Unia Europejska podjęła bezprecedensowy krok w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa swoich obywateli, wprowadzając kompleksową strategię kryzysową, która zobowiązuje wszystkich mieszkańców Wspólnoty do utrzymywania osobistych zapasów niezbędnych do przetrwania co najmniej trzech dni bez zewnętrznej pomocy. Nowa dyrektywa, przedstawiona w dokumencie „Unia Gotowości”, stanowi wyraźne przyznanie przez władze europejskie, iż kontynent stoi w obliczu rosnących zagrożeń – od konfliktów zbrojnych i cyberataków po katastrofy naturalne i sabotaż infrastruktury krytycznej.
Fot. Warszawa w Pigułce
W znaczącym odejściu od wcześniejszych podejść, które powierzały reagowanie kryzysowe głównie instytucjom państwowym, Komisja Europejska zwraca się teraz bezpośrednio do zwykłych obywateli, zachęcając ich do aktywnego udziału w przygotowaniach na sytuacje nadzwyczajne. Ta fundamentalna zmiana w strategii odzwierciedla rosnące obawy europejskich ekspertów ds. bezpieczeństwa dotyczące podatności kontynentu na zagrożenia zarówno konwencjonalne, jak i hybrydowe, szczególnie te pochodzące z Rosji i innych wrogich podmiotów.
Kompleksowy plan został opracowany jako bezpośrednia odpowiedź na kaskadę kryzysów, które dotknęły Europę w ostatnich latach. Pandemia COVID-19 obnażyła krytyczne słabości w łańcuchach dostaw i systemach reagowania kryzysowego w państwach członkowskich. Niszczycielskie powodzie, pożary lasów i inne katastrofy związane z klimatem stają się coraz częstsze i poważniejsze. Tymczasem inwazja Rosji na Ukrainę dramatycznie zmieniła krajobraz bezpieczeństwa Europy, tworząc najpoważniejsze zagrożenie militarne dla kontynentu od czasów zimnej wojny. Te czynniki, w połączeniu z wyrafinowanymi cyberatakami wymierzonymi w infrastrukturę krytyczną, zmusiły unijnych urzędników do ponownej oceny swojego podejścia do zarządzania kryzysowego.
Według nowo opublikowanego dokumentu strategicznego, Bruksela zidentyfikowała operacje sabotażowe, ataki podpaleniowe i działania wymierzone w strategiczną infrastrukturę jako szczególnie niebezpieczne zagrożenia. Eksperci ds. bezpieczeństwa zaobserwowali niepokojący wzrost aktywności określanych jako „wojna hybrydowa” skierowanych przeciwko państwom członkowskim – operacji, które nie są konwencjonalnymi działaniami wojskowymi, ale mają na celu destabilizację społeczeństw i podważenie zaufania publicznego do instytucji. Te taktyki często wymierzone są w oczyszczalnie wody, sieci energetyczne, sieci komunikacyjne i węzły transportowe, potencjalnie pozostawiając ludność cywilną bez dostępu do podstawowych usług przez dłuższy czas.
Kamieniem węgielnym nowej strategii gotowości cywilnej jest zalecenie, aby każde gospodarstwo domowe utrzymywało 72-godzinny zapas awaryjny. Ten trzydniowy okres jest uważany za krytyczny, ponieważ zwykle stanowi minimalny czas potrzebny rządowym służbom ratunkowym na zmobilizowanie skutecznej reakcji na poważne kryzysy. Wytyczne Komisji precyzują, iż te domowe zapasy powinny obejmować żywność o długim terminie przydatności, taką jak konserwy, suszona fasola, ryż i makaron; co najmniej trzy litry wody pitnej na osobę dziennie; niezbędne leki; środki pierwszej pomocy; sprzęt radiowy zasilany bateriami oraz alternatywne źródła oświetlenia.
Pilność tej inicjatywy podkreślają alarmujące wyniki niedawnych badań Eurobarometru, które ujawniły, iż około 50 procent obywateli UE znalazłoby się bez dostępu do żywności i czystej wody po zaledwie trzech dniach zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu usług. Ta podatność jest szczególnie widoczna w gęsto zaludnionych obszarach miejskich, gdzie mieszkańcy zwykle utrzymują minimalne zapasy żywności i w dużym stopniu polegają na systemach dostaw just-in-time dla podstawowych towarów.
W nowatorskim podejściu do budowania odporności społecznej, Komisja Europejska zaleciła również włączenie edukacji w zakresie gotowości kryzysowej do programów nauczania w szkołach w państwach członkowskich. Te inicjatywy edukacyjne miałyby uczyć uczniów w każdym wieku, jak reagować na alarmy kryzysowe, jakie działania podejmować w początkowych godzinach kryzysu i jak wspierać wrażliwych członków społeczności. Wprowadzając te kompetencje od najmłodszych lat, unijni urzędnicy mają nadzieję stworzyć pokolenia obywateli, którzy zachowają spokój i zdolność działania podczas sytuacji kryzysowych, zamiast ulegać panice.
