Nowy porządek w Europie

W końcu znaleziono kompromis i 28 czerwca w Sali Lustrzanej pałacu wersalskiego został podpisany traktat pokojowy z Niemcami. Zgodnie z jego zapisami Niemcy utraciły łącznie ponad 70 tys. kilometrów kwadratowych terytorium. Miały oddać Francji Lotaryngię i Alzację, Belgii – dwa przygraniczne powiaty Eupen i Malmedy, Czechosłowacji – Kraik Hulczyński na Górnym Śląsku, Danii – północną część Szlezwiku, a Polsce część swoich obszarów wschodnich.

Ponadto niemieckie kolonie przeszły w posiadanie zwycięzców, a Zagłębie Saary na 15 lat zostało przekazane pod zarząd międzynarodowy. Potem o jego przynależności państwowej miał zdecydować plebiscyt. Niemcy rozbrojono i ograniczono ich armię do 100 tys. żołnierzy oraz wprowadzono zakaz posiadania broni pancernej, lotnictwa i okrętów wojennych. Ponadto wzdłuż Renu utworzono strefę zdemilitaryzowaną. Zobowiązano również Niemców do wypłaty odszkodowań wojennych w wysokości 132 mld marek w złocie. Podczas konferencji powołano też Ligę Narodów – międzynarodową organizację, która miała rozstrzygać konflikty między państwami i zapobiegać kolejnej wojnie.

Polskę w Paryżu reprezentowali Ignacy Paderewski, premier i minister spraw zagranicznych, oraz Roman Dmowski, przywódca polskiego ruchu narodowego i inicjator powołania Komitetu Narodowego Polskiego, który od 1917 roku zabiegał na forum międzynarodowym o polskie interesy. Rozpatrzeniem polskiej sprawy, w tym jej granic, zajęła się Komisja Terytorialna pod przewodnictwem francuskiego dyplomaty Jules’a Cambona. – Toczyły się w niej długie dyskusje między innymi na temat przywrócenia Polsce dostępu do morza czy włączenia w jej granice Śląska – podaje historyk.

W rezultacie na mocy traktatu wersalskiego przyznano Rzeczypospolitej większość ziem I i II zaboru pruskiego, w tym znaczną część Wielkopolski i Pomorze Gdańskie. Utworzono też Wolne Miasto Gdańsk pod kontrolą komisarza Ligi Narodów. Włączono je do polskiego obszaru celnego, a Polska mogła korzystać z portu gdańskiego. Z kolei o losach Górnego Śląska, Warmii i Mazur miały zadecydować przeprowadzone tam plebiscyty. – Najważniejsze, iż postanowienia traktatu sankcjonowały fakt istnienia suwerennego państwa polskiego i wyznaczały jego miejsce na mapie Europy – podkreśla dr Wrzesiński.

Polska musiała także podpisać tzw. mały traktat wersalski, dotyczący ochrony mniejszości narodowych. Zgodnie z tym dokumentem rząd polski miał obowiązek zapewnić pełne uprawnienia wszystkim obywatelom bez względu na wyznanie i narodowość, zagwarantować im swobodę używania rodzimego języka oraz zakładania własnych szkół i instytucji kultury.

Postanowienia traktatu, mimo apeli polskiej delegacji, nie przyznawały natomiast naszemu krajowi odszkodowań od Niemiec. – Wręcz przeciwnie, to Polska miała zapłacić za przejęty majątek państwowy w zaborze pruskim oraz uregulować proporcjonalną do wielkości zajętych ziem część przedwojennego zadłużenia Niemiec: łącznie około 2,5 mld marek niemieckich – wylicza historyk. Po długich debatach polski Sejm Ustawodawczy 31 lipca 1919 roku ratyfikował traktat pokojowy z Niemcami oraz mały traktat wersalski.

Ustalony w Wersalu porządek miał zagwarantować pokój na arenie międzynarodowej, ale nowy ład przetrwał tylko 20 lat. W Europie powstały nowe państwa narodowe, m.in. Węgry, Czechosłowacja i Polska, zmieniły się granice mocarstw, rozwinął się komunizm w Rosji i nazizm w Niemczech. – Do władzy doszedł tam Adolf Hitler z hasłami zniesienia ograniczeń traktatu wersalskiego i we wrześniu 1939 roku rozpoczął nową wojnę – mówi dr Wrzesiński.