Szwecja w NATO – konsekwencje dla Sojuszu

ine.org.pl 5 miesięcy temu

Zdjęcie: pexels-art-guzman-8079176

Analiza w skrócie:

Ekspansjonistyczna polityka Federacji Rosyjskiej w Ukrainie i chęć zmiany architektury bezpieczeństwa na obszarze Morza Bałtyckiego i Europy Środkowo-Wschodniej sprawiły, iż szwedzka opinia publiczna opowiedziała się za przerwaniem 200 letniej neutralności i wstąpieniem Szwecji do NATO.
Królestwo Szwecji dzięki rozbudowanym siłom powietrznym i silnej marynarce wojennej, wnosi znaczący wkład w potencjał odstraszania Federacji Rosyjskiej. Władze w Sztokholmie nie postrzegają siebie jako państwo frontowe, a specyfika ich sił zbrojnych pozwala na skuteczny odpór rosyjskiej floty bałtyckiej w ewentualnym konflikcie. Terytorium Szwecji w przypadku wojny może posłużyć jako hub logistyczny i głębia strategiczna dla Finlandii i państw bałtyckich.
Gotlandia, Bornholm i Wyspy Alandzkie stanowią dla Szwecji łańcuch wysp obronnych. Ich położenie w centralnej części Bałtyku tworzy dla Sojuszu szansę kontroli żeglugi na morzu, zapobieganie atakom sabotażowym na infrastrukturę krytyczną państw sojuszniczych i skuteczne zabezpieczenie przestrzeni powietrznej.
Szwecja razem z krajami nordyckimi prowadzi ćwiczenia i manewry Nordic Response, mające na celu przygotowanie wojsk natowskich do działań wojskowych w warunkach arktycznych, ze względu na dalekosiężne zainteresowanie Federacji Rosyjskiej tym regionem.

Historyczna decyzja o neutralności Szwecji związana jest z postępującą słabością państwa względem coraz mocniejszych nowoczesnych mocarstw europejskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Rodząca się w Europie epoka przemysłowa doprowadziła do wzrostu potęgi państw zachodnich, zaczęła tworzyć też podwaliny pod tradycyjny europejski koncert mocarstw, do którego Sztokholm nie miał szansy wejść ze względu na swoją słabnącą pozycję. Rządzący Szwecją doszli do konkluzji, iż w interesie państwa jest porzucenie polityki imperialnej, mającej na celu ekspansję i opanowanie wybrzeża Morza Bałtyckiego zgodnie z zasadą “dominium Maris Baltici”, na rzecz polityki neutralności. Tak drastyczna zmiana polityki zagranicznej była możliwa ze względu na peryferyjne położenie Szwecji z punktu widzenia geopolitycznych kalkulacji i zainteresowań mocarstw pod koniec XIX wieku.

W czasie obu wojen światowych Szwecja starała się skutecznie balansować między stronami konfliktu, utrzymując politykę nieangażowania się. Zadanie to było wyjątkowo trudne szczególnie w trakcie II wojny światowej, gdy Półwysep Skandynawski był terenem działań zbrojnych. Podbita przez Niemcy Norwegia stała się ważnym zapleczem węglowodorowym dla Berlina. Finlandia natomiast została obiektem ataku ZSRR, podczas wojny zimowej w listopadzie 1939 r. Do starcia mocarstw doszło więc u granic Szwecji próbującej za wszelką cenę prowadzić elastyczną politykę i ostatecznie nie wchodzić do konfliktu, po żadnej ze stron [1].

Podczas zimnej wojny Szwecja wykorzystywała swoją neutralną pozycję do pełnienia roli mediatora politycznego między państwami NATO i Układu Warszawskiego. Jednocześnie Sztokholm był świadomy faktu, iż w przypadku wybuchu konfliktu nieuniknione jest poniesienie strat i ewentualne wciągnięcie w wojnę, z uwagi na potencjalną eskalację jądrową i planowane działania zbrojne w obrębie Morza Bałtyckiego. Władze Szwecji prowadziły więc tajną współpracę wywiadowczą i wojskową ze Stanami Zjednoczonymi i NATO, w celu wypracowania przyszłej interoperacyjności z Sojuszem. Równocześnie Królestwo rozbudowywało swój własny potencjał zbrojny, tworząc jedne z najpotężniejszych sił powietrznych na świecie, sprawny system logistyczny i mobilizacyjny. Zimna wojna zredefiniowała szwedzką neutralność, która stała się narzędziem politycznym do osiągania pewnych korzyści gospodarczych z państwami RWPG, przy równoczesnym cichym zacieśnianiu współpracy z Zachodem [2].

