Do końca tego roku w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie można obejrzeć szczególną wystawę przygotowaną we współpracy z 6 Brygadą Powietrznodesantową im. gen. bryg. Stanisława Sosabowskiego prezentującą eksponaty związane z udziałem 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Operacji Market Garden w 1944 r.
Wystawę można podziwiać w Hangarze Głównym Muzeum w ramach ekspozycji stałej „Skrzydła i Ludzie XX w.” Gabloty z eksponatami znajdują się pod samolotem Li-2 będącym radziecką adaptacją maszyn DC-3, których wojskowe wersje znane jako Skytrain lub Dakota brały udział w operacji Market Garden.
Pachnący sekretarzyk…
Wśród najciekawszych eksponatów znajdzie się m.in. nieprezentowany wcześniej oryginalny sekretarzyk gen. St. Sosabowskiego przekazany 6 Brygadzie Powietrznodesantowej przez prawnuka generała, profesora Hala Sosabowskiego w 2023 r. Osobisty sekretarzyk gen. Stanisława Sosabowskiego będący darem od żołnierzy 1 SBS w dowód szacunku i uznania, wykonano z drewna pozyskanego ze skrzyń do transportu pomarańczy. o ile ktoś ma dobry lub choćby normalny węch to pochylając się nad sekretarzykiem, do tej pory może wyczuć cytrusowy zapach.
62 lata czekania na sprawiedliwość
Gen. Sosabowski i 1 SBS pomimo swego bohaterstwa nie zostali odznaczeni za udział w Operacji Market Garden. Dowódcy brytyjscy (przede wszystkim marsz. Montgomery i gen. Browning) starali się ukryć swoją niekompetencję w zakresie planowania i wykonania Operacji i zrzucić winę na Polaków.
Dopiero 62 lata po bitwie o Arnhem (w 2006 r.), dzięki staraniom holenderskich obywateli niderlandzka królowa Beatrycze odznaczyła 6 Brygadę Desantowo-Szturmową (obecnie 6 Brygada Powietrznodesantowa), kontynuatorkę tradycji 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej najwyższym holenderskim odznaczeniem – Orderem Wojskowym Wilhelma, a gen. Sosabowskiego pośmiertnie Medalem Brązowego Lwa.
Oba te oryginalne odznaczenia będzie można zobaczyć na wystawie.
Oryginalne mundury spod Arnhem i… rower!
W ramach wystawy prezentowane są oryginalne umundurowania wraz z wyposażeniem żołnierzy 1 SBS, zarówno z okresu wczesnego szkolenia, jak również desantu pod Arnhem – w tym kurtka spadochronowa typu Denison Smock mjra Stanisława Lucjana Karpińskiego, oficera wywiadu Brygady, po wojnie przyjaciela gen. Sosabowskiego i szefa Związku Polskich Spadochroniarzy w Wielkiej Brytanii.
Wyjątkową ciekawostką jest składany rower spadochronowy również desantowany na pole walki.
„Powstań Polsko!”
Na wystawie można zobaczyć także odznaczenia przyznane Generałowi i Brygadzie oraz replikę sławnego sztandaru Surge Polonia („Powstań Polsko”). Sztandar dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej został wykonany w Warszawie w ciągu roku 1942, następnie przez ponad rok był ukrywany i przenoszony z miejsca na miejsce. Dopiero w kwietniu 1944 r. zdołano przerzucić go drogą lotniczą do Wielkiej Brytanii, gdzie 15 czerwca został oficjalnie wręczony gen. Sosabowskiemu przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. Sztandar nigdy nie powrócił do Polski, a zaprezentowana replika została przygotowana specjalnie dla 6 Brygady Powietrznodesantowej.
Celem wydarzenia jest przybliżyć szerszej publiczności historię 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej i operacji Market Garden oraz przywrócić pamięć o bohaterskich żołnierzach spod Arnhem.
Największa operacja wojskowa z udziałem wojsk powietrznodesantowych, przeprowadzona przez aliantów
W operacji Market Garden kluczową rolę odegrały wojska powietrznodesantowe, w tym dwie dywizje amerykańskie (101. i 82.), brytyjska 1. Dywizja oraz polska 1. Samodzielna BrygadaSpadochronowa. Brygada została stworzona przez generała Stanisława Sosabowskiego, wybitnego oficera przedwojennego Wojska Polskiego i obrońcę Warszawy w 1939 roku. Dzięki jego determinacji powstała jedna z najlepszych jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uważana za elitarną i nowatorską.
Polscy spadochroniarze byli szkoleni z myślą o misji do okupowanej Polski, która jednak nigdy się nie odbyła. Zamiast tego, Brygada wzięła udział w walkach w rejonie Driel-Arnhem, będących częścią operacji Market Garden. Pierwszy desant spadochronowy polskich żołnierzy miał miejsce 21 września na południowym brzegu Renu. Próbując wesprzeć okrążoną brytyjską 1. Dywizję Powietrznodesantową generała Urquharta, która miała zdobyć most w Arnhem, polscy spadochroniarze napotkali silny opór Niemców. Błędy w planowaniu oraz mocna obrona niemiecka spowodowały, iż operacja zakończyła się niepowodzeniem aliantów.
Mecenasem wystawy jest Kraków Airport.
Opracowanie wystawy:
Ewa Cuber-Strutyńska – kurator,
Mateusz Tułodziecki – tekst i dobór materiałów,
Piotr Kolasiński – dobór i opis obiektów,
Aleksandra Blachnicka – opis obiektów,
Arkadiusz Morawski – projekt i opracowanie graficzne,
Marcin Kralka – opracowanie graficzne.
Zdjęcia:
Tomasz Markowski, Zuzanna Kaczorowska
Tekst: Zuzanna Kaczorowska/ Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie
