W tym roku obchodzimy po raz 80. Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Zapytany o możliwość powrotu najmroczniejszych zdarzeń z historii ludzkości, dr Piotr Cywiński wypowiedział się jednoznacznie.
Pamięć a populizm: Ostrzeżenie przed powrotem skrajnych ideologii
Podczas rozmowy na antenie radia RMF FM, dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau wyraził obawy dotyczące współczesnego wzrostu populizmu i jego potencjalnych konsekwencji dla przyszłości.
„Można się obawiać, iż populizm, który jest wszechobecny i który rośnie, może doprowadzić do powrotu każdej skrajności” – stwierdził dyrektor muzeum, podkreślając, jak ważne jest, aby nie zapominać o lekcjach, jakie płyną z historii.
Zauważył, iż to, co kiedyś wydawało się niemożliwe, jak stworzenie tak przerażającego systemu obozów zagłady, mogło się wydarzyć w XX wieku. Dodał: „Jeśli człowiek jest w stanie stworzyć taki antyświat raz, to dlaczego nie może stworzyć drugi raz”.
Jego słowa zabrzmiały, jak ostrzeżenie przed rosnącym wpływem populistycznych ideologii, które mogą prowadzić do powrotu do skrajnych form rządów, dyskryminacji i przemocy. Cywiński nie obawia się tylko o przyszłość Polski, ale o cały świat.
„To jest pytanie do Rohingja w Birmie, Ujgurów w Chinach…” – powiedział, odnosząc się do współczesnych zjawisk prześladowania mniejszości, które nawiązują do tragicznych doświadczeń II wojny światowej i Holokaustu.
Ocalali z Auschwitz: Zderzenie z przeszłością
Obchody rocznicy wyzwolenia Auschwitz-Birkenau są szczególnie ważne dla Ocalonych, którzy przeżyli to piekło. Dr Cywiński poinformował, iż w 2025 roku na obchody przyjedzie ponad 50 osób, które przeżyły obozową tragedię. Wiek większości z nich to od 90 do 101 lat.
Wśród Ocalonych znajdują się osoby, które trafiły do Auschwitz jeszcze jako nastolatki, a także te, które były dziećmi. Co czują, przekraczając bramę obozu? „To jest bardzo różnie – niektórzy są bardzo spięci, inni mają ogromną potrzebę opowiadania, mówienia, wyrzucania tego z siebie, natomiast zawsze widać, iż to nie jest łatwy przyjazd” – mówił Cywiński.
To zrozumiałe, ponieważ dla wielu z nich Auschwitz-Birkenau pozostaje symbolem nie tylko nieludzkiego traktowania, ale także traumy, której doświadczyli na własnej skórze. Reakcje Ocalonych są różnorodne, od głębokiej refleksji po chęć podzielenia się swoją historią, aby ocalić pamięć o tym, co miało miejsce.
Pamięć a historia: Wyzwania współczesnej edukacji
W rozmowie na antenie RMF FM poruszono też trudności związane z edukowaniem młodych ludzi o Holokauście. Dr Cywiński podkreślił, iż pamięć o Auschwitz to coś, co nie może zostać przekazane w sposób mechaniczny.
„Pamięć to jest coś, czego nie da rady przekazać. To jest coś, co trzeba w człowieku pobudzić i w jakiś sposób pomagać mu odkrywać siłę tej pamięci” – zaznaczył dyrektor muzeum.
Zwrócił uwagę na fakt, iż pamięć o Holokauście jest różnorodna w zależności od regionu, pokolenia czy grupy społecznej. Dodał, iż nie możemy sprowadzać pamięci o Auschwitz do popkulturowych wizji, które mogą wprowadzać zniekształcenia historyczne.
Cywiński krytycznie odniósł się do popularnych książek i filmów, które zamiast pielęgnować pamięć o Holokauście, mogą ją wręcz wypaczać.
Zauważył, iż na przykład książki o „położnych” czy „tatuażystach” w obozach nie wnoszą nic wartościowego do pamięci o ofiarach, a jedynie tworzą zniekształcone obrazy, które wprowadzają zamieszanie wśród turystów i młodzieży. „To chyba nie tworzy pamięci. To szkodzi na pewno” – stwierdził.
Współczesna edukacja a wiedza historyczna
Również współczesna wiedza historyczna, szczególnie wśród młodzieży, bywa niedostateczna. Jak podkreślił Cywiński, wiedza historyczna w Polsce jest na wyższym poziomie niż w Stanach Zjednoczonych. Wielu turystów z tego kraju przyjeżdża do Auschwitz-Birkenau z bardzo ograniczoną wiedzą o tym, co wydarzyło się w obozie. Często spotyka się przypadki, w których turyści, opierając się na filmowych przedstawieniach, mają nierealistyczne oczekiwania co do tego, jak wyglądała rzeczywistość obozowa.
Cywiński przytoczył przykład amerykańskiego turysty, który „wściekał się na przewodniczkę, iż nie była mu w stanie pokazać, gdzie ten chłopak w piżamie rozmawiał z drugim chłopcem, bo on to widział w filmie”.
Niezwykła rola muzeum Auschwitz-Birkenau
Muzeum Auschwitz-Birkenau pełni nieocenioną rolę w zachowaniu pamięci o zbrodniach popełnionych przez nazistowskie Niemcy. To miejsce edukacji, które nie tylko przypomina o cierpieniach milionów ofiar, ale także stawia pytania o ludzką naturę i możliwości takich zbrodni.
Dr Cywiński zaznaczył, iż muzeum nie jest tylko przestrzenią do kontemplowania przeszłości, ale także miejscem, które ma pomagać współczesnemu człowiekowi w zrozumieniu, jak mogło dojść do powstania systemu obozów zagłady.
W jego opinii wiele jeszcze można odkryć o Auschwitz-Birkenau, a najważniejsze jest nie tylko zgłębianie historii obozu, ale również zrozumienie, jak reagował człowiek na nieludzkie warunki. Z tego powodu cywilizacyjne i społeczne konteksty tego, co działo się w obozie, wciąż pozostają do pełnego zrozumienia.
Czytaj też:
Andrzej Duda o Polakach. „Jesteśmy dzisiaj strażnikami pamięci”Czytaj też:
Król Karol III z istotną wizytą. „Wypełnia moralny testament swoich rodziców”