Sytuacja zaczęła zmieniać się w momencie przystąpienia Szwecji do Unii Europejskiej w 1995 r. Królestwo było coraz mocniej politycznie powiązane z Zachodem. Neutralność obejmowała już tylko sferę nieuczestniczenia w sojuszach militarnych. Głównym bodźcem decydującym o wzroście poparcia Szwedów w kontekście dołączenia do NATO stała się neoimperialna polityka Federacji Rosyjskiej, zintensyfikowana po inwazji na Gruzję w 2008 r. Złamanie memorandum budapesztańskiego w 2014 r. potwierdziło, iż Zachód nie udzieli pomocy wojskowej państwom pozablokowym, co wywołało poważną refleksję szwedzkiej opinii publicznej [3].

Po aneksji Krymu przez Rosję poparcie przystąpienia do Sojuszu przejawiała już większość ankietowanych. Kolejnym sygnałem alarmowym dla Szwedów stały się też rosyjskie ambicje wobec Gotlandii. Wyspa ta jest bardzo ważnym punktem strategicznym na Morzu Bałtyckim. Jej kontrola umożliwia bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo państw bałtyckich oraz Finlandii, czy też kontrolę żeglugi na Bałtyku.

Szwedzki wywiad zaznaczał, iż w przypadku agresji na Litwę, Łotwę i Estonię celem Rosji będzie przejęcie panowania nad Gotladnią, aby zabezpieczyć swoje działania na tym teatrze wojennym. Perspektywa samodzielnego odzyskania wyspy byłaby katastrofalna dla Szwecji ze względu na redukcję sił zbrojnych w okresie tzw. odprężenia po upadku ZSRR [4]. Aktualna próba redefinicji ładu światowego przez Federację Rosyjską sprawia, iż polityka bezaliansowa Szwecji stanowi zagrożenie dla jej bezpieczeństwa narodowego. Taki stan rzeczy zadecydował o dołączeniu Królestwa Szwecji do Sojuszu Północnoatlantyckiego i zakończeniu 200 letniej neutralności [5].

Wojskowy potencjał Szwecji

Armia lądowa Szwecji jest nieliczna, ze względu na niewielkie zasoby demograficzne i wieloletnie cięcia budżetowe w zakresie obronności. Wojsko szwedzkie dysponuje liczbą 14,7 tys. żołnierzy zawodowych, 5,5 tys. żołnierzy poborowych i 11,4 tys. żołnierzy rezerwy, a także 21,5 tys. żołnierzy Obrony Terytorialnej. W skład sił pancernych wchodzi 110 czołgów Stridsvagn 122. Jest to zmodernizowany niemiecki czołg Leopard 2A5. Dzięki posiadaniu licencji na produkcję, zdecydowano się na dodatkowe wzmocnienie wielu elementów konstrukcyjnych czołgu oraz zastosowanie przyrządów optycznych szwedzkiej produkcji. Szwedzi posiadają też 8 czołgów Stridsvagn 121, które są unowocześnioną wersją starszego modelu Leoparda 2A4 [6]. Królestwo ze względu na swoje położenie geograficzne, zdecydowało się na przestrzeni lat rozwijać głównie marynarkę wojenną oraz lotnictwo, co sprawia, iż są one głównymi atutami szwedzkich sił zbrojnych. Dysponują oni flotą powietrzną liczącą 94 myśliwców JAS-39 C/D Gripen. Zakontraktowano również zakup unowocześnionej wersji 60 nowych myśliwców tego producenta.

Jednym z najważniejszych aspektów tak rozwiniętych sił powietrznych jest kompatybilność myśliwców z pociskami przeciwokrętowymi i powietrze-powietrze. Istotny wkład w bezpieczeństwo Sojuszu Północnoatlantyckiego wnoszą też samoloty wczesnego ostrzegania SAAB 340 AEW szwedzkiej produkcji. Radary zamieszczone w tych maszynach potrafią wykryć rakiety manewrujące oraz drony z odległości kilkuset kilometrów [7]. Skuteczność tych samolotów skłoniła Polskę do zakupu dwóch egzemplarzy, które znacznie wzmocnią pole widzenia polskiej armii [8]. Wyposażenie, liczebność oraz efektywność szwedzkich sił powietrznych sprawia, iż rosyjska flota bałtycka napotkałaby znaczne trudności w potencjalnych, ofensywnych działaniach na Bałtyku. Wkład szwedzkich myśliwców w dużym stopniu poprawia sojuszniczą, kolektywną obronę przestrzeni powietrznej oraz morskiej basenu Morza Bałtyckiego.

