PKB Armenii wzrósł w 2022 roku o 12 proc., jednak wzrost okazał się niższy od przewidywanych przez optymistów (około 14 proc.), ale znacznie wyższy od konserwatywnych prognoz Banku Centralnego Armenii, Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Gospodarka kraju osiągnęła wysoki wzrost pod wpływem czynników, które powstały w związku z wojną Rosji na Ukrainie oraz antyrosyjskimi sankcjami stosowanymi przez zbiorowy Zachód, co skłoniło wielu Rosjan do opuszczenia Federacji Rosyjskiej. Przybycie ogromnej liczby ludzi odczuła również Armenia, gdzie według wstępnych szacunków władz przeniosło się około 65-70 tysięcy obywateli, głównie z Rosji.
W 2022 r. były okresy, kiedy liczba relokantów w kraju osiągnęła 130-140 tysięcy. Mieszkańcy przenieśli również swój kapitał i biznes do kraju przyjmującego, zarejestrowali swoje firmy w Armenii (około 2 tys.), głównie w dziedzinie technologii informatycznych. Czas trwania tego pozytywnego szoku, który zwiększył zarówno zewnętrzne, jak i makroekonomiczne i fiskalne wskaźniki Armenii, jest przez cały czas nieznany, ale zgodnie z założeniami międzynarodowych struktur finansowych znaczna część nowych imigrantów pozostanie w Armenii przez co najmniej dwa do trzech lat, a zatem istnieje duże prawdopodobieństwo pewnych pozytywnych efektów w krótkim okresie.
Wzrosty we wszystkich sektorach gospodarki
Motorami wzrostu PKB w 2022 r. był głównie sektor usług – 28,2 proc., sektor handlu – 17 proc., kompleks energetyczny – 16,1 proc. i sektor budowlany – 12,5 proc. oraz, w nieco mniejszym stopniu, sektor przemysłowy – 7,9 proc. Jednocześnie sektor rolny pod koniec roku zdołał jeszcze wyjść z recesji o 0,4 proc. wzrostu. Rok wcześniej te same sektory gospodarki działały jako siła napędowa wzrostu, ale kompleks energetyczny i sektor rolny notowały spadek odpowiednio o 0,6 proc. i 1,1 proc.
Mówiąc o wynikach gospodarczych roku i znacznym wzroście PKB, eksperci zwracają uwagę, iż pomimo imponujących danych o wzroście gospodarczym rozwój gospodarczy społeczeństwa jest raczej minimalny. W kontekście strukturalnym jednym z najszybciej rozwijających się sektorów gospodarki był sektor IT, który wykazał wzrost wolumenów o 70 proc., a zatrudnienie w tym obszarze wzrosło o 40 proc. Jednak należy zaznaczyć, iż mówimy tylko o 10 tysiącach miejsc pracy. Ogólnie rzecz biorąc udział zatrudnienia w sektorze IT w ogólnej strukturze zatrudnienia w Armenii zajmuje niewielką niszę.
Eksperci zwracają również uwagę na fakt, iż odnotowany wzrost gospodarczy w Armenii w 2022 roku będzie miał bardzo słaby wpływ na stan rynku kredytowego kraju. Według wstępnych danych wolumen kredytów dla gospodarki przez system bankowy zarówno w 2021 r., jak i w 2022 r. wykazał spadek o 2,5 proc. w skali roku. Dzieje się tak pomimo faktu, iż system bankowy otrzymał w ubiegłym roku bezprecedensowy zysk w wysokości 263 mld dram (ponad 650 mln USD).
Stabilne notowania Armenii przez agencje raitingowe
Pomimo tak dużych zysków banków, gospodarka kraju wciąż bardzo potrzebuje pieniędzy. Rząd też to rozumie. „Stwierdzenie, iż w naszej gospodarce jest wystarczająco dużo pieniędzy, nie będzie prawdą.” – minister gospodarki Vahan Kerobjan podkreślił bardzo niski poziom monetyzacji gospodarki, wyjaśniając, iż wielkość podaży pieniądza w stosunku do PKB Armenii jest kilkakrotnie mniejsza niż powinna. Dla porównania, Kerobjan zauważył, iż w strefie euro liczba ta sięga średnio około 120 proc., podczas gdy w Armenii wynosi 30 proc.
