Potencjał sił zbrojnych państw bałtyckich

ine.org.pl 4 miesięcy temu

Zdjęcie: Chińska polityka energetyczna (12)

Analiza w skrócie:

Litwa, Łotwa i Estonia są uzależnione od pomocy sojuszników w zakresie kontroli bezpieczeństwa przestrzeni powietrznej i przeciwlotniczej. Niebo państw bałtyckich jest pilnowane dzięki natowskiemu programowi Baltic Air Policing. Marynarka wojenna wszystkich trzech państw również pozostaje symboliczna i służy przede wszystkim do monitorowania wybrzeża morza bałtyckiego.
Położenie geopolityczne w sąsiedztwie rosyjskiego zachodniego okręgu wojskowego i Białorusi oraz ograniczone możliwości finansowe, demograficzne i gospodarcze determinują Bałtów do skupienia się na rozwoju lądowych sił zbrojnych.
W celu zwiększenia rezerwy i liczby przeszkolonych obywateli rządy w Rydze i w Wilnie postanowiły przywrócić obowiązkową służbę wojskową. Decyzja ta zapadła, gdyż dotychczasowy system ochotniczy związany z obroną terytorialną okazał się niewystarczający.
Specyfika armii wszystkich trzech państw bałtyckich polega na kooperacji żołnierzy zawodowych z obroną terytorialną, organizacjami paramilitarnymi pod patronatem ministerstw obrony narodowej i tworzeniu rezerw w ramach obowiązkowej służbie wojskowej. Wszystkie te aspekty współgrają ze sobą i tworzą dla Bałtów możliwość zmobilizowania przeszkolonych obywateli, którzy w przypadku konfliktu będą podstawową pomocą dla armii zawodowej.

Niepewna, zmieniająca się sytuacja międzynarodowa i zagrożenie bezpośrednim konfliktem, czy wojną hybrydową ze strony Federacji Rosyjskiej determinuje państwa bałtyckie do ciągłej dyskusji o kształcie i rozwoju ich sił zbrojnych. Wojska lądowe stanowią najważniejszy komponent armii Litwy, Łotwy i Estonii, gdyż państwa te nie posiadają lotnictwa, a marynarka wojenna ogranicza się do podstawowego patrolowania wybrzeża [1]. Kontrolę nad bezpieczeństwem przestrzeni powietrznej sprawuje Sojusz Północnoatlantycki w ramach programu Baltic Air Policing [2]. W kwestii obrony przeciwlotniczej Bałtowie również pozostają uzależnieni od sojuszników. Systemy rakietowe oraz przeciwlotnicze, które posiadają, zapewniają jedynie obronę bardzo krótkiego zasięgu. Litwa dysponuje zaledwie dwoma baterie NASAMS od 2020 r. i nie są one w stanie swoim zasięgiem pokryć potencjalnych celów takich jak infrastruktura wojskowa czy krytyczna. Łotwa na wyposażeniu ma przenośny przeciwlotniczy zestaw rakietowy RBS – 70, który również zapewnia obronę jedynie w stopniu symbolicznym. Estonia po przetestowaniu na polu walki w Ukrainie przenośnych zestawów piorun, postanowiła dokonać ich zakupu [3]. Obrona przeciwlotnicza Bałtów pozostaje więc skromna i w tej dziedzinie zmuszeni są korzystać z pomocy natowskiej.

Dołączenie do NATO przez Szwecję oraz Finlandię wzmacnia kontrolę wybrzeża państw bałtyckich, które nie posiadają własnych sił morskich. W tym zakresie korzystają z pomocy stacjonujących w nich wojsk Sojuszu.

Głównym egzystencjalnym kierunkiem zagrożenia dla wszystkich trzech państw jest wschodnia granica z Rosją i Białorusią oraz zachodnia granica Litwy z Obwodem Królewieckim. Priorytetem dla państw bałtyckich jest utrzymanie połączenia z Polską przez geostrategiczny punkt – Przesmyk Suwalski prowadzący z Polski na południową Litwę.

Ze względu na powyższe czynniki państwa bałtyckie, aby zapewnić bezpieczeństwo i przetrwanie w potencjalnym konflikcie, zmuszone są do skupienia się na lądowym rodzaju sił zbrojnych oraz dywersyfikowaniu rozwiązań w kontekście ich modernizacji i powiększania.

