Wieloośrodkowa Polska a odporność na kryzysy militarne

Ze względu na dynamicznie zmieniającą się sytuację geopolityczną naszego państwa, w tym sąsiedztwo z krajem, na terytorium którego ma miejsce pełnoskalowy konflikt zbrojny, temat bezpieczeństwa jest coraz częściej poruszany w debacie publicznej. Bezpieczeństwo narodowe należy w tej chwili rozumieć bardzo szeroko – obejmuje ono nie tylko obronę kraju, ale również tworzenie warunków do rozwoju ekonomicznego, kulturalnego i innych obszarów działalności państwa. To egzystencjonalna potrzeba i niezbywalna wartość narodowa oraz cel działania organów państwowych, samorządowych, społecznych i innych. Obywatele niezmiennie oczekują od państwa wielopłaszczyznowego bezpieczeństwa i możliwości rozwoju, rozumianego jako dobra edukacja, ochrona zdrowia, pomnażanie dorobku obecnego i przyszłych pokoleń. Obowiązkiem państwa jest sprostać tym oczekiwaniom i nadawać im odpowiednie priorytety. Należy pamiętać, iż bezpieczeństwo to proces, a nie stan stały, przez co powinien podlegać częstym analizom w celu jego udoskonalania.

Bezpieczeństwo narodowe należy w tej chwili rozumieć bardzo szeroko – obejmuje ono nie tylko obronę kraju, ale również tworzenie warunków do rozwoju ekonomicznego, kulturalnego i innych obszarów działalności państwa. To egzystencjonalna potrzeba i niezbywalna wartość narodowa oraz cel działania organów państwowych, samorządowych, społecznych.

Ciągłym zmianom podlegają również zagrożenia. Zasada jest prosta: im wyższy poziom zagrożenia, tym niższy poziom bezpieczeństwa. w tej chwili poziom zagrożeń różnego typu, w tym militarnych, jest wyjątkowo wysoki. Z europejskiej perspektywy bezpieczeństwo obejmuje sześć obszarów: militarny, ekonomiczny, energetyczny, ekologiczny, społeczny i informacyjny. Współczesne zagrożenia nie mają wyraźnie zaznaczonych granic i charakteryzują się hybrydowością. W dobie kryzysu, który w tej chwili przechodzimy, konflikt przez długi czas może mieć charakter podprogowy i dopiero w końcowej fazie przejść w wojnę konwencjonalną.

Odporność na kryzysy militarne związana jest z oceną zagrożeń w tym obszarze i bezpieczeństwem militarnym państwa. Zasadniczym niebezpieczeństwem dla Polski jest imperialna polityka i ekspansywność Federacji Rosyjskiej na arenie międzynarodowej. Agresja przeciwko Ukrainie spowodowała, iż społeczność międzynarodowa bardziej jednoznacznie i negatywnie ocenia wszelkie działania zarówno hybrydowe, jak i te poniżej progu wojny. To dobra informacja dla Polski, która znajduje się pod nieustanną presją ze strony wschodniego sąsiada. Fundamentami naszego bezpieczeństwa militarnego są zatem:

• siła obronna państwa, w tym system wojskowy zdolny skutecznie odstraszać agresora. Siły Zbrojne RP muszą być dobrze wyposażone, dysponować wystarczającymi zasobami logistycznymi, odpowiednim liczbowo i wyszkolonym stanem osobowym oraz przygotowanymi rezerwami;
• członkostwo w Sojuszu NATO, wraz z większością naszych sąsiadów, które zasadniczo zwiększa nasze bezpieczeństwo. Możliwość wyprzedzającego rozmieszczenia odpowiednich wojsk sojuszniczych na naszym terytorium stanowi wiarygodną siłę odstraszania;
• członkostwo w Unii Europejskiej i czynny udział w jej polityce obronnej i bezpieczeństwa, co pozwala zachować wysoki poziom w tzw. cywilnych sferach bezpieczeństwa, ale sprzyja również rozwojowi krajowego przemysłu obronnego. Umożliwia też zaplanowanie efektywnych „łańcuchów dostaw” w czasie kryzysu i wojny;
• strategiczne partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi, które umożliwia zakupy nowoczesnego sprzętu dla Sił Zbrojnych RP, pozwala na stałą obecność wojsk amerykańskich na „wschodniej flance” Sojuszu i stanowi zasadniczy element odstraszania agresora;
• dążenie do zachowania i umacniania suwerenności Ukrainy, uniemożliwiające odtworzenie imperialnych zdolności Rosji. Jest to istotny interes zarówno Polski, jak i całej Europy.

