Legenda Pułaskiego

Kazimierz Pułaski od ponad dwóch stuleci pozostaje jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w historii polsko-amerykańskiej. W Polsce czczony jest jako nieustraszony dowódca konfederacji barskiej i symbol walki o wolność ojczyzny, w Stanach Zjednoczonych – jako „ojciec amerykańskiej kawalerii” i bohater wojny o niepodległość. Jego życie, choć krótkie, na trwałe zapisało się w historii obu krajów. Ale postać Pułaskiego niesie ze sobą nie tylko legendę, ale także zagadki, kontrowersje i wciąż nie do końca wyjaśnione fakty.

Kazimierz Pułaski zginął w wieku zaledwie 34 lat, ale zdążył zapisać się na kartach historii i Polski, i USA jako bohater. Fot. Domena publiczna

Waleczna młodość

Kazimierz Pułaski urodził się 6 marca 1745 roku – jak podają jedne źródła: w Warszawie, inne mówią o Warce – Winiarach, w rodzinie szlacheckiej herbu Ślepowron. Jego ojciec, Józef Pułaski, był starostą wareckim i jednym z założycieli konfederacji barskiej – zbrojnego związku szlachty, który w latach 1768–1772 wystąpił przeciwko dominacji rosyjskiej w Rzeczypospolitej oraz królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, postrzeganemu jako narzędzie wpływów Petersburga.

Młody Kazimierz gwałtownie dał się poznać jako energiczny, odważny i charyzmatyczny dowódca. W wieku zaledwie 23 lat stanął na czele oddziałów konfederackich, prowadząc działania partyzanckie przeciwko wojskom rosyjskim. Był mistrzem w prowadzeniu kawalerii, stosował szybkie manewry, zaskoczenia i śmiałe wypady – taktykę, która stanie się później jego znakiem rozpoznawczym również w Ameryce.

Jednak konfederacja barska, mimo heroizmu uczestników, zakończyła się klęską. Po upadku obrony Jasnej Góry, którą dowodził Pułaski w 1771 roku, nad młodym dowódcą zawisły czarne chmury. Oskarżono go o udział w nieudanym zamachu na króla Stanisława Augusta. Choć winy nie udowodniono, Pułaski zmuszony był opuścić ojczyznę.

Emigracyjne ścieżki

Po klęsce konfederacji Pułaski znalazł się w Turcji, a następnie we Francji, gdzie próbował odbudować swoje życie i karierę wojskową. To właśnie w Paryżu poznał Benjamina Franklina, jednego z ojców-założycieli Stanów Zjednoczonych, który zyskał sympatię młodego Polaka dla sprawy amerykańskiej. Franklin dostrzegł w Pułaskim potencjał – doświadczonego kawalerzysty i dowódcy, który mógłby wesprzeć walczące o wolność kolonie.

W 1777 roku Pułaski przybył do Ameryki i niemal natychmiast włączył się do wojny o niepodległość. Jego chrzest bojowy miał miejsce pod Brandywine, gdzie osłaniał odwrót wojsk Jerzego Waszyngtona. Za odwagę i umiejętności został mianowany generałem brygady kawalerii.

„Ojciec amerykańskiej kawalerii”

Największą zasługą Pułaskiego w Ameryce było stworzenie oddziału kawalerii, który przeszedł do historii jako Legion Pułaskiego. Była to formacja nowoczesna, wzorowana częściowo na doświadczeniach europejskich, a częściowo na polskiej tradycji jazdy. Legion gwałtownie zyskał opinię elitarnej jednostki, wsławionej brawurą i skutecznością.

Pułaski brał udział w wielu kluczowych bitwach wojny o niepodległość. Jego formacja działała m.in. pod Charlestonem, a w 1779 roku odegrała decydującą rolę podczas oblężenia Savannah w Georgii. To właśnie tam, prowadząc szarżę kawalerii, Pułaski został ciężko ranny. Zmarł kilka dni później, 11 października 1779 roku, w wieku zaledwie 34 lat. Jego śmierć była ciosem dla Amerykanów, którzy utracili jednego z najzdolniejszych i najbardziej oddanych sojuszników.

Bohater Polski i Ameryki

Dziedzictwo Pułaskiego jest wyjątkowe – jako jeden z nielicznych Polaków stał się narodowym bohaterem dwóch państw. W Polsce pamiętany jest przede wszystkim jako konfederat barski i symbol walki o niezależność od Rosji. W Stanach Zjednoczonych doczekał się licznych pomników, a jego imieniem nazwano hrabstwa, miasta, ulice i szkoły. Każdego roku w październiku odbywa się Parada Pułaskiego w Nowym Jorku – największa manifestacja polskości poza granicami kraju.

W 2009 roku Senat USA przyznał mu honorowe obywatelstwo Stanów Zjednoczonych – wyróżnienie niezwykle rzadkie, wcześniej nadane m.in. Winstonowi Churchillowi.

Kontrowersje i tajemnica płci

Choć życie Pułaskiego jest dobrze udokumentowane, jego śmierć i pochówek na długo pozostawały zagadką. Przez lata uważano, iż został pogrzebany na morzu, inni twierdzili, iż w Savannah. Dopiero w latach 90. XX wieku w Georgii odnaleziono szczątki, które najprawdopodobniej należały do niego.

Badania DNA i analizy antropologiczne przyniosły jednak zaskakujące wnioski. Okazało się, iż szkielet ma cechy typowe dla kobiety. Antropolodzy sugerowali, iż Pułaski mógł być osobą interpłciową – urodzoną z cechami obu płci, co w XVIII wieku było tematem tabu.

Odkrycie to wzbudziło kontrowersje zarówno w Polsce, jak i w USA. Dla wielu osób bohater narodowy, dowódca i żołnierz, którego pamięć jest elementem tożsamości Polonii, nie mógł być kimś wymykającym się tradycyjnym kategoriom płci. Inni podkreślali, iż niezależnie od biologii Pułaski żył i funkcjonował jako mężczyzna, a jego czyny i zasługi pozostają niepodważalne.

Dziedzictwo ponad podziałami

Kim był naprawdę Kazimierz Pułaski? Bohaterskim konfederatem, wygnańcem i romantykiem z polskiej tradycji? Czy może genialnym dowódcą, który swoje największe zwycięstwa odniósł daleko od ojczyzny? A może także postacią, której życie rzuca wyzwanie prostym definicjom płci i tożsamości?

Niezależnie od odpowiedzi na te pytania jedno pozostaje pewne – Pułaski to symbol. Symbol odwagi, walki o wolność i poświęcenia dla sprawy, która wydawała się większa niż życie jednostki. Jego los – młodego szlachcica, który z polskich kresów trafił na pola bitew Ameryki – przypomina, iż historia jest pełna dramatów, ale i mostów łączących narody.

Kazimierz Pułaski pozostaje bohaterem dwóch ojczyzn. A jego legenda – choć naznaczona tajemnicami – wciąż inspiruje i przypomina, iż wolność nigdy nie jest dana raz na zawsze.

WEM