próby tego okazały się fiaskiem na kilkadziesiąt tysięcy polskich oficerów zaledwie setka dała się złamać lub dobrowolnie przeszła na stronę sowiecką.

Wobec tego faktu Biuro Polityczne KC KPZR podjęło decyzję o eksterminacji ponad 21 tysięcy obywateli II Rzeczypospolitej, powszechnie zwykło się mówić o kaźni oficerów, jednak ofiarami padali również profesorowie, lekarze, architekci etc. stanowiący najcenniejszą tkankę społeczeństwa polskiego. 5 marca 1940 sowieckie politbiuro zatwierdziło rozkaz zgładzenia polskich jeńców.

Mapa obozów jenieckich, miejsc mordu i zbiorowych mogił zamordowanych Polaków, fot. PAP/Maciej Zieliński, Adam Ziemienowicz

Do rozstrzeliwań polskich jeńców przystąpiono niezwłocznie, NKWD wywoziło furgonami polskich oficerów, których następnie rozstrzeliwano i zakopywano w masowych grobach. Polski rząd na uchodźctwie w Londynie starał się dowiedzieć od strony sowieckiej co się stało z oficerami Wojska Polskiego, którzy trafili do sowieckiej niewoli w wyniku czego ZSRR zerwał stosunki dyplomatyczne ze stroną polską.

Sytuacja zmieniła się wraz czerwcem 1941 roku gdy Niemcy zaatakowały ZSRR. Doszło do układu Sikorski-Majski, którego postanowieniem było odtworzenie z polskich jeńców armii polskiej na wschodzie. Józef Stalin w dalszym ciągu unikał odpowiedzi dotyczącej sytuacji polskich oficerów próbując forsować kłamstwo katyńskie jakoby uciekli oni do Mandżurii.

Początkowe szybkie sukcesy armii niemieckiej podbijające obszar ZSRR sprawiły, iż już w w sierpniu 1941 roku siły osi podeszły Smoleńsk. Tym samym niemieccy oficerowie gwałtownie od miejscowej ludności, która nie musiała już się obawiać sowieckiej bezpieki zostali poinformowani o masowych grobach i kaźni polskich oficerów.

Niemcy początkowo nie przejęli się tymi doniesieniami wobec ich własnych sukcesów w przeprowadzanej na obszarze ZSRR inwazji. Dopiero po klęsce pod Stalingradem i następującemu odwrotowi armii niemieckiej postanowiono wykorzystać fakt wymordowania bezbronnych oficerów do celów propagandowych. 8 kwietnia 1943 roku szef propagandy III Rzeszy Joseph Goebbels podjął decyzję o nagłośnieniu zbrodni katyńskiej.

Najbliżej odnalezionej zbiorowej mogiły znajdowała się wieś Gniezdowo jednakże postanowiono powiązać ją z Katyniem w celu lepszej wymowy na użytek propagandy. Do miejsca kaźni przybyła również polska delegacja, która była wstrząśnięta tym, iż tylko w tej jednej mogile po jej rozkopaniu odnaleziono szczątki 2,5 tysiąca ofiar. 11 kwietnia Niemcy poprzez agencję „Transocean” obwieścili światu po raz pierwszy w masowym przekazie informacje o ludobójstwie katyńskim.

Zdjęcie z niemieckiej ekshumacji polskich oficerów fot. Getty Images/Roger-Viollet

Niedługo potem odnaleziono kolejne zbiorowe mogiły m.in. w Ostaszkowie, Miednoje, Charkowie, oraz w pod kijowskiej Bykowni, która była już miejscem zagłady Polaków już wcześniej w 1936 roku. Wraz z sowiecką kontrofensywą i wyparciem Niemców, Stalin zarządził własne śledztwo według, którego to Niemcy mieli dokonać zbrodni w okresie jesieni i zimy 1941 roku. Obronie prawdy o zbrodni nie sprzyjali również zachodni alianci, którzy naciskali na rząd RP aby ten nie psuł w ten sposób relacji z ZSRR, który sojusznika III Rzeszy stał się sojusznikiem koalicji antyhitlerowskiej.

Związku Sowieckim fałszywa wersja zbrodni trwała aż do 1990 roku, kiedy to prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn oficjalnie przeprosił Polaków za zbrodnię katyńską i potwierdził fakt, iż stał za nią ZSRR

Zainteresowanych tematem odsyłamy do naszego poniższego słuchowiska pt. „Dlaczego doszło do zbrodni w Katyniu”