Poza indywidualną gotowością, strategia „Unia Gotowości” przedstawia ambitne inwestycje infrastrukturalne zaprojektowane z podwójnym cywilnym i wojskowym przeznaczeniem. Nowe sieci transportowe byłyby projektowane nie tylko w celu ułatwienia codziennego handlu, ale także umożliwienia szybkiej ewakuacji ludności cywilnej lub rozmieszczenia sił wojskowych w czasie kryzysu. Podobnie, systemy komunikacyjne zawierałyby redundancje i środki wzmacniające, aby wytrzymać celowe ataki lub katastrofy naturalne. Komisja wskazała, iż znaczące fundusze zostaną przydzielone poprzez różne mechanizmy unijne na wsparcie tych inicjatyw dotyczących odporności infrastruktury.
Strategia kładzie szczególny nacisk na wzmocnienie infrastruktury krytycznej przed zagrożeniami zarówno fizycznymi, jak i cybernetycznymi. Obejmuje to zwiększoną ochronę elektrowni, oczyszczalni wody, szpitali i sieci telekomunikacyjnych. Państwa członkowskie są wzywane do przeprowadzenia kompleksowych ocen podatności i wdrożenia ulepszonych środków bezpieczeństwa, w tym zaawansowanych systemów monitorowania, barier fizycznych i zabezpieczeń cybernetycznych. Komisja zaproponowała również stworzenie specjalistycznego ogólnounijnego mechanizmu szybkiego reagowania, zdolnego do zapewnienia natychmiastowej pomocy, gdy zagrożenia przekraczają granice państwowe.
Niemcy wyłoniły się jako lider we wdrażaniu tych nowych środków gotowości, niedawno aktualizując swoją Dyrektywę Ramową dla Obrony Całościowej. Ten dokument przedstawia szczegółowe protokoły dla agencji rządowych, firm i ludności cywilnej w przypadku konfliktu zbrojnego na terytorium europejskim. Niemiecka minister spraw wewnętrznych Nancy Faeser była szczególnie otwarta w kwestii konieczności takich przygotowań, wyraźnie wskazując potencjalną agresję rosyjską jako czynnik motywujący. Inne państwa członkowskie są w tej chwili zachęcane do pójścia za przykładem Niemiec poprzez modernizację własnych ram reagowania kryzysowego.
Inicjatywa „Unia Gotowości” stanowi wyraźną zmianę w sposobie, w jaki europejscy przywódcy komunikują się na temat potencjalnych zagrożeń. Zamiast umniejszać ryzyko, aby uniknąć alarmowania opinii publicznej, urzędnicy przyjmują teraz bardziej przejrzyste podejście, uznając, iż poinformowani obywatele są lepiej przygotowani do ochrony siebie i pomocy innym podczas kryzysów. Ta zmiana w strategii komunikacji odzwierciedla lekcje wyciągnięte podczas pandemii, kiedy niejasne komunikaty czasami podważały publiczne przestrzeganie środków nadzwyczajnych.
Analitycy bezpieczeństwa w większości przyjęli z zadowoleniem nowe podejście UE, choć niektórzy zakwestionowali, czy zalecany trzydniowy okres zapasów jest wystarczający. Eksperci ci wskazują na historyczne kryzysy, gdy działania naprawcze trwały znacznie dłużej niż 72 godziny, szczególnie w przypadkach obejmujących szeroko zakrojone uszkodzenia infrastruktury. Inni krytycy wyrazili obawy dotyczące obciążenia finansowego, jakie te przygotowania nakładają na ekonomicznie wrażliwe gospodarstwa domowe, sugerując, iż rządy powinny zapewnić dotacje na podstawowe zapasy awaryjne, aby zapewnić powszechną gotowość.
Pomimo tych debat, wydaje się istnieć szeroki konsensus wśród europejskich profesjonalistów ds. bezpieczeństwa, iż kontynent stoi w obliczu niezwykle niebezpiecznej konwergencji zagrożeń. Kombinacja niestabilności klimatycznej, napięć geopolitycznych, podatności technologicznych i niedoboru zasobów tworzy złożony krajobraz ryzyka wymagający kompleksowego przygotowania zarówno na poziomie rządowym, jak i indywidualnym.
Wraz z rozpoczęciem wdrażania strategii „Unia Gotowości” w państwach członkowskich, unijni urzędnicy podkreślają, iż środki te nie powinny wywoływać alarmu, ale raczej budować zaufanie. Podejmując rozsądne środki ostrożności i rozwijając podstawowe umiejętności kryzysowe, obywatele mogą znacznie poprawić swoje szanse na bezpieczne przetrwanie przyszłych kryzysów. Ostatecznym celem, według dokumentów Komisji, jest stworzenie Europy, która zachowuje stabilność i funkcjonalność choćby pod ekstremalną presją – odpornego społeczeństwa zdolnego do absorbowania wstrząsów bez popadania w chaos.
Nadchodzące miesiące pokażą, jak skutecznie państwa członkowskie przełożą te zalecenia na poziomie UE na polityki krajowe i jak chętnie europejscy obywatele przyjmą swoją nową rolę aktywnych uczestników w gotowości kryzysowej. Co pozostaje jasne, to fakt, iż europejscy przywódcy nie postrzegają już poważnych kryzysów jako odległych możliwości, ale jako scenariusze wymagające natychmiastowego i dogłębnego przygotowania.