Litwa, Łotwa i Estonia posiadają armie zawodowe. Ze względu na niski poziom demograficzny oraz ograniczony potencjał finansowy i gospodarczy zdecydowały się rozwijać ochotnicze formacje obrony terytorialnej, które stanowią istotną część wojska zawodowego, a w przypadku konfliktu zwiększają zdolności bojowe tych państw. Oprócz wojsk obrony terytorialnej w krajach bałtyckich funkcjonuje też obowiązkowa służba wojskowa, Estonia nigdy nie zniosła tego typu służby, natomiast pobór do wojska Litwa przywróciła w 2015 r. a Łotwa w 2023 r. W organizacji oraz liczebności sił zbrojnych państw bałtyckich istnieją pewne różnice, jednakże kraje te dążą do ciągłego zacieśniania współpracy w dziedzinie wspólnych planów defensywnych w obliczu wojny na pełną skalę i odpowiedzi na potencjalne ataki hybrydowe ze strony Białorusi i Rosji [4].

Armia lądowa Litwy, obrona terytorialna i pobór do wojska

Litwa posiadająca najwyższy poziom PKB (70,97 mld USD) i najwięcej ludności (2,8 mln) ze wszystkich państw bałtyckich zdecydowała się na najszerszy zakres modernizacji i powiększenia sił zbrojnych [5]. Rząd Litwy w czerwcu 2019 r. zatwierdził długoterminowy program rozwoju litewskich sił zbrojnych na lata 2019-2028. Liczba żołnierzy zawodowych zgodnie z planem miałaby wzrosnąć z 10900 do 14500. Wojska ochotniczej obrony terytorialnej z 5400 do 6300. Zwiększeniu ma też ulec ilość osób powoływanych w ramach obowiązkowej służby wojskowej. W związku z przebiegiem wojny w Ukrainie i zwiększeniem się odtworzeniowych i produkcyjnych możliwości Federacji Rosyjskiej, litewskie plany reformy wojskowej zostały poszerzone o sformowanie do 2030 r. lekkiej dywizji. Dywizja ta nie będzie tworzona od zera. Biorąc pod uwagę niskie zdolności Litwinów do powiększania kadr zawodowych żołnierzy, planują oni połączyć 3 istniejące brygady z nowopowstającym batalionem pancernym. W skład tego batalionu mają wejść 54 czołgi. Najprawdopodobniej byłyby to Leopardy 2A5, wozy techniczne oraz mosty szturmowe odpowiadające za potrzeby logistyczne [6]. Jest to nowość w państwach bałtyckich, gdyż nie posiadają one swoich sił pancernych. W rzeczywistości po sformowaniu dodatkowego batalionu pancernego i połączeniu go z pozostałymi brygadami, liczebność litewskiej armii lądowej powinna wynosić 17,5 tys. żołnierzy. Większość wojsk lądowych Litwy po przeprowadzeniu tej reformy byłaby skupiona w jednej dywizji [7]. w tej chwili liczba żołnierzy i oficerów zawodowych wynosi w sumie 11 733, w wojskach obrony terytorialnej służy 5407 kobiet i mężczyzn, a w razie konfliktu Litwa bazuje też na 38 tys. czynnej rezerwy i około 80 tys. przeszkolonych żołnierzy rezerwy do 60 roku życia.

W związku z ograniczonymi funduszami na obronność istotną rolę w litewskich siłach lądowych odgrywają formacje obrony terytorialnej. Są one integralną częścią wojsk lądowych. Terytorialsi podzieleni są na sześć okręgów (Alytusa, Kaunas, Kłajpeda, Poniewież, Siauliai, Wilno). Ta formacja ochotnicza miała służyć do szkolenia czynnej rezerwy, jednakże w związku ze zwiększeniem się zagrożenia w regionie, aby poszerzyć pobór, zdecydowano się na powrót obowiązkowej służby wojskowej. Z perspektywy potrzeb litewskich sił zbrojnych liczba ochotników z WOT-u była niewystarczająca. Szkolenia litewskiej obrony terytorialnej prowadzone są w weekendy 20 do 50 dni w roku. Ochotnik może zostać wezwany na ćwiczenia do 7 dni bez wcześniejszego powiadomienia. Za udział w szkoleniach za każdy dzień uzyskuje on wynagrodzenie. Litewskie oddziały WOT-u mają przygotować wolontariuszy do gotowości bojowej w zakresie walki przeciwpancernej i miejskiej, interoperacyjności z państwowym wojskiem zawodowym i natowskim oraz przeciwdziałania klęskom żywiołowym. Na Litwie prowadzi również działalność paramilitarna organizacja “Strzelec”, która w czasie kryzysu bądź konfliktu może stać się uzupełnieniem obrony terytorialnej i armii zawodowej. Liczebność tej formacji wynosi 11 tys. członków. Głównym przedmiotem ich szkolenia jest walka partyzancka w zalesionym terenie [8].