Kolejnym ważnym aspektem w kontekście zapewniania bezpieczeństwa na Bałtyku jest marynarka wojenna Królestwa. Główną siłę floty stanowi 7 korwet, z czego 5 to okręty typu Visby, których szczególną zaletą jest maskowanie przy użyciu technologii stealth poważnie ograniczające wykrywalność przez radary. Flota ta wyposażona jest w rakiety przeciwokrętowe i zdolna do rażenia okrętów podwodnych [9]. Jej głównym minusem jest brak obrony przeciwlotniczej. Podpisano natomiast umowę z Wielką Brytanią o wyposażenie korwet w pokładowy system przeciwlotniczy Sea Captor. Modernizacja floty ma rozpocząć się pod koniec 2025 r [10]. Szwecja po Niemczech zajmuje drugie miejsce na Bałtyku pod względem wielkości sił podwodnych. Od 2028 r. siły te mają liczyć 5 okrętów, co znacznie wzmocni natowski potencjał w tej dziedzinie pola walki w regionie Morza Bałtyckiego [11]. Marynarka wojenna Sztokholmu specjalizuje się też w neutralizowaniu min oraz w patrolowaniu wybrzeża i otwartego morza.

Wkład Szwedów w kolektywną obronę Sojuszu

Dołączenie Szwecji do Sojuszu Północnoatlantyckiego daje duże korzyści państwom NATO w kontrolowaniu bezpieczeństwa na Bałtyku. Istotnym punktem strategicznym jest wyspa Gotlandia, ze względu na jej centralne położenie na morzu. Na początku XXI wieku wyspa ta została praktycznie zdemilitaryzowana ze względu na obowiązujący wówczas trend cięć wydatków na obronność. Od czasu aneksji Krymu w 2014 r. i pierwszej agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, stała obecność wojskowa jest tam sukcesywnie przywracana, w związku z licznymi rosyjskimi prowokacjami i ćwiczeniami symulującymi desant i przejęcie wyspy. Szwedzi planują ponowne zmilitaryzowanie i ufortyfikowanie Gotlandii [12]. Przewidywana jest budowa lotnisk oraz infrastruktury logistycznej, która zapewniałaby magazynowanie amunicji, stałą obecność wojskową i zwiększałaby samowystarczalność. Celem Szwedów jest również znaczne zwiększenie zdolności przeciwlotniczych i przeciwokrętowych poprzez sprowadzenie na Gotlandię baterii Patriot i rakiet RBS-15 [13]. Przywrócenie militarnego charakteru wyspy stwarza znaczne utrudnienie dla rosyjskie floty bałtyckiej w przeprowadzeniu potencjalnych prowokacji, a w przypadku ataku obecność wojskowa na Gotlandii uniemożliwia choćby swobodne wyjście rosyjskich okrętów na otwarte morze.

Szwedzka obrona przeciwlotnicza obejmuje swoim zasięgiem również państwa sojusznicze, a w szczególności kraje bałtyckie, Polskę oraz Finlandię [14]. Dzięki niej zostanie wzmocniona kolektywna obrona natowska w tym regionie i wzrośnie potencjał odstraszania Federacji Rosyjskiej. Wywoła to u Rosjan niekorzystne kalkulacje w kontekście ewentualnej agresji przeciwko NATO i zmniejsza ryzyko wybuchu potencjalnego konfliktu. Oprócz Gotlandii dla Szwecji morską linię obrony stanowią też Wyspy Alanadzkie i Bornholm. Marynarki wojenne Królestwa Szwecji, Danii i Finlandii współpracują, aby zapewnić kontrolę i bezpieczeństwo tych wysp [15][16]. Najważniejszym aspektem jest w tym przypadku obrona przed atakiem hybrydowym wymierzonym w infrastrukturę krytyczną, a w szczególności energetyczną, np. farmy wiatrowe na Bałtyku czy kable podmorskie transportujące prąd między państwami Sojuszu lub gazociągi najważniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego np. Baltic Pipe (zapewniający Polsce ponad 50% zapotrzebowania gazu rocznie) [17]. Istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń tego typu. W październiku 2023 r. doszło do uszkodzenia gazociągu Balticconnector, który odpowiada za transport gazu między Finlandią i Estonią. Incydent nie został wyjaśniony, natomiast politycy i generałowie z państw bałtyckich podejrzewają sabotażowe działanie Rosji [18].

Kolejnym ważnym aspektem działalności Szwecji w NATO jest Arktyka. Królestwo należy do stałych członków Rady Arktycznej i wspólnie z resztą państw nordyckich postrzega ten obszar jako istotny z punktu widzenia strategicznego. Współpracuje też w opracowaniu militarnych planów współdziałania na tym obszarze, przeprowadzając ćwiczenia Nordic Response [19].

