Autorzy: Kamil Opara, Stanisław Waszczykowski, Jędrzej Błaszczak
Rozwój i integracja państw Inicjatywy Trójmorza (3SI) opierają się na solidnych fundamentach, a jednym z kluczowych jest rozbudowa nowoczesnej infrastruktury transportowej. To właśnie sprawne połączenia i efektywny transport wzmacniają konektywność regionu, integrując go wewnętrznie oraz z resztą Unii Europejskiej. Bez nowoczesnych dróg szybkiego ruchu trudno wyobrazić sobie dynamiczny rozwój gospodarczy i rosnącą siłę Trójmorza.
Via Baltica i Via Carpatia: Strategiczne Arterie Północ-Południe
Centralne miejsce wśród drogowych projektów Inicjatywy Trójmorza zajmują dwie najważniejsze arterie ekspresowe na osi północ-południe: Via Baltica i Via Carpatia. Ich strategiczne znaczenie podkreślał Prezydent Andrzej Duda, nazywając Via Carpatię „kręgosłupem Trójmorza” (Forum Regionów 3SI, Lublin 2021) oraz wskazując Via Balticę jako jeden z najważniejszych szlaków komunikacyjnych Europy Środkowej (wizyta na budowie odcinka, 2020).
Via Baltica: Bałtycki Korytarz Transportowy
Via Baltica, międzynarodowa trasa realizowana przez Polskę i kraje bałtyckie (Litwę, Łotwę, Estonię), jest częścią transeuropejskiego korytarza transportowego, współfinansowaną z instrumentu „Łącząc Europę” (CEF). Polska, jako lider w realizacji projektu, ukończyła już swój odcinek, zapewniając pełną przejezdność tej trasy na swoim terytorium pod koniec 2024 roku. Litwa również wykazuje znaczące postępy – w 2023 roku w ciągu zaledwie 11 miesięcy oddała do użytku najważniejsze odcinki między Mariampolem a granicą z Polską. Wyzwaniem pozostaje tempo prac na Łotwie, gdzie skupiono się głównie na przygotowaniach do budowy obwodnicy Rygi. W Estonii projekt obejmuje przede wszystkim modernizację istniejącej trasy E67, w tym budowę obwodnic miast.
Via Carpatia: Od Bałtyku po Morze Egejskie
Via Carpatia to projekt o jeszcze większym zasięgu, łączący Europę od Litwy po Grecję, przebiegając przez Polskę, Słowację, Węgry, Rumunię i Bułgarię. Cały korytarz, wraz z odgałęzieniami, liczy blisko 8500 km i obsługuje regiony zamieszkane przez ponad 115 milionów ludzi. W Polsce trasa (ok. 711 km) przebiega głównie przez wschodnie województwa, stymulując rozwój tych, często historycznie niedoinwestowanych, obszarów i wzmacniając współpracę transgraniczną. Według danych na początek 2025 roku, w Polsce ponad 282 km trasy jest już w użytku, blisko 280 km jest w budowie, a pozostałe odcinki (ponad 150 km) znajdują się w fazie przygotowawczej.
Postępy w innych krajach uczestniczących są zróżnicowane: Węgry i Grecja mogą pochwalić się ukończeniem swoich odcinków. Litwa finalizuje prace na odcinku do Kowna, z planowanym ukończeniem w 2025 roku. Rumunia i Bułgaria planują oddanie do użytku większości swoich części trasy do 2030 roku, przy czym Bułgaria zrealizowała już około połowę swojego odcinka. Słowacja poszukuje rozwiązań finansowych, z perspektywą ukończenia prac do 2031 roku. Mimo różnic w tempie, widoczny jest ogólny postęp w realizacji tego strategicznego korytarza.
Wielowymiarowe Znaczenie Korytarzy Drogowych 3SI
Znaczenie obu korytarzy wykracza poza czysto transportowe funkcje. W obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę i napiętej sytuacji bezpieczeństwa w Europie, Via Baltica i Via Carpatia nabierają kluczowego wymiaru militarnego (tzw. military mobility), umożliwiając szybkie przemieszczanie wojsk sojuszniczych i wzmacniając potencjał obronny wschodniej flanki NATO. Ukończenie tych tras jest zatem priorytetem strategicznym.
Równie istotny jest wymiar gospodarczy: nowe drogi otwierają region na inwestycje, ułatwiają handel, tworzą miejsca pracy (zarówno przy budowie, jak i w dłuższej perspektywie) oraz pobudzają turystykę, szczególnie w regionach o dużym potencjale, jak Karpaty czy wybrzeże Bałtyku, które staną się łatwiej dostępne. Ponadto, drogi te stanowią najważniejsze ogniwa w łańcuchach logistycznych, integrując region z ważnymi portami morskimi Bałtyku, Morza Czarnego i Egejskiego oraz siecią kolejową (jak komplementarna Rail Baltica). Rozwój infrastruktury dla pojazdów o napędach alternatywnych (elektrycznych, wodorowych) wzdłuż tych tras, poprzez planowanie i wdrażanie sieci punktów ładowania czy stacji tankowania wodoru, wpisuje się w cele zrównoważonego rozwoju i promuje ekologiczny transport, wpływając pozytywnie na wizerunek regionu. Co więcej, budowa Via Baltica i Via Carpatia przyczynia się do niwelowania historycznych dysproporcji w infrastrukturze europejskiej i wzmacnia spójność sieci transportowej całej Unii Europejskiej.
Wyzwania i Perspektywy: Ku Pełnej Realizacji
Polska, jako jeden z liderów Inicjatywy Trójmorza, powinna kontynuować wysiłki dyplomatyczne na rzecz przyspieszenia prac nad Via Carpatia i Via Baltica we wszystkich krajach partnerskich. najważniejsze jest budowanie świadomości, iż ukończenie tych projektów to wspólna inwestycja w bezpieczeństwo i stabilność gospodarczą całego regionu. Istotnym wyzwaniem pozostaje finansowanie, szczególnie dla państw o ograniczonych budżetach, wynikające często z różnic w poziomie rozwoju gospodarczego i konieczności godzenia wielu krajowych priorytetów inwestycyjnych. Dlatego niezbędne jest wypracowanie w ramach Trójmorza skutecznych mechanizmów współfinansowania lub wspierania inwestycji infrastrukturalnych, aby zapewnić pomyślną realizację tych strategicznych arterii.