Powszechna służba wojskowa została przywrócona na Litwie w 2015 r. po aneksji Krymu i po wybuchu wojny separatystycznej prowadzonej przez Rosję na wschodzie Ukrainy. Docelowo Wilno chce osiągnąć zdolność wojskową w wysokości 9,1 tys. mężczyzn każdego roku. Dzięki temu liczba rezerwy czynnej ma wynosić 47 tys. osób do 2030 r. Odbycie służby wojskowej dotyczy również studentów, którzy mogą przejść 3 letnie szkolenie podoficerskie w trybie weekendowym bądź dołączyć do narodowych Sił Rezerwowych. Rząd litewski wprowadził również korzyści finansowe dla odbywających służbę, jak np. możliwość odbycia darmowego kursu na prawo jazdy, żołd między 7 a 9 miesiącem służby potraja się, pracodawca zatrudniający osobę powołaną do wojska otrzyma dotację od państwa w wysokości jego 6 miesięcznego wynagrodzenia. Poborem mają być też objęci specjaliści, dla których przewidzianych jest 2 tys. wakatów [9].

Armia lądowa Łotwy, obrona terytorialna i pobór do wojska

Łotwa ze względu na 25% mniejszości rosyjskiej zamieszkującej ten kraj jest w większym stopniu niż Litwa narażona na potencjalne ataki hybrydowe, działalność wywiadowczą Federacji Rosyjskiej, czy choćby otwartą agresję. Siły zbrojne Rygi podobnie jak litewskie dzielą się na armię zawodową (14 700 żołnierzy), gwardię narodową (wojska obrony terytorialnej), w ilości 8 300 żołnierzy oraz rezerwy, (około 3000 rezerwistów) [10]. Wojska lądowe dzielą się na 1 brygadę zmechanizowaną, która korzysta z brytyjskich bojowych wozów piechoty CVR(T), 4 brygady gwardii narodowej i 1 batalion wojsk specjalnych [11].

Mała liczba rezerwistów wynika z tego, iż Łotwa jako ostatnie państwo bałtyckie zdecydowała się na przywrócenie obowiązkowej służby wojskowej dopiero w 2023 r., a do jej odbycia będzie stopniowo wzywać mężczyzn od stycznia 2024 r. Rocznie Ryga planuje przeszkolić 7500 poborowych.

Dla Łotyszy przewidziane są urozmaicone sposoby odbywania służby, w tym 11 miesięcy w Narodowych Siłach Zbrojnych Łotwy lub Gwardii Narodowej, który obejmuje co najmniej 21 dni indywidualnych szkoleń rocznie oraz 7 dni szkoleń zbiorowych. Alternatywą jest uczestnictwo w pięcioletnim programie kształcenia dla studentów w celu uzyskania stopnia podporucznika rezerwy. Osoby podlegające poborowi otrzymują wsparcie finansowe w wysokości 300 euro miesięcznie, a także korzyści w postaci racji żywnościowych, mundurów, wyposażenia oraz zakwaterowania. W przypadku służby zastępczej zapewnia się ubezpieczenie zdrowotne oraz możliwość korzystania z lokum mieszkalnego. Rodzice poborowych otrzymują dodatkowe świadczenia, a ich dzieci mają pierwszeństwo w zapisach do państwowych przedszkoli. Ochotnicy, którzy zdecydują się na służbę wojskową, otrzymują rekompensatę w wysokości 1100 euro po zakończeniu 11-miesięcznego okresu służby oraz możliwość darmowego podjęcia studiów na poziomie licencjackim [12].

Obrona terytorialna Łotwy (Zemessardze), podobnie jak litewska początkowo jako główny cel miała zwiększanie ochotniczej rezerwy w sposób dobrowolny. Braki kadrowe i napięta sytuacja geopolityczna doprowadziły do powrotu obowiązkowej służby wojskowej. Do zadań łotewskiego WOT-u, należy obrona przeciwpancerna, kooperacja z armią zawodową i armią natowską, prace logistyczne i inżynieryjne [13]. Biorąc pod uwagę aspekt wyszkolenia w kwestii obrony powszechnej i gotowości bojowej wojsko łotewskie jest gorzej przygotowane na potencjalny konflikt zbrojny niż na Litwie i Estonii. Szkolenie rezerw rozpoczęło się dopiero w ubiegłym roku i zbudowanie odpowiedniej ilości personelu, który w istotny sposób wpłynie na siłę wojskową kraju oraz współpracę z armią zawodową zajmie Łotyszom co najmniej dekadę. Pod tym względem Łotwa stanowi najsłabsze ogniwo ze wszystkich państw bałtyckich.