Manewry mają przygotować wojska Sojuszu do działania w warunkach arktycznych, ze szczególnym uwzględnieniem marynarki wojennej. Sprawne działanie w Arktyce z natowskiego punktu widzenia jest istotne, gdyż Federacja Rosyjska ma wobec niego dalekosiężne plany obejmujące budowę baz wojskowych, eksploatację surowców i rozbudowę infrastruktury portowej. Moskwa chciałaby osiągnąć też znaczne zyski z możliwego, dzięki coraz mniejszej pokrywie lodowej północnego szlaku morskiego, który zapewnia trasę krótszą o 1/3 niż Kanał Sueski, w celu sprowadzania towarów z Chin do Europy. Spowodowałoby to zmianę światowych łańcuchów dostaw. Status terytoriów północnych w kontekście przynależności do danego państwa z dużym prawdopodobieństwem będzie kwestionowany przez Rosję, by zapewnić sobie jak największe możliwości wydobywcze i gospodarcze. Dlatego też Szwecja i inne państwa nordyckie oprócz, Morza Bałtyckiego postrzegają również Arktykę, jako teatr potencjalnych działań wojskowych.

Wnioski

Dążenie do zmiany architektury bezpieczeństwa w Europie przez Federację Rosyjską poprzez wywołanie pełnoskalowej wojny w Ukrainie i przejawianie dalszych ambicji ekspansjonistycznych spowodowało, iż neutralność czy bezaliansowość w bliskim sąsiedztwie Rosji przestały być opłacalne, a stały się zagrożeniem dla bezpieczeństwa narodowego. Decyzja Kremla o rozbudowie zachodniego okręgu wojskowego, który militarnie jest bezpośrednio wymierzony w obszar Morza Bałtyckiego, a także liczne symulacje i ćwiczenia ataku na wyspy Gotlandię, Wyspy Alandzkie czy Bornholm sprawiły, iż szwedzka opinia publiczna zdecydowała się na dołączenie do NATO i przerwanie 200 letniej neutralności.

Sąsiadująca od wschodu Finlandia jest dla Szwedów głównym partnerem strategicznym w ramach planów obronnych. Specyfika szwedzkiej armii z uwagi na niewielkie wojska lądowe wynika z faktu, iż Szwecja nie posiada bezpośredniej granicy z Federacją Rosyjską. Królestwo nie postrzega siebie jako państwo frontowe, ale widzi w roli zapewniania głębi strategicznej dla broniącej się Finlandii i państw bałtyckich w potencjalnym konflikcie z Federacją Rosyjską.

Obecność Szwedów w Sojuszu przede wszystkim zwiększa bezpieczeństwo Bałtów w przypadku potencjalnej agresji na Litwę, Łotwę i Estonię. Szwecja jest w stanie zapewnić istotne wsparcie lotnicze oraz rozpoznawcze. Terytorium Królestwa służyłoby również jako hub logistyczny, poprzez który byłaby transportowana pomoc wojskowa dla państw bałtyckich. kooperacja marynarek wojennych Szwecji, Finlandii i Danii sprawia, iż rosyjska flota bałtycka w przypadku konfliktu miałaby problemy z wypłynięciem z portów na pełne morze i najprawdopodobniej nie byłaby w stanie zapewnić morskiego wsparcia obwodowi królewieckiemu. Taki stan rzeczy wynika z faktu, iż Dania kontroluje cieśniny Skagerrak i Kattegat, umożliwiające wpłynięcie na Bałtyk. Szwedzi wraz z sojusznikami w przypadku konfliktu mogą również dokonać blokady Zatoki Fińskiej utrudniając Rosjanom morskie połączenie z Petersburgiem.

Obecność Szwecji w Sojuszu znacząco wzmacnia ochronę infrastruktury krytycznej na Morzu Bałtyckim. Szwedzka flota dzięki okrętom patrolowym oraz siłom rozpoznawczym może mieć skuteczny wpływ na obronę takich obiektów jak farmy wiatrowe, kable energetyczne czy gazociągi.

Zwiększająca się aktywność Rosji w obszarze Arktyki skłania Szwedów i sojuszników z państw nordyckich do wypracowania wspólnych rozwiązań militarnych na tym terenie, co ma się przyczynić do skuteczniejszej działalności NATO w rejonach dalekiej Północy. Natowski potencjał odstraszania dzięki dołączeniu Szwecji do Sojuszu poważnie się powiększa i korzystnie przekłada się w zakresie kwestię kolektywnej obrony.

Bibliografia: