Tym samym obaj politycy aby zyskać głosy antysemickiego elektoratu posłużyli się porównaniem, które historycznie jest nie do obrony. Choć liczba ofiar cywilnych w Gazie rośnie w dramatycznym tempie, zestawianie tych wydarzeń z zagładą Żydów jest historycznie nieuzasadnione. Holocaust był systematycznym ludobójstwem, podczas gdy działania Izraela, choć budzące międzynarodowe kontrowersje, wpisują się w realia współczesnej wojny.
Choć wydaje mi się nieprawdopodobne, iż muszę tłumaczyć rzeczy, które powinien wiedzieć każdy Polak: Holocaust nie był wojną, a systematycznym ludobójstwem. Zbrodnią o charakterze przemysłowym, której celem była biologiczna anihilacja całego narodu. Wojna w Gazie nie spełnia tych kryteriów.
Holocaust jako zbrodnia totalna – precedens bez odpowiednika
Co więcej Holocaust był też fundamentalnym zerwaniem z dotychczasową logiką przemocy. Przez wieki wojny były brutalne, a całe miasta mogły zostać spalone, ale ludobójstwo miało zwykle charakter doraźny – wynikało z buntu ludności, podboju ziemi (jak w Ameryce Północnej) lub przesiedleń. Holocaust był pierwszym tego typu wydarzeniem w historii, które nie miało charakteru instrumentalnego, ale stanowiło cel sam w sobie. Naziści dążyli do kompletnej eksterminacji Żydów nie dlatego, iż stanowili oni zagrożenie militarne czy gospodarcze, ale dlatego, iż ich istnienie było uznane za „skazę” w ramach rasowej utopii III Rzeszy.
Kluczowe było tu wykorzystanie technik biurokratycznych i przemysłowych – od wprowadzenia numeracji więźniów po logistykę transportu kolejowego, aż do obozów śmierci. To zjawisko, które Timothy Snyder nazywa „polityką masowej śmierci”, miało swoje korzenie w nowoczesnej organizacji państwa. Wcześniej postęp technologiczny nie pozwalałby na tak szeroko zakrojoną operację logistyczną.
Z kolei wojna w Gazie, choć brutalna, wpisuje się w tradycyjną dynamikę konfliktu asymetrycznego. Jej celem nie jest eksterminacja narodu palestyńskiego, ale osłabienie Hamasu – organizacji, która sama stosuje brutalne metody walki. Izrael stosuje metody totalnej wojny, ale nie prowadzi polityki totalnej zagłady.
Wojna, oblężenie, zagłada – subtelne różnice, fundamentalne konsekwencje
W historii wojny prowadzone na wyniszczenie – od oblężenia Kartaginy po blokadę Leningradu – zawsze wiązały się z niewyobrażalnym cierpieniem ludności cywilnej. Jednak choćby najokrutniejsze oblężenia nie są tożsame z Holocaustem. Strefa Gazy, choć bombardowana i odcięta od wielu zasobów, wciąż jest areną wojny, a nie masowej eksterminacji.
Izrael stosuje środki, które – jak przekonywał Carl Schmitt – definiują nowoczesne państwo: monopol na przemoc i legitymizację jej użycia. ale w przeciwieństwie do III Rzeszy, nie jest to przemoc nakierowana na biologiczne wymazanie grupy ludności. choćby brutalne operacje wojskowe nie są równoznaczne z Auschwitz, gdzie selekcja więźniów była matematycznie zaplanowana, a transporty wędrowały z niemiecką punktualnością.
Wojna w Gazie może być porównywana do innych konfliktów asymetrycznych, np. wojny algierskiej czy operacji w Falludży. Ale porównywanie jej do Holocaustu to historyczne nadużycie – porównywanie destrukcji ze stworzeniem całego systemu śmierci, który nie miał odpowiednika w historii ludzkości.
Dlaczego musimy unikać relatywizacji historii?
Takie porównanie nie tylko fałszuje historię, ale też prowadzi do banalizacji ludobójstwa jako fenomenu. jeżeli wszystko jest Holocaustem, to nic nie jest Holocaustem. Raul Hilberg, autor monumentalnego studium o Zagładzie, wskazywał, iż jej wyjątkowość polegała na połączeniu ideologii, biurokracji i technologii w służbie totalnej destrukcji. Tego nie sposób odnaleźć w żadnym współczesnym konflikcie.
Krytyka Izraela za działania w Gazie jest jak najbardziej uprawniona – ale jeżeli sięgamy po Holocaust jako punkt odniesienia, musimy rozumieć jego unikalny charakter. Bo inaczej, zamiast prawdziwej debaty, pozostanie nam tylko historyczna demagogia.
Wszystko co napisałem powyżej mieści się w polskich podręcznikach do historii. Ba, wyjątkowość Holocaustu jest nauczana w polskich szkołach. Nie mam wątpliwości, iż zarówno Sławomir Mentzen jak i samozwańczy mistrz mowy polskiej – Grzegorz Braun, mają świadomość czym różni się Zagłada od współczesnych konfliktów zbrojnych. Po prostu cynicznie zamierzali wykorzystać pamięć pomordowanych, aby podnieść swoje poparcie przed wyborami prezydenckimi.
