Pragniemy Państwu przybliżyć jeden z eksponatów prezentowanych w Muzeum Wojska Polskiego (dalej MWP), który z kilku powodów zasługuje na to, aby poświęcić mu uwagę.
Chodzi o moździerz oblężniczy kal. 280 mm wz. 1914. W 1935 r. jeden egzemplarz przekazano MWP z Głównej Składnicy Uzbrojenia nr 1 w Warszawie. Drugi egzemplarz pozyskano po 1945 r. z Modlina, gdzie Niemcy magazynowali sprzęt zdobyczny a wzmiankowana składnica umieszczała sprzęt nietypowy. W 1935 r. MWP otrzymało pięć części działa:
– lufę na łożu transportowym,
– podwozie do transportu lufy, osadzone na 2 kołach z zaczepem do połączenia przodka z lufą (zaginęło podczas wojny),
– kołyskę z oporopowrotnikiem na podwoziu 2-kołowym do transportu, z zaczepem do połączenia z przodkiem,
– przodek do transportu kołyski (zaginęło podczas wojny),
– przodek do transportu lufy (zaginęło podczas wojny).
Oba moździerze zdobyto na armii rosyjskiej w 1920 r. przechwytując je w położeniu marszowym.
Prezentowany eksponat, wnioskując po zachowanych sygnaturach zmontowano w 1915 r. w zakładach firmy Schneider w Le Creusot w Burgundii. Jest to lufa na kołysce zestawiona w wersji klasycznej przewidzianej do trakcji konnej. Tę ostatnią zastępowano, przynajmniej w armii francuskiej ciągnikami Latil 4×4 TAR (używanymi też do Schneider kal. 220 mm mle. 1917 i utrzymanymi w linii aż do wybuchu II wojny światowej).
Do czasów obecnych zachowały się na świecie tylko 2 egzemplarze działa, oba znajdujące się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego. Trzeci egzemplarz, ale w wersji samobieżnej znajduje się w Niemczech, w Historyczno-Wojskowym Muzeum Bundeswehry w Dreźnie. Chociażby z tego tytułu warto zatrzymać się przez chwilę przy wzmiankowanej broni.
Moździerz wprowadziła na rynek zbrojeniowy w 1914 r. francuska firma Schneider pod oznaczeniem Mortier de 280 TR modèle 1914 Schneider. Skrót TR pochodził od Tir Rapide – szybkostrzelny.
Opracowany na zlecenie armii rosyjskiej w wyniku wygrania konkursu rozpisanego w 1909 r. Prototyp (oznakowany jako 11 дм. осадная мортира обр. 1912 г czyli 11-calowy moździerz oblężniczy wz. 1912) testowano w 1912 r. na wyspie Berezan na Dnieprze. Mimo nie w pełni zadawalających wyników broń przyjęto do uzbrojenia jako 280-мм мортира Шнейдера образца 1914/15 гг (moździerz 280 mm Schneidera wzór 1914/15) i zamówiono w 1913 r. w ilości 16 egz. z terminem dostaw od lutego 1915 r. W obliczu wojny kontrakt zwiększono do 40 egz. (po 2 egz. miesięcznie). Zapotrzebowanie na działo zgłosiła jednak w 1914 r. także armia francuska przejmując część montowanych moździerzy. W efekcie do Rosji dostarczono 26 egz. a dostawę pozostałych wstrzymano po wybuchu rewolucji październikowej. Moździerzy używano w walce początkowo w bateriach 2-działowych a później 3-działowych.
Łącznie w latach 1914-1917 zmontowano 151 egz. (z czego 126 egz. przekazano artylerii francuskiej).
Ponadto 25 egz. zainstalowano na podwoziu gąsienicowym czołgu Saint-Chamond, które otrzymały oznaczenie Saint-Chamond mortier de 280 sur chenilles (Saint-Chamond moździerz 280 na gąsienicach).
Do transportu działo rozkładano na cztery główne części: lufę z zamkiem (5380 kg), łoże górne z oporopowrotnikiem (5860 kg), łoże dolne (5980 kg) i podstawę (5825 kg), przewożąc każdą oddzielnie na specjalnie do tego przeznaczonych wózkach. Dopuszczalna prędkość holowania wynosiła 7 km/h.
Czas przejścia w położenie bojowe wynosił przy zaangażowaniu 12-14 osób obsługi , w terenie łatwym 6-8 h, w terenie trudnym dochodząc do 18 h.
Masa na stanowisku bojowym wynosiła 16 000 kg a w położeniu marszowym 23 000 kg. Masa wystrzeliwanych pocisków wynosiła: 205 kg (granat stalowy), 250-275 kg (pociski burzące) a prędkość początkowa pocisku: 315-418 m/s., przy szybkostrzelności 1-2 strz./5 min. Donośność maksymalna sięgała 10 950 m . przy kącie podniesienia lufy + 10°/+ 60°, w azymucie 20°.
Moździerzy tego typu używano na froncie zachodnim przez artylerię francuską oraz incydentalnie na froncie wschodnim przez armię rosyjską. Francuzi 4-działowej baterii użyli z powodzeniem w Alpach przeciwko siłom włoskim w czerwcu 1940 r. Niemcy natomiast wykorzystali co najmniej 1 zdobyczny egz. (występujący w siłach niemieckich pod oznaczeniem 28 cm Pani. 601 (f) do ostrzeliwania Leningradu w latach 1943-1944.
Nr inw. MWP 38267/1
Tekst JJ.
Fot. MWP.
