„Agent Zo”. Nieznana historia najbardziej niezwykłej kobiety polskiego podziemia

8 października w Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu, odbędzie się spotkanie autorskie z brytyjską pisarką Clare Mulley, autorką książki: „Agentka ZO. Historia Elżbiety Zawackiej, bohaterki II wojny światowej”.

Kim była Elżbieta Zawacka?

Elżbieta Zawacka, ps. „Zo”, to postać doskonale znana wszystkim miłośnikom historii II wojny światowej. Założycielka Archiwum Pomorskiego Armii Krajowej, w 2006 roku awansowana do stopnia generała brygady. Zapisała się w dziejach Polski jako kobieta o niezwykłej odwadze i determinacji.

Choć urodziła się w Toruniu, a jej losy nierozerwalnie związane są z tym miastem, niewielu poznaniaków wie, iż sporo łączy ją z Poznaniem. Na Uniwersytecie Poznańskim studiowała matematykę, a później uczyła w Szamotułach.

W młodości angażowała się w działalność patriotyczną. Już w 1930 roku wstąpiła do Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Uczyła się tam jazdy konnej, czytania map, organizacji struktur i łączności.

Te umiejętności okazały się bezcenne, gdy nadszedł rok 1939. Od pierwszych dni wojny była w służbie. Pomagała w ewakuacji ludności ze Śląska i walczyła w obronie Lwowa. Po jego upadku zdołała wydostać się z miasta i wrócić do Torunia, by ratować rodzinę przed represjami.

W kolejnych latach działała w strukturach konspiracyjnych, od Służby Zwycięstwu Polski, przez Związek Walki Zbrojnej, aż po Armię Krajową.

Brała udział w Powstaniu Warszawskim, a po wojnie współorganizowała kolportaż prasy i łączność w Wielkopolsce w ramach Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. W czasach stalinowskich trafiła do więzienia skazana za rzekome „przestępstwa gospodarcze”, w tym posiadanie banknotu dziesięciodolarowego.

Po wyjściu na wolność poświęciła się pracy naukowej i społecznej, tworząc m.in. bogate archiwum dokumentujące wojskową służbę kobiet.

Wojenne dokonania

Największy podziw budzą jednak jej wojenne dokonania. „Zo” odbyła ponad sto tajnych misji kurierskich, wielokrotnie przekraczając granice z fałszywymi dokumentami i zmieniając tożsamość.

Przewiozła przez terytorium Niemiec, Austrii, Francji i Hiszpanii mikrofilmy dla Rządu RP w Londynie. Jako jedna z nielicznych kobiet została przerzucona z powrotem do okupowanej Polski drogą lotniczą, na spadochronie. Choć nie przeszła pełnego szkolenia bojowego, wielu historyków uznaje ją za jedyną kobietę wśród „Cichociemnych”.

Tę fascynującą historię przybliża Clare Mulley, brytyjska autorka znana z książek o niezwykłych kobietach XX wieku, m.in. Krystynie Skarbek czy Eglantyne Jebb.

Po latach pracy w archiwach i rozmów z osobami znającymi generał Zawacką, Mulley wydała książkę „Agent Zo: The Untold Story of Courageous WW2 Resistance Fighter Elżbieta Zawacka”. Publikacja, która w Wielkiej Brytanii ukazała się w zeszłym roku, teraz ma swoją premierę w Polsce.

Autorka odwiedzi m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum II Wojny Światowej i poznańskie Centrum Szyfrów Enigma. To właśnie w Poznaniu wątek życia Zawackiej nabiera dodatkowego znaczenia.

Jej promotorem był prof. Zdzisław Krygowski, organizator kursu szyfrów, z którego wyłonili się późniejsi łamacze Enigmy. Co ciekawe, na zajęciach Zawacka spotykała Mariana Rejewskiego, wówczas asystenta profesora. Spotkanie z Clare Mulley będzie nie tylko okazją do poznania historii „Zo” w nowym świetle, ale też do odkrycia jej poznańskich śladów. Jako studentki, matematyczki, szyfrantki i kobiety, która w pełni zasługuje na miano prawdziwej „szyfrodziewczyny”.

Informacje organizacyjne

Data spotkania: 8 października godz. 17.00 w Centrum Szyfrów Enigma.
Wstęp wolny.