Konteksty – „Zdążyć przed Panem Bogiem”

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Pełne opracowanie i streszczenie „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall (czas akcji, miejsce akcji, bohaterowie, język, motywy, konteksty – 16 stron) znajdziesz w MOIM SKLEPIE.

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Kontekst literacki:

• „Rozmowy z katem” Kazimierza Moczarskiego — opis przebiegu powstania z perspektywy kata (likwidatora getta warszawskiego)
• wiersz „Campo di Fiori” Czesława Miłosza — obraz karuzeli (bawiący się ludzie nie zastanawiali się, co dzieje się za murami getta)
• martyrologia Żydów — można ją zestawić z martyrologią narodu polskiego ukazaną w „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza

Kontekst filmowy:

• „Pianista” reż. Roman Polański, 2002 r. opisuje przeżycia pianisty żydowskiego, Władysława Szpilmana.

Kontekst językowy:

• Holokaust, Szoa, zagłada:
  Termin Holokaust pochodzi z greki i oznacza „ofiarę spaloną w całości” oraz olbrzymie zniszczenia wywołane ogniem lub innymi nadludzkimi siłami. Używany jest do określenia ludobójstwa Żydów przeprowadzonego przez nazistowskie Niemcy w czasie II wojny światowej.
  
  Istnieje również hebrajskie sformułowanie Szoa, które ma korzenie biblijne i oznacza ruinę i spustoszenie, które pojawia się m.in. w Księdze Hioba. Chociaż oba pojęcia mają pochodzenie religijne, to Holokaust oznacza ofiarę składaną na ołtarzu, a zatem dobrowolną, Szoa odnosi się zaś do kary zsyłanej przez Boga. o ile w takim razie szukamy neutralnego pojęcia, proponuję użycie słowa zagłada – pisanego małą literą.
  
  Zawsze, kiedy używamy Szoa albo Holokaust, unikajmy niefortunnych kalek z angielskiego (Holocaust, Shoah, Szoah, Shoa).
• Żyd, żyd:
  W teorii narodowość zapisujemy wielką literą, a wyznanie małą, ale kiedy nie mamy pewności, czy jedno wiąże się z drugim, czy nie – Mirosław Bańko zaleca zapis wielką literą.

Kontekst historyczny:

• Powstanie w getcie warszawskim, które rozpoczęło się 19 kwietnia i zakończyło 16 maja 1943 roku, było pierwszym miejskim zrywem przeciwko Niemcom w okupowanej Europie. W artykule Justyny Majewskiej analizuje się przyczyny, przebieg i skutki tego zdarzenia.
  
  Geneza buntu wiązała się z kilkoma czynnikami. Latem 1942 roku, kiedy Niemcy deportowali około 300 tysięcy Żydów z warszawskiego getta do obozu śmierci w Treblince, mieszkańcy getta zaczęli szukać sposobów oporu. Wzrost aktywności organizacji młodzieżowych, takich jak Akiba czy Dror, również przyczynił się do decyzji o zbrojnym wystąpieniu. Poczucie potrzeby samoobrony rosło wśród Żydów świadomych nieuchronności kolejnych akcji wysiedleńczych.
  
  Przebieg
  Powstanie w getcie warszawskim rozpoczęło się 19 kwietnia 1943 roku, kiedy oddziały niemieckie wkroczyły do getta w celu wysiedlenia jego mieszkańców. Bojownicy żydowscy, głównie z Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), stawili zbrojny opór. Walki trwały 28 dni i były niezwykle zacięte. Żydzi, mimo ogromnej dysproporcji sił, zadali Niemcom duże straty.
  
