Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego (FODŻ) i Fundacja na rzecz Dziedzictwa Żydowskiego (Foundation for Jewish Heritage, FJH) informują o nominowaniu zabytkowej synagogi w Orli w woj. podlaskim do tegorocznej edycji programu 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie.
Ten tytuł jest przyznawany przez organizację Europa Nostra przy wsparciu Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
14 nominowanych zabytków i obiektów dziedzictwa w Europie:
1. Wielka Synagoga w Orli, POLSKA
2. Klasztor i osada Arakelot, ARMENIA
3. Dworzec kolejowy Mixnitz-Bärenschützklamm, AUSTRIA
4. Żelazny zamek Ath, BELGIA
5. Zamek Nyborg, DANIA
6. Zamek Monemvasia, GRECJA
7. Hala dmuchaw, Esch-sur-Alzette, LUKSEMBURG
8. Mosty kolejowe i nasyp Baardwijkse Overlaat, HOLANDIA
9. Teatr Narodowy, Oslo, NORWEGIA
10. Kościół i klasztor Paulistów w Lizbonie, PORTUGALIA
11. Modernistyczny kompleks Generalštab w Belgradzie, SERBIA
12. Kościół San Estevo de Pousada, HISZPANIA
13. Hala pływacka Valhalla, Göteborg, SZWECJA
14. Victoria Tower Gardens, Londyn, WIELKA BRYTANIA
Finałowa lista 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego na rok 2025 zostanie ogłoszona w kwietniu.
Żydzi mieszkali w Orli od XVI wieku i stanowili większość mieszkańców wsi w przededniu drugiej wojny światowej. Synagoga w Orli powstała prawdopodobnie w pierwszej połowie XVII wieku. Jej wnętrze odzwierciedlało wpływy barokowe i renesansowe, w sali głównej znajdował się okazały Aron ha-Kodesz. Ściany zdobiły polichromie, głównie z motywami zwierzęcymi i roślinnymi. Obiekt był kilkakrotnie przebudowywany, posiadał efektowną klasycystyczną fasadę.
W marcu 1942 roku Niemcy zamknęli miejscowych Żydów w getcie, a kilka miesięcy później większość z nich zamordowali w obozie zagłady w Treblince. Synagoga służyła jako magazyn mienia skradzionego Żydom przez Niemców, a Aron ha-Kodesz został zniszczony. Po drugiej wojnie światowej budynek synagogi stał pusty i zaniedbany, okresowo wykorzystywany jako magazyn, a jego stan pogarszał się.
Od 2010 roku synagoga jest własnością FODŻ. FJH podjęła działania w Orli w 2022 roku. Współpracowała z FODŻ i Uniwersytetem Artystycznym im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu przy organizacji w synagodze festiwalu sztuki. FJH pomogła również FODŻ w zgłoszeniu synagogi do programu 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie. Niedawno FJH pozyskała fundusze, które umożliwią FODŻ zamówienie studium wykonalności koncepcji adaptacji obiektu na centrum sztuki i edukacji.
Od uruchomienia w 2013 roku, program 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie stał się wiodącą inicjatywą społeczeństwa obywatelskiego poświęconą ochronie zagrożonego dziedzictwa Europy, rzecznikiem i katalizatorem na rzecz pozyskiwania niezbędnego wsparcia publicznego i prywatnego. jeżeli synagoga w Orli znajdzie się wśród finałowej siódemki wybranych obiektów, otrzyma dofinansowanie i możliwość konsultacji eksperckich, które wspomogą jej restaurację i adaptację.
Piotr Puchta, dyrektor generalny FODŻ, skomentował: „To bardzo znaczące dla naszej przyszłej pracy w Orli, iż synagoga została uznana przez Europa Nostra za wiodące europejskie dziedzictwo, ale także obiekt zagrożony. Synagoga zdecydowanie zasługuje na to uznanie”.
Michael Mail, dyrektor generalny FJH, stwierdził: „Synagoga w Orli to istotny budynek, który upamiętnia społeczność zgładzoną podczas Zagłady. Musimy mieć pewność, iż takie szczególne miejsca są odpowiednio chronione i wykorzystywane w sposób, który zapewni im przyszłość jako część europejskiej pamięci”.