Armia lądowa Estonii, obrona terytorialna, pobór do wojska

Estonia jest najmniejsza pod względem demograficznym w porównaniu z Litwą i Łotwą. Liczba ludności wynosi 1,349 miliona. Zawodowe wojsko również jest najmniej liczebne. Liczy 6 tys. zawodowych żołnierzy [14]. Fakt ten nie czyni jednak Estonii najsłabszej czy najgorzej przygotowanej na ewentualną agresję, gdyż władze Tallina nigdy nie zrezygnowały z obowiązkowej służby wojskowej. Od lat powiększana jest rezerwa. Tylko w 2023 r. liczba poborowych wzrosła z 26,7 tys. do 43,7 tys. osób przeszkolonych i zdolnych do walki w razie potencjalnej mobilizacji [15]. Obowiązkowa służba dotyczy w Estonii tylko mężczyzn. Czas trwania poboru wynosi od 8 do 11 miesięcy. Po odbyciu służby żołnierze rezerwy są co kilka lat wzywani na szkolenia [16].

Estonia ze względu na najbliższe położenie względem rosyjskiego zachodniego okręgu wojskowego, a także bliskości drugiego co do wielkości miasta w Rosji, czyli Petersburga oraz poważne ataki hybrydowe w przestrzeni cybernetycznej wymierzone w ten kraj między innymi w 2007 r., nie mogła sobie pozwolić na zniesienie poboru do wojska. Uzupełnienie dla armii zawodowej i sił rezerwowych podobnie jak w pozostałych krajach bałtyckich stanowi obrona terytorialna (Liga Obrony Estonii). Jednak w porównaniu do Litwy i Łotwy uczestnictwo w tej militarnej organizacji jest bardziej rozpowszechnione w społeczeństwie, co jest kolejnym pozytywnym aspektem estońskich sił zbrojnych. Formacja obrony terytorialnej Tallina dzieli się na męskie oraz kobiece oddziały. Estońscy terytorialsi liczą 24 tys. osób zdolnych do zmobilizowania i walki w przypadku wybuchu konfliktu zbrojnego. Szkolenie wojskowe jest przeznaczone również dla niepełnoletnich w organizacji harcerskiej powiązanej z Ligą Obrony Estonii, “Młode Orły”, gdzie młodzież jest przygotowywana do dalszej społecznej partycypacji wojskowej. Idea obrony państwowej jest więc znacząco rozpowszechniona i zakorzeniona wśród estońskich obywateli [17]. Cały system tworzony przez LOE oraz szkolenie rezerwy w ramach poboru do wojska jest dla armii zawodowej kluczowym aspektem w tworzeniu sprawnego układu bezpieczeństwa narodowego.

Podsumowanie

Litwa, Łotwa i Estonia pod względem zapewniania obrony przeciwlotniczej oraz kontroli przestrzeni powietrznej są uzależnione od Sojuszu Północnoatlantyckiego. Państwa te, aby zwiększyć bezpieczeństwo, wrażliwych punktów takich jak: infrastruktura krytyczna, lotniska, bazy wojskowe, duże ośrodki miejskie oprócz kontynuowania programu Baltic Air Policing, powinny dążyć do zawierania nowych umów dotyczących obrony przeciwrakietowej i nieba. Dla Bałtów pozytywne i użyteczne w tej kwestii okazało się dołączenie do Sojuszu Szwecji i Finlandii, które zasięgiem swoich zestawów przeciwlotniczych są w stanie zwiększyć ich bezpieczeństwo. Kraje bałtyckie są też jednymi z państw założycieli programu europejskiej obrony przeciwlotniczej European Sky shield. Udział w tego typu kolektywnych przedsięwzięciach jest najważniejszy z punktu widzenia bezpieczeństwa narodowego tych państw. Ze względu na ograniczone możliwości finansowe i demograficzne, państwa bałtyckie, aby nie marnotrawić pieniędzy, które przeznaczone są na cele militarne i przygotować się na ewentualny konflikt z Federacją Rosyjską, której głównym atutem jest armia lądowa i pancerna, powinny inwestować w jedyny opłacalny dla nich typ wojska, czyli lądowe siły zbrojne. Pod względem struktury armie wszystkich trzech państw są do siebie podobne. Żołnierze zawodowi wspierani są przez oddziały wojsk obrony terytorialnej, które są zapleczem do zwiększenia armii mniejszym kosztem i przeszkolenia obywateli do późniejszej kooperacji z wojskiem. Państwa bałtyckie zmuszone są do utrzymania obowiązkowego poboru do służby wojskowej, gdyż przeszkoleni obywatele z różnych wyspecjalizowanych zakresów pola walki są jedynym sposobem na zmobilizowanie dużej ilości żołnierzy w przypadku wybuchu konfliktu. Mimo znacznie ograniczonych środków Bałtowie dążą do ciągłej modernizacji i rozwoju swoich sił zbrojnych.

Bibliografia: