To już koniec. Unia Europejska wprowadza nowy, surowy zakaz

Komisja Europejska przedstawiła projekt rozporządzenia wprowadzającego zakaz importu rosyjskiego gazu do państw członkowskich Unii Europejskiej. Nowe przepisy przewidują stopniowe wygaszanie dostaw rozpoczynające się pierwszego stycznia 2026 roku i osiągnięcie całkowitego zakazu do pierwszego stycznia 2028 roku. Rozporządzenie obejmuje zarówno gaz transportowany gazociągami, jak i gaz skroplony dostarczany drogą morską.

Fot. Warszawa w Pigułce

Projekt zawiera mechanizmy przejściowe mające na celu zapewnienie stabilności dostaw energii podczas procesu transformacji. Umowy długoterminowe zawarte przed siedemnastym czerwca 2025 roku będą wyłączone z zakazu do końca 2027 roku. Dodatkowo, kraje niemające dostępu do morza otrzymają specjalne traktowanie w ramach wyjątków geograficznych, co dotyczy głównie Słowacji i Węgier.

Komisarz ds. energii Dan Joergensen wskazał na konieczność zakończenia długotrwałych zależności energetycznych od Rosji, które ograniczały swobodę polityczną Europy. Podkreślił gotowość Komisji Europejskiej do pośredniczenia w rozmowach dotyczących współpracy regionalnej w zakresie dostaw energii dla państw śródlądowych.

Rozporządzenie będzie przyjmowane większością kwalifikowaną w Radzie UE, co oznacza konieczność uzyskania poparcia piętnastu państw członkowskich reprezentujących sześćdziesiąt pięć procent ludności Unii. Ta procedura różni się od procesu przyjmowania sankcji wymagających jednomyślności, co umożliwia wprowadzenie zakazu choćby w przypadku sprzeciwu niektórych państw członkowskich.

Konstrukcja prawna rozporządzenia przewiduje jego natychmiastowe wejście w życie bez konieczności implementacji do krajowych porządków prawnych. Takie rozwiązanie ma na celu uniknięcie sytuacji, w której kraje członkowskie musiałyby jednostronnie wypowiadać umowy z rosyjskimi dostawcami, co mogłoby narazić je na roszczenia odszkodowawcze przed sądami arbitrażowymi.

Według danych Komisji Europejskiej, Unia importuje w tej chwili trzydzieści pięć miliardów metrów sześciennych rosyjskiego gazu rocznie. Dwadzieścia miliardów metrów sześciennych stanowi gaz skroplony dostarczany do Francji, Hiszpanii, Belgii i Holandii. Pozostałe piętnaście miliardów metrów sześciennych dociera gazociągiem Turecki Potok na Słowację, Węgry i do Grecji.

W ramach wdrażania zakazu Komisja Europejska proponuje ustanowienie systemu kontroli importu oraz mechanizmów monitorowania przestrzegania nowych przepisów. Kraje członkowskie będą zobowiązane do przedkładania planów wygaszania importu rosyjskich paliw kopalnych, które będą podlegały regularnej ocenie.

Plany krajowe będą musiały również obejmować harmonogramy zakończenia importu rosyjskiej ropy naftowej. W 2024 roku do Europy trafiło trzynascie milionów ton rosyjskiej ropy, a Komisja proponuje zakończenie tych dostaw z końcem 2027 roku.

Import rosyjskiego gazu do UE wykazał wzrost w 2024 roku, osiągając poziom pięćdziesięciu dwóch miliardów metrów sześciennych, z czego trzydzieści dwa miliardy dostarczono gazociągami, a dwadzieścia miliardów w formie skroplonej. Mimo wzrostu w wartościach bezwzględnych, udział rosyjskiego gazu w całkowitych dostawach do UE spadł z czterdziestu pięciu procent w 2021 roku do dziewiętnastu procent w 2024 roku.

Zakończenie tranzytu przez Ukrainę na początku roku dodatkowo zmniejszyło udział rosyjskiego gazu w europejskim miksie energetycznym. Komisja prognozuje dalszy spadek do około trzynastu procent w bieżącym roku.

Wdrożenie zakazu będzie wymagało znaczących dostosowań w europejskiej infrastrukturze energetycznej. Kraje członkowskie będą musiały zwiększyć import gazu skroplonego z alternatywnych źródeł, w tym ze Stanów Zjednoczonych, Kataru i Australii. Konieczne będą inwestycje w terminale regazyfikacyjne oraz infrastrukturę przesyłową umożliwiającą redystrybucję gazu między krajami.

Szczególnym wyzwaniem będzie zapewnienie dostaw dla państw śródlądowych niemających bezpośredniego dostępu do terminali LNG. Rozwój międzyłączników gazowych oraz mechanizmów solidarności energetycznej między krajami członkowskimi będzie najważniejszy dla powodzenia transformacji.

Zakaz obejmie również krótkoterminowe kontrakty, z wyjątkiem umów zawartych przed siedemnastym czerwca 2025 roku, które będą mogły być realizowane do siedemnastego czerwca 2026 roku pod warunkiem udokumentowania ich wcześniejszego zawarcia organom celnym.

System egzekwowania nowych przepisów będzie obejmował kontrole celne oraz monitoring pochodzenia importowanego gazu. Komisja planuje wprowadzenie mechanizmów śledzenia łańcucha dostaw w celu zapobiegania obchodzeniu zakazu poprzez reeksport z państw trzecich.

Transformacja europejskiego rynku gazowego będzie wymagała koordynacji na poziomie unijnym oraz współpracy z międzynarodowymi partnerami. Unia będzie musiała wzmocnić relacje z alternatywnymi dostawcami oraz rozwijać własne zdolności produkcyjne, w tym biogaz i wodór.

Dla rosyjskiej gospodarki utrata europejskiego rynku będzie oznaczać konieczność przekierowania eksportu na inne rynki, głównie azjatyckie. Gazprom będzie musiał dostosować swoją strategię biznesową oraz infrastrukturę do nowych warunków rynkowych.

Sukces wdrożenia zakazu będzie zależał od zdolności państw członkowskich do utrzymania stabilności dostaw podczas okresu przejściowego. Mechanizmy zarządzania kryzysowego oraz wspólne zakupy gazu na poziomie unijnym mogą odegrać kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego.

Długoterminowo, zakończenie importu rosyjskiego gazu ma przyczynić się do zwiększenia odporności energetycznej Europy oraz zmniejszenia podatności na zewnętrzne naciski polityczne. Jednocześnie może przyspieszyć transformację w kierunku odnawialnych źródeł energii oraz technologii dekarbonizacyjnych.