Autorzy: Jędrzej Błaszczak, Kamil Opara, Stanisław Waszczykowski
Za niecały miesiąc odbędzie się 10. Szczyt Inicjatywy Trójmorza w Warszawie – inicjatywy, której głównym celem jest wzmocnienie spójności gospodarczej regionu poprzez rozwój infrastruktury w trzech kluczowych dziedzinach: energetyce, transporcie i cyfryzacji. Warszawski szczyt będzie okazją do podsumowania dziesięciu lat wspólnych wysiłków, które dzięki zaangażowaniu państw członkowskich sprawiły, iż Europa Środkowo-Wschodnia staje się najbardziej konkurencyjną i perspektywiczną częścią Starego Kontynentu. Dekada trójmorskiej współpracy to dekada wielu strategicznych projektów umożliwiających osiąganie celów Inicjatywy i realne budowanie coraz większego znaczenia regionu na arenie międzynarodowej. W oczekiwaniu na nadchodzący jubileuszowy Szczyt Inicjatywy Trójmorza warto przypomnieć o najważniejszych strategicznych projektach, takich jak m.in. Rail Baltica.
Projekt, który łączy: Rail Baltica w Pigułce
Rail Baltica to przełomowy projekt infrastrukturalny, który zmienia oblicze transportu kolejowego oraz całej gospodarki regionu Europy Środkowej. Realizacja tego przedsięwzięcia stanowi fundament nowoczesnej infrastruktury, której celem jest nie tylko połączenie państw bałtyckich – Estonii, Łotwy i Litwy – z Polską i resztą Europy, ale również stymulacja wzrostu gospodarczego, poprawa logistyki transportowej oraz wzmocnienie bezpieczeństwa regionalnego. Dzięki nowoczesnej linii kolejowej, opartej na standardowym rozstawie szyn, projekt eliminuje dotychczasowe bariery techniczne (wynikające często z posowieckiej przeszłości państw regionu), umożliwiając płynny przepływ towarów i osób na dużą skalę.
Kluczowym aspektem Rail Baltica jest jej rola w przekształceniu europejskiej sieci transportowej. Inwestycja ta nie ogranicza się jedynie do budowy infrastruktury – jest to szeroko zakrojona transformacja, która wpłynie na wszystkie segmenty łańcucha dostaw. Jednocześnie modernizacja systemu logistycznego, obejmująca zarówno usprawnienie transportu towarowego, jak i zmniejszenie ruchu ciężarówek na drogach, przyczyni się do redukcji emisji CO₂ oraz obniżenia kosztów przewozu. Natomiast dzięki zastosowaniu jednolitego rozstawu szyn konieczność przeładunków na granicach zostaje wyeliminowana, co przekłada się na skrócenie czasu transportu oraz zwiększenie efektywności operacyjnej.
Łączna długość modernizowanej trasy Rail Baltica to ponad 1200 km, z czego polski odcinek stanowi ok. 367 km, natomiast kolejne 870 km dotyczy państw bałtyckich (392 km na Litwie, 265 km na Łotwie i 213 km w Estonii). To sprawia, iż Rail Baltica jest największym projektem infrastruktury kolejowej w historii państw bałtyckich, a dla Polski jest to jedna z najważniejszych inwestycji kolejowych realizowanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
Od geopolityki po gospodarkę: wielowymiarowe znaczenie Rail Baltica
Z punktu widzenia geopolitycznego Rail Baltica odgrywa rolę kluczowego narzędzia integracji państw regionu. Przez wprowadzenie nowoczesnej, europejskiej infrastruktury kolejowej projekt przyczynia się do przełamywania historycznych zależności, zwłaszcza w kontekście stosunków z tradycyjnymi partnerami ze Wschodu. Umożliwiając państwom bałtyckim łatwiejsze włączenie do struktur zachodnich, inwestycja wzmacnia ich bezpieczeństwo i stabilność, co jest szczególnie istotne w świetle obecnych wyzwań geopolitycznych, w tym szczególnie zagrożeń wynikających z rosyjskiego imperializmu. W tym kontekście należy podkreślić, iż Rail Baltica to również wzmocnienie mobilności wojskowej dzięki szybkiej i efektywnej infrastrukturze kolejowej. Zwiększa to zdolność NATO do szybkiego reagowania w sytuacjach kryzysowych, co stanowi istotny element strategii obronnej regionu.
W kontekście ekonomicznym Rail Baltica jawi się jako katalizator rozwoju. Szereg analiz wskazuje, iż korzyści płynące z inwestycji mogą sięgnąć choćby kilkudziesięciu miliardów euro, co znacznie przewyższa początkowe koszty realizacji projektu, szacowane w 2017 roku na 5,8 miliarda euro, podczas gdy według wspólnego raportu instytucji kontrolnych państw bałtyckich z czerwca 2024 roku, łączny koszt wdrożenia projektu dla jego pełnego zakresu może sięgnąć choćby 23,8 miliarda euro. Usprawnione połączenia transportowe umożliwią dynamiczny wzrost handlu nie tylko między krajami bałtyckimi a Polską, ale również z całą Europą, co z kolei wpłynie na zwiększenie przepływu kapitału i know-how. Projekt przyciągnie również bezpośrednie zagraniczne inwestycje, szczególnie w sektorach związanych z logistyką, produkcją i nowoczesnymi technologiami transportowymi, co przełoży się na długofalowy rozwój całego regionu.
