Autorzy: Tomasz Pawłuszko, Jędrzej Błaszczak, Jan Starosta
Temat rozwoju Inicjatywy Trójmorza powrócił do agendy politycznej, eksperckiej i publicystycznej. Tematykę 3SI można znaleźć w programach kongresów ekonomicznych w Karpaczu, Krynicy i w Warszawie. Jesienią 2025 roku w Sejmie kilkakrotnie zebrał się Parlamentarny Zespół ds. Trójmorza złożony z parlamentarzystów, aby ocenić możliwości rozwoju Inicjatywy w przyszłości. Eksperci INE brali udział w tych spotkaniach. W niniejszym tekście formułujemy kilka propozycji w kwestii rozwoju projektu 3SI.
Tło geopolityczne
Agresywna polityka Federacji Rosyjskiej w Europie Środkowej doprowadziła do ożywienia wielu formatów współpracy w naszym regionie. Agresja Rosji przeciwko Ukrainie sprawiła, iż doszło do zbliżenia podstawowych interesów państw wschodniej flanki NATO w dziedzinie współpracy obronnej i gospodarczej. Wojna i wynikający z niej kryzys społeczno-gospodarczy na terenie państw-sukcesorów byłego ZSRR spowodują wieloletnie pogłębienie różnic między wschodnimi państwami UE/NATO a Rosją i Białorusią.
Sytuację tę można porównać do żelaznej kurtyny 2.0. Podczas gdy Rosja utraciła większość więzi politycznych, ekonomicznych i energetycznych z Europą, pogłębiona kooperacja europejska dawnych państw Bloku Wschodniego zyskuje nowe perspektywy. Nowa żelazna kurtyna obejmuje nie tylko różnice ideologiczne i militarne, ale też kwestie energetyczne, przemysłowe i technologiczne.
Kraje 3SI budują odporność poprzez tworzenie nowych korytarzy transportowych, energetycznych i obronnych. Celem tych przedsięwzięć jest zwiększenie odporności społeczeństw regionu na oddziaływanie ze strony Rosji i Białorusi. Terminale LNG w Polsce i Chorwacji, gazociąg BRUA oraz integracja sieci energetycznych przełamały zależność większości państw od surowców energetycznych z Rosji. W przyszłości ta sieć infrastruktury będzie ważnym elementem suwerenności technologicznej, obejmującej także współpracę cyfrową, wspólne centra danych, sieci światłowodowe i systemy bezpieczeństwa wspierane przez sztuczną inteligencję.
Współpraca kilkunastu państw tworzy lepsze warunki negocjacyjne dla współpracy regionu z USA i demokratycznymi państwami Azji w zakresie nowych technologii, sieci 5G i odporności cyfrowej. Dołączenie Ukrainy do tego projektu dodaje perspektywę wykorzystania dodatkowego potencjału obronnego, przemysłowego i surowcowego Ukrainy dla całego regionu i przyspieszy integrację Ukrainy z Unią Europejską.
Z powyższych uwag wynika, iż Inicjatywa Trójmorza powinna zyskać w polskiej polityce zagranicznej rangę co najmniej równą Trójkątowi Weimarskiemu. Tym samym 3SI powinno być ważnym wektorem polskiej strategii międzynarodowej.
Potrzeba konsolidacji. Dziesięć kroków.
W tej sekcji wskazujemy na dziesięć działań politycznych i analitycznych, które są możliwe do zrealizowania w celu wzmocnienia projektu Inicjatywy Trójmorza.
W 2026 roku nastąpi 10. rocznica powołania Inicjatywy Trójmorza i możliwość „nowego otwarcia” tego projektu w związku z prezydenturą dr. Karola Nawrockiego. W związku z tym istnieje możliwość intensyfikacji dialogu ośrodków prezydenckich / parlamentarnych i rządowych państw regionu w celu (1) opracowania podsumowań i (2) wskazania priorytetów (lub choćby i strategii) regionu Trójmorza na kolejne 10 lat.
Potrzebny jest drugi impuls, podobny do tego, jakim był dla powstania 3SI raport Atlantic Council pt. „Completing Europe” w 2014 roku.
Myślenie strategiczne obejmuje zawsze dłuższą perspektywę czasową. Wymaga też ewaluacji działań z przeszłości. Co udało się zrobić? Jak to zostało zakomunikowane? Jak Polska widzi region za 10 lat, skoro chce być jego liderem?
