Zgodnie z nową umową Uzbekistan dostarczy Afganistanowi 450 megawatów energii elektrycznej w okresie zimowym. Oba kraje cierpią z powodu przerw w dostawie energii. Być może pierwszym zagranicznym urzędnikiem, który przybył do Taszkentu w 2023 r., był pełniący obowiązki talibskiego ministra energii i wody mułła Abdul Latif Mansour, który udał się na północ 1 stycznia i wrócił do Kabulu następnego dnia z umową o eksporcie energii elektrycznej z Uzbekistanu do Afganistanu.
To kolejna ciężka zima zarówno dla Uzbekistanu, jak i Afganistanu. Porozumienia zawarte między obiema stronami mogą zostać zniweczone przez bardzo realną kruchość systemów energetycznych Azji Środkowej – politycznie i infrastrukturalnie.
Według Ministerstwa Energii i Wody rządu talibskiego Mansour „nazwał rozwiązanie problemu elektryczności z Uzbekistanem i przedłużeniem umowy jednym z ważnych celów podróży i wyjaśnił, iż na szczęście podróż miała dobre osiągnięcie i oba cele zostały w pełni osiągnięte”.
Zimowe niedobory energii
Niedobory energii są szczególnie dotkliwe zimą, kiedy spadające temperatury powodują skoki zapotrzebowania na energię. Tak było zimą 2021-22 i dzieje się to ponownie obecnej zimy. Pod koniec grudnia 2021 r. szef afgańskiego przedsiębiorstwa energetycznego – Da Afghanistan Breshna Sherkat (DABS) – udał się zarówno do Tadżykistanu, jak i Uzbekistanu, aby zapewnić ciągłość dostaw energii elektrycznej dla Afganistanu.
Na początku stycznia 2022 roku ogłoszono, iż Uzbekistan zgodził się dostarczyć 2 miliardy kilowatogodzin (kWh) do Afganistanu w 2022 roku za około 100 milionów dolarów. Jednak w ciągu dwóch tygodni Uzbekistan nagle zmniejszył dostawy do Afganistanu o 60 procent – „bez koordynacji”, przekazała strona afgańska – podobno w wyniku „problemu technicznego”. Nastąpiło to po awariach w poprzednim miesiącu.
W powiązanej sprawie dopiero w sierpniu 2022 roku Kabul uregulował swoje długi wobec Uzbekistanu za dostawy energii w 2021 roku i zaczął dokonywać płatności za dostawy w 2022 roku. niedługo po dojściu do władzy w sierpniu 2021 r. ujawniono – ku zdziwieniu bardzo niewielu – iż talibowie nie są w stanie zapłacić rachunków za energię w Afganistanie. Ponieważ 78 procent zapotrzebowania na energię elektryczną pokrywa import, brak dostępu Kabulu do kasy byłego rządu Republiki był poważnym problemem. Uzbekistan i Tadżykistan, które dostarczają energię elektryczną swojemu południowemu sąsiadowi, nie odcięły dostaw.
A potem znowu była zima, a po obu stronach granicy energii zaczęło boleśnie brakować. W listopadzie 2022 roku Uzbekistan zaczął doświadczać powszechnych przerw w dostawie prądu. Taszkent prawie zawiesił eksport gazu w związku ze wzrostem popytu krajowego. Większość energii elektrycznej w Uzbekistanie jest wytwarzana z gazu ziemnego, co sprawia, iż niedobór gazu ziemnego stanowi duże zagrożenie dla dostaw energii elektrycznej w kraju zarówno w kraju, jak i na eksport. Sytuacja nie poprawiła się wraz z nadejściem zimy. Ministerstwo Energetyki Uzbekistanu poinformowało w połowie grudnia, iż 64 dystrykty i miasta w co najmniej sześciu z 13 regionów kraju doświadczają przerw w dostawie prądu „z powodu niższego niż normalnie ciśnienia w gazociągach”.
Wyłączenie przemysłu
Niedobory dotknęły energochłonny sektor przemysłowy Uzbekistanu, z kilkoma znaczącymi zamknięciami w celu utrzymania przepływu gazu do domów i mieszkań. Niedobory gazu w Uzbekistanie od końca listopada prawdopodobnie spowodowały śmierć ponad 30 osób, z których połowa to dzieci, wiele z powodu zatrucia tlenkiem węgla, które miało miejsce, gdy rodziny zwróciły się do alternatywnych, niebezpiecznych źródeł ogrzewania podczas przerw w dostawie prądu . Urzędnicy często winią za te zgony rodziny, ale głównym powodem jest brak bezpiecznego ogrzewania, efekt niedoborów gazu, które w oczach wielu są wynikiem lat zaniedbań w odniesieniu do krajowej infrastruktury energetycznej kraju.
W połowie grudnia uzbeckie władze poinformowały, iż dostawy energii elektrycznej do Afganistanu zostały zmniejszone – z powodu prac konserwacyjnych w jednej z sieci przesyłowych – ale nie zostały odcięte. Wyjaśnienie Uzbekistanu nastąpiło po tym, jak przedstawiciel DABS obwinił Uzbekistan za przerwy w dostawach w Afganistanie, co doprowadziło do przerw w dostawie prądu. Według TOLO News, zgodnie z nową umową, z którą Mansur wrócił do Kabulu, Uzbekistan dostarczy Afganistanowi 450 megawatów energii elektrycznej w okresie zimowym. Kabul prawdopodobnie ma nadzieję, iż to wystarczy, aby przetrwać zimę.
W Uzbekistanie władze w Taszkiencie są prawdopodobnie bardziej otwarte na obecne problemy niż w poprzednich latach (choć wspomniane wyżej aresztowania ilustrują granice tolerancji dla skarg). Minister energetyki Uzbekistanu Zhurabek Mirzamakhmudov w wywiadzie dla uzbeckich mediów przyznał, iż szkody spowodowane przerwami w dostawie prądu i przerwami w dostawie gazu dla gospodarki kraju są znaczące. „Szkody są bardzo ogromne. Szkody szacuje się na miliardy, a choćby biliony. Gdy nie ma elektryczności i gazu, produkcja maleje, podatki nie są płacone, a eksport maleje. Rozwój gospodarczy spowalnia” – powiedział.
Mirzamachmudow określił decyzje rządu o odłączeniu części przemysłu od dostaw gazu jako próbę dostarczenia gazu obywatelom. Ale zamykanie firm w celu zaopatrzenia domów w gaz tylko przesuwa problem, ale go nie rozwiązuje. Wraz ze wzrostem liczby ludności w Uzbekistanie i Afganistanie zapotrzebowanie na energię będzie przez cały czas rosło. Wiele można zrobić, począwszy od modernizacji zniszczonej infrastruktury i inwestowania w edukację i innowacje w celu lepszego oszczędzania i ekonomicznego wykorzystania energii, a skończywszy na dywersyfikacji źródeł energii. Nie jest to ani proste, ani łatwe i będzie również wymagało zwrócenia uwagi na korupcję, która od dawna wysysa fundusze przeznaczone na poprawę infrastruktury.
Kacper Ochman
Kaukaz Południowy i Azja Centralna to obszary, które leżą w obszarze moich zainteresowań już od czasów studiów. Bezpośrednią inspiracją dla mnie do stworzenia bloga były podobne platformy prowadzone przez ekspertów zajmujących się innymi regionami. Kierunek Kaukaz to miejsce gdzie będę dzielił się obserwacjami i analizami. Chciałbym aby moje wpisy były interesujące i interesujące zarówno dla osób nieobytych z tematyką wschodnią jak również osób znających temat od podszewki.