  Powstanie można podzielić na kilka etapów:
  • początkowe sukcesy (19–20 kwietnia) – Żydzi odnieśli kilka zwycięstw nad Niemcami, m.in. na ulicach Nalewki i Zamenhofa.
  • walki pozycyjne (21–29 kwietnia) – Niemcy zmienili taktykę i zaczęli systematycznie niszczyć getto, paląc kamienice i tym samym zmuszając Żydów do opuszczenia kryjówek.
  • Walki toczyły się w różnych częściach getta, m.in.:
  • na ulicach: Chłodna, Mila, Zamenhofa, Nalewki
  • w okolicach placu Muranowskiego
  • w bunkrach na Muranowie
  • walki w bunkrach (30 kwietnia – 16 maja) – Większość Żydów została zmuszona do ukrycia się w bunkrach, gdzie stawiali opór do ostatnich sił.
  • zakończenie: w dniu 16 maja 1943 roku, po dniach intensywnych walk i zaciętego oporu ze strony żydowskich bojowców, generał SS Jürgen Stroop dokonał symbolicznego aktu zniszczenia, wysadzając w powietrze Wielką Synagogę przy Tłomackiem. To działanie miało podkreślić zakończenie żydowskiego życia w Warszawie, co Stroop uwiecznił w swoim raporcie, tytułując go „Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!”.
• Znaczenie powstania
  Powstanie w getcie warszawskim było aktem heroizmu i determinacji ludzi, którzy walczyli o swoją wolność i godność w obliczu straszliwej tragedii. Chociaż powstanie nie zakończyło się sukcesem militarnym, miało ogromny wpływ na morale Żydów i innych narodów walczących z nazistami. Powstanie stało się symbolem walki o wolność i oporu przeciwko tyranii.
  
  
• Struktury i dowódcy ŻOB i ŻZW:
• Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB):
  Podziemna organizacja żydowska, stanowiąca trzon sił zbrojnych w getcie. Składała się z kilku oddziałów bojowych, m.in.:

• • Bojowe Organizacje Żydowskie (BOŻ)
  • Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW)
  • Akiba
  • Dror
  • Gordonia,
  • Ha-Noar Ha-Cyjoni
  • Ha-Szomer Ha-Cair
  • Poalej Syjon-Lewica
  • Poalej Syjon-Prawica,
  • PPR.
    
    Łącznie do ŻOB‑u należało ok. 600 osób. Dowódcą ŻOB był Mordechaj Anielewicz.

• Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW):
  • Początkowo działał niezależnie od ŻOB, ale później zintegrował się z nią.
  • Składał się z byłych żołnierzy Wojska Polskiego.
  • Dowódcą ŻZW był Paweł Frenkel.
  • W przededniu wybuchu powstania szeregi ŻZW skupiły ok. 260 członków,

• Uzbrojenie i przygotowania do walk:
  
  Uzbrojenie i przeszkolenie były kluczowymi elementami przygotowań do powstania w getcie warszawskim. Armia Krajowa przekazała Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) 50 pistoletów, 80 kg materiałów wybuchowych, które wykorzystano do produkcji butelek zapalających, oraz nieznaną liczbę granatów. ŻOB zdobywała również broń na czarnym rynku, finansując zakupy z wymuszonych składek, między innymi od przemytników, którzy wzbogacili się w getcie. Dodatkowo bojownicy dokonali napadu na kasę Rady Żydowskiej, co również przyczyniło się do zasilenia ich zasobów.
  
  Przed wybuchem powstania, każdy członek ŻOB posiadał broń osobistą. W trakcie zrywu bojownicy mieli do dyspozycji około 2 tysiące granatów, 10 karabinów, jeden karabin maszynowy oraz liczne, własnoręcznie skonstruowane butelki zapalające. Część z tych improwizowanych bomb było wykonanych z żarówek, co świadczy o inwencji i kreatywności walczących. Takie przygotowania miały najważniejsze znaczenie dla skuteczności i determinacji bojowników, którzy, pomimo ograniczonych zasobów, zdołali stworzyć poważne wyzwanie dla niemieckich sił okupacyjnych.
• Bunkry
  
  Po wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku, mieszkańcy getta warszawskiego uświadomili sobie, iż ich przeznaczeniem jest obóz zagłady w Treblince. W odpowiedzi na tę groźbę, na szeroką skalę rozpoczęli budowę schronów, w których niektórzy przetrwali choćby powstanie w getcie.
  