Kolejnym istotnym aspektem jest wpływ Rail Baltica na system transportu towarowego. Projekt przewiduje przesunięcie znacznej części ruchu transportu drogowego na kolej, co ma nie tylko pozytywny wpływ na środowisko, ale również umożliwia bardziej efektywne zarządzanie przepływem towarów. Wprowadzenie nowoczesnej infrastruktury kolejowej zapewnia większą przepustowość oraz skraca czas potrzebny na przewóz ładunków, co z kolei obniża koszty logistyczne i zwiększa konkurencyjność przedsiębiorstw działających na rynkach międzynarodowych.
Należy wskazać, iż decyzje strategiczne podejmowane przy realizacji Rail Baltica uwzględniają także aspekty bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej. Przejawia się to poprzez wykluczenie firm spoza Unii Europejskiej oraz państw stowarzyszonych z przetargów na najważniejsze elementy projektu. Ma to na celu minimalizację ryzyka związanego z potencjalną ingerencją zewnętrzną. Takie rozwiązania, poparte odpowiednimi regulacjami prawnymi, mają zapewnić ochronę strategicznych sektorów gospodarki, co jest szczególnie ważne w kontekście rosnących napięć geopolitycznych.
Integracja Rail Baltica z Transeuropejską Siecią Transportową (TEN-T) stanowi kolejny wymiar strategiczny projektu. Włączenie do sieci TEN-T nie tylko podnosi rangę inwestycji w oczach międzynarodowych partnerów, ale również umożliwia współfinansowanie przedsięwzięcia z funduszy unijnych. Projekt staje się integralną częścią kluczowych korytarzy transportowych, takich jak połączenia Morze Północne – Bałtyk czy Bałtyk – Morze Czarne, co ma bezpośredni wpływ na rozwój całej infrastruktury transportowej Europy.
Dodatkowo perspektywa rozszerzenia linii kolejowej na południe, w kierunku Ukrainy, otwiera nowe możliwości dla współpracy gospodarczej i integracji regionalnej. W obliczu wyzwań związanych z odbudową Ukrainy stworzenie bezpiecznego i nowoczesnego korytarza transportowego może stać się fundamentem dla nowej osi gospodarczej, w której Polska będzie pełniła rolę kluczowego węzła tranzytowego. Taka strategia nie tylko wzmacnia relacje międzypaństwowe, ale również przyczynia się do stabilizacji regionu w dynamicznie zmieniającym się środowisku bezpieczeństwa.
Polska jako most: kluczowa rola w projekcie Rail Baltica
Polska, jako centralny kraj tranzytowy, odgrywa nieocenioną rolę w realizacji Rail Baltica. Nasze geograficzne położenie sprawia, iż Polska jest naturalnym mostem łączącym kraje bałtyckie z zachodnią Europą. kooperacja z kluczowymi podmiotami, takimi jak PKP PLK S.A., umożliwia stworzenie spójnego systemu komunikacyjnego, który wpłynie na rozwój regionalnej gospodarki. Korzyści dla Polski są wielowymiarowe – od napływu inwestycji i zwiększenia handlu po tworzenie nowych miejsc pracy oraz poprawę efektywności transportu krajowego. Modernizacja infrastruktury przekłada się również na wzrost konkurencyjności polskiego sektora logistycznego, czyniąc kraj jednym z głównych centrów transportowych w regionie.
O znaczeniu Inicjatywy Trójmorza i realizowanych przedsięwzięciach wielokrotnie wypowiadał się Prezydent RP Andrzej Duda, który wspólnie z ówczesną Prezydent Chorwacji Kolindą Grabar-Kitarović zainicjował projekt Inicjatywy Trójmorza w 2015 roku. Odnosząc się niedawno do znaczenia Inicjatywy, jak i projektu Rail Baltica, Prezydent podkreślał podczas V edycji Samorządowego Kongresu Trójmorza w Lublinie (12.03. br.), iż Rail Baltica jest w Polsce gotowa. Jednocześnie zaznaczył, że: „Udało nam się dzięki temu wzmocnić możliwości przepływu ludzi, towarów i usług. Dzięki tym i wielu innym rozwiązaniom stworzyliśmy też dogodne warunki inwestycyjne, które wraz z obiecującymi prognozami gospodarczymi sprawiają, iż stajemy się niezwykle istotnym punktem na mapie nie tylko handlowej, ale także i inwestycyjnej w Europie”. Natomiast w kontekście dekady trójmorskiej współpracy dodał, że: „Obok tych gigantycznych inwestycji, obok tych sukcesów gospodarczych to także i sukces polityczny. To sukces wzmacniający nasz region – i to nie tylko wzmacniający go w Europie. Dzięki temu jesteśmy postrzegani w innych częściach świata jako interesujący partner, z którym nie tylko warto, ale z którym trzeba się liczyć”. Te słowa dosadnie wskazują, jak ważnym instrumentem dla Polski jest format Trójmorza.
Podsumowanie i perspektywy
Podsumowując, Rail Baltica to projekt transformacyjny, wpisany na Listę Projektów Priorytetowych Inicjatywy Trójmorza, który wykracza daleko poza standardowe inwestycje infrastrukturalne. Jest to przedsięwzięcie o wielowymiarowym znaczeniu, kształtujące nowoczesną przestrzeń transportową, stymulujące rozwój gospodarczy oraz wzmacniające bezpieczeństwo regionalne. Polska, dzięki swojemu strategicznemu położeniu i roli kraju tranzytowego, odgrywa kluczową rolę w tej inicjatywie. Realizacja Rail Baltica stanowi nie tylko impuls do rozwoju logistyki i transportu, ale również fundament budowy zintegrowanej, nowoczesnej i bezpiecznej Europy Środkowej. Kolejne strategiczne projekty Inicjatywy Trójmorza zostaną omówione w następnych tekstach.
Grafika powstała w ramach prac projektu Centrum Badawcze Inicjatywy Trójmorza przy ISP PAN.