Odnosząc się do różnych danych opublikowanych w ciągu ostatnich 20 lat, Kerobjan podkreślił, iż prawie każda firma w kraju ma problemy z dostępem do środków finansowych: „To pierwsza poważna przeszkoda w prowadzeniu działalności gospodarczej w Armenii. choćby korupcja i obciążenia podatkowe tradycyjnie uważane są za mniejsze czynniki, które utrudniają znaczenie braku dostępu do środków finansowych”.
W tej sytuacji ważne dla perspektyw gospodarczych na przyszły rok było to, iż międzynarodowa agencja ratingowa Fitch Ratings potwierdziła suwerenny rating Republiki Armenii dla emisji długoterminowych zobowiązań w walucie obcej i krajowej na poziomie „B+”, zmieniając perspektywę ze „stabilnej” na „pozytywną”. Według raportu agencji, rewizja perspektyw suwerennego ratingu Armenii opiera się na pozytywnej dynamice rozwoju gospodarczego i wysokim wzroście gospodarczym, na które pozytywnie wpłynął znaczny napływ ludzi i kapitału, a także nadmierny dochód podatkowy i zmniejszenie obciążenia długiem oraz poprawa zewnętrznej pozycji gospodarki. W raporcie odnotowano również znaczną redukcję deficytu budżetowego, głównie ze względu na wysoki wzrost wpływów podatkowych.
Mniejszy wzrost w 2023 roku?
Fitch wysoko ocenia również poprawę zewnętrznej pozycji gospodarki w obliczu napływu kapitału – nadwyżki na rachunku obrotów bieżących, która przyczyniła się do wzrostu rezerw walutowych o 880 mln USD do 4,1 mld USD na koniec 2022 r. Jednocześnie eksperci spodziewają się powrotu do umiarkowanego deficytu w 2023 i 2024 roku. Ponadto w 2022 r. zadłużenie zagraniczne netto zmniejszyło się o około 12 punktów procentowych do około 44,5 proc. PKB. Według agencji Armenia wyróżnia się silnymi wskaźnikami zarządzania, a także wiarygodną podstawą polityki makroekonomicznej i fiskalnej oraz stabilnym zaangażowaniem w reformy.
Na 2023 r. zarówno Bank Centralny, jak i międzynarodowe organizacje finansowe przewidują spowolnienie wzrostu PKB odpowiednio do 4,6 proc, 4,5 proc. i 4,5 proc. W styczniowym raporcie prognostycznym Banku Światowego zauważono: „Prognozowane spowolnienie odzwierciedla osłabienie impetu po silnym ożywieniu w latach 2021-2022, spowolnienie wzrostu w strefie euro, utrzymujące się napięcia na granicy Armenii i Azerbejdżanu oraz dalszy spadek produkcji w Rosji, jednym z najbliższych partnerów gospodarczych Kaukazu Południowego. Recesja w Rosji i powolny wzrost w Chinach negatywnie wpłyną na poziom aktywności gospodarczej, zwłaszcza w krajach Kaukazu Południowego i Azji Centralnej”. Niski poziom aktywności w regionie utrzyma się również z powodu zaostrzenia warunków monetarnych, ponieważ banki centralne próbują poradzić sobie z inflacją przekraczającą założone cele.
Kacper Ochman
Kaukaz Południowy i Azja Centralna to obszary, które leżą w obszarze moich zainteresowań już od czasów studiów. Bezpośrednią inspiracją dla mnie do stworzenia bloga były podobne platformy prowadzone przez ekspertów zajmujących się innymi regionami. Kierunek Kaukaz to miejsce gdzie będę dzielił się obserwacjami i analizami. Chciałbym aby moje wpisy były interesujące i interesujące zarówno dla osób nieobytych z tematyką wschodnią jak również osób znających temat od podszewki.