Obecnie format Trójmorza potrzebuje opracowania (3) politycznej mapy drogowej, której priorytetów i założeń będą trzymać się decydenci niezależnie od poglądów politycznych. Dekada Trójmorza będzie dobrą okazją dla podsumowań minionego dziesięciolecia (dorobek polityczny, inwestycje, infrastruktura), (4) foresightu, (5) oceny perspektyw rozwoju gospodarczego, (6) oceny progresu regionalnego w różnych dziedzinach/branżach, czy (7) mapowania wyzwań (np. zagrożenia militarne, depopulacja, rynki pracy, nowe technologie, pozycja w UE, integracja Ukrainy).
Realizując postulat „odideologizowania”, należy włączyć do strategii na kolejne 10 lat (Krok 2) filar aktywnej dyplomacji publicznej i naukowej, skierowanej do partnerów w UE, zwłaszcza Niemiec i Francji. Wokół Trójmorza narosło wiele mitów i nieprawidłowości. Niektórzy uważają, iż jest to format mający osłabić funkcjonowanie Unii Europejskiej lub wręcz ją rozbić, co nie znajduje swojego pokrycia w faktach. Nadrzędnym celem tych działań jest pragmatyczne przedstawienie 3SI jako filaru bezpieczeństwa i spójności całej UE, odpowiedzialnego za infrastrukturalną integrację Ukrainy i wzmacniającego Jednolity Rynek. Działanie to jest najważniejsze dla zrównania rangi 3SI z Trójkątem Weimarskim.
W odpowiedzi na rosnące „zagrożenia militarne” (7) i potrzebę integracji „potencjału obronnego Ukrainy”, „nowe otwarcie” w 2026 r. powinno formalnie ustanowić filar „Infrastruktury Podwójnego Zastosowania”. Priorytetowe projekty transportowe, energetyczne i cyfrowe powinny być obligatoryjnie konsultowane z NATO i strukturami UE ds. mobilności wojskowej (PESCO). Zapewni to ich pełną kompatybilność obronną i realnie przekuje cywilne inwestycje 3SI w „korytarze obronne” wzmacniające wschodnią flankę.
Czy wszystko to muszą zrobić politycy? Niekoniecznie. Można również (8) wykorzystać sektor ekspercki poprzez ekspertyzy, stypendia lub konkursy dla think tanków, uczelni i firm konsultingowych na napisanie prognoz / strategii / mapy zagrożeń dla regionu Trójmorza na kolejną dekadę. Rzeczowa debata polityczno-ekspercka nad kondycją regionu na pewno zainteresuje inne państwa i organizacje do rzetelnego uczestnictwa w formacie.
(9) Konieczne jest przywrócenie stanowiska pełnomocnika ds. Trójmorza w ośrodku rządowym, aby zapewnić stałą koordynację międzyresortową oraz wzmocnić dialog międzyrządowy uczestników Inicjatywy. Warto także rozważyć (10) powołanie stałego forum biznesowego Trójmorza, które integrowałoby najważniejsze przedsiębiorstwa i izby gospodarcze z regionu, tworząc platformę dla realnej współpracy i identyfikacji wspólnych projektów inwestycyjnych, wykraczających poza oficjalne ramy rządowe.
Podsumowanie
Pomimo licznych kryzysów, ostatnie lata były dość dobrym okresem dla gospodarek Europy Środkowej. Zagrożenia zewnętrzne (pandemia, migracje, wojna) wzmocniły świadomość sytuacyjną lokalnych elit, co doprowadziło do powołania nowych projektów geopolitycznych, mających na celu rozbudowę nowoczesnej infrastruktury, tworzenie powiązań energetycznych, transportowych, militarnych i technologicznych.
Proces pogłębiania współpracy warto kontynuować, ponieważ po pierwsze przyniósł liczne korzyści, a po drugie zagrożenia dla regionu nie przeminęły. Warto też odideologizować kwestie 3SI w taki sposób, aby były traktowane pragmatycznie – jako normalny kierunek polityki zagranicznej RP. Przez ostatnie lata Inicjatywa Trójmorza doprowadziła również do powołania licznych narzędzi oddziaływania Polski na region.
Warto wykorzystywać możliwości, jakie daje Polsce status największego państwa w regionie, zwłaszcza iż wszelkie ruchy Warszawy na rzecz regionu są życzliwie przyjmowane w innych stolicach Europy Środkowej. Należy również wspomnieć, iż poparcie regionu 3SI byłoby istotnym głosem wsparcia na rzecz starań Polski o dołączenie do G-20. Byłby to wyraźny sygnał, iż pozycja Polski budowana jest nie tylko w oparciu o relacje z mocarstwami, ale także poprzez realne przywództwo regionalne.
Zdjęcie: KPRP