  Przed rozpoczęciem Wielkiej Deportacji do Treblinki, nie wszyscy wiedzieli, dokąd prowadzą wagony z Umschlagplatzu i jaki los czeka wywożonych. Niektórzy próbowali znaleźć schronienie w szopach — zakładach pracy przymusowej, gdzie za łapówki można było uzyskać przyjęcie do grona pracowników. Mimo to praca na rzecz armii niemieckiej nie gwarantowała ochrony przed deportacją. Po zakończeniu deportacji jesienią 1942 roku, w getcie szczątkowym rozpoczęto masową budowę schronów.
  
  Emanuel Ringelblum w swoim opracowaniu z grudnia 1942 roku opisał, jak mieszkańcy getta budowali coraz bardziej wyrafinowane i lepiej zamaskowane kryjówki. Wschodziło się do nich przez skomplikowane ukryte wejścia, takie jak klapa w podłodze pod dywanem, czy zamaskowane drzwi w kuchni. Używano również schronów przeciwlotniczych i innych zamaskowanych miejsc, takich jak nielegalne garbarnie czy młyny.
  
  Niektóre kryjówki były niezwykle pomysłowe. Na przykład, Nathan Żelichower zabezpieczył wejście do swojej kryjówki dzięki wielkiej szafy bibliotecznej, za którą znajdowało się ukryte przejście. Kryjówki te były jednak narażone na przypadkową demaskację, na przykład przez płacz dziecka, co mogło prowadzić do tragedii.
  
  Podczas powstania w getcie, warunki życia w schronach stały się dramatyczne. W ciasnych i przeludnionych pomieszczeniach brakowało powietrza, jedzenia i wody. Niemcy stosowali brutalne metody, aby zmusić mieszkańców getta do wyjścia ze schronów, w tym podpalanie budynków i używanie czołgów.
  
  Mimo przeważającej siły niemieckiej, mieszkańcy getta wykazali niesamowitą odwagę i determinację, próbując przetrwać w skrajnie trudnych warunkach. Powstanie w getcie warszawskim pozostaje jednym z najbardziej dramatycznych i heroicznego okresów w historii II wojny światowej.
• Informacje o losie bojowców po zakończeniu powstania:
  • Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW):
    • W pierwszych dniach walk ŻZW uciekł z getta tunelem na placu Muranowskim.
    • Bojownicy ukryli się w willi w Michalinie pod Warszawą.
    • Starania o kontakt z polskim ruchem oporu nie powiodły się.
    • Żandarmeria i granatowa policja wykryli ŻZW, zmuszając ich do ucieczki.
    • W kolejnych dniach doszło do serii starć z Niemcami w okolicach Otwocka, Rembertowa i Mlądza. Zginęło co najmniej 56 członków ŻZW.
  • Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB):
    • członkowie ŻOB uciekli z getta kanałami przy ulicy Prostej i dotarli do okolic Wyszkowa.
    • Bojownicy liczyli na kontakt z polską partyzantką, ale wielu zostało odrzuconych lub nie mogło się z nią skontaktować.
    • Część bojowników ŻOB, m.in. Marek Edelman, Icchak Cukierman i Cywia Lubetkin, ukryła się w Warszawie.
    • W sierpniu 1944 r. bojownicy ŻOB włączyli się do powstania warszawskiego, wspierając Armię Ludową.
• Niemcy stosowali brutalne metody walki, m.in.:
  • podpalanie domów
  • używanie czołgów i artylerii
  • masowe egzekucje ludności cywilnej

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Pełne opracowanie i streszczenie „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall (czas akcji, miejsce akcji, bohaterowie, język, motywy, konteksty – 16 stron) znajdziesz w MOIM SKLEPIE.

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Chcesz zapisać się na korepetycje?