Fundamentami bezpieczeństwa militarnego Polski są: dobrze wyposażone i wyszkolone Siły Zbrojne RP, członkostwo w Sojuszu NATO, członkostwo w Unii Europejskiej, strategiczne partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi oraz dążenie do zachowania i umacniania suwerenności Ukrainy.

Opierając się na ww. fundamentach, bezpieczeństwo militarne Polski (obrona narodowa) obejmuje efektywne wykorzystanie tego potencjału, redukowanie zagrożeń militarnych, adekwatne reagowanie oraz adekwatne im przeciwdziałanie.

Kształtowanie bezpieczeństwa jest zadaniem strategii, czyli teorii i praktyki wprowadzanej przez głównego decydenta, w tym ustalanie celów bezpieczeństwa i sposobów ich osiągania. Do podstawowych instrumentów strategii bezpieczeństwa zaliczamy: dyplomację (publiczną i niepubliczną), potencjał informacyjny (publiczny i niepubliczny, jawny i niejawny), siły zbrojne, potencjał ekonomiczny (państwowy i prywatny)¹.

Z punktu widzenia fundamentów bezpieczeństwa militarnego oraz strategii bezpieczeństwa wieloośrodkowość stanowi wartość dodaną i dobrze koreluje z wojskową zasadą „rozśrodkowania”, która jest obecna w każdej działalności militarnej. Rozśrodkowanie pozwala na ograniczenie strat, zmusza przeciwnika do rozproszenia wysiłku oraz maskuje przyszłe ruchy (powtórne ześrodkowanie wysiłku). Działa tu zasada, która brzmi: „nie należy wkładać wszystkich jajek do jednego koszyka” lub – bardziej wojskowa – „maszerujemy oddzielnie, a uderzamy razem”. Rozśrodkowany potencjał przemysłowy, naukowy, demograficzny itd. jest wskazany dla zwiększania potencjału obronnego i jego efektywnego wykorzystania. Szczególnie użyteczne jest rozproszenie potencjału ekonomicznego i demograficznego, bo to pozwala na jego rozmieszczenie bliżej rozśrodkowanych wojsk. Ramię zaopatrzenia materiałowo­‑technicznego oraz dostarczania stanów osobowych będzie krótsze, co oznacza niższe koszty oraz krótszą ekspozycję na oddziaływanie przeciwnika, czyli większe prawdopodobieństwo dotarcia we adekwatne miejsce w określonym czasie. Równomierny rozwój kraju zwiększa dostęp wszystkich żołnierzy i ich rodzin do nauki, zasobów, miejsc pracy, co sprzyja akceptacji wymagań służby wojskowej.

Wieloośrodkowość stanowi wartość dodaną i dobrze koreluje z wojskową zasadą „rozśrodkowania”, która pozwala na ograniczenie strat, zmusza przeciwnika do rozproszenia wysiłku oraz maskuje przyszłe manewry. Rozśrodkowany potencjał przemysłowy, naukowy, demograficzny jest wskazany dla zwiększania potencjału obronnego i jego efektywnego wykorzystania.

W prawidłowej ocenie znaczenia wieloośrodowości dla zapewnienia odporności na kryzysy militarne istotną rolę odgrywają uwarunkowania geograficzne i ekonomiczne Polski. Warunki geograficzne fizyczne, przestrzenne i społeczno­‑gospodarcze, kształtujące wewnętrzne uwarunkowania bezpieczeństwa państwa, można opisać w następujący sposób:

• terytorium kraju – ma kształt przestrzenny koła, co jest korzystne dla obrony i zarządzania państwem. Granice na kierunku wschodnim i zachodnim są otwarte i przebiega przez nie oś geograficzna Europy, przez co kontrola przepływu ludności i towarów jest utrudniona i wymaga rozbudowanej i kosztownej infrastruktury. Wschodnia granica jest jednocześnie granicą NATO i UE;
• liczba ludności – klasyfikuje Polskę w grupie średnich państw europejskich, natomiast przyrost naturalny jest bardzo niski (mężczyzn w wieku 18‑49 lat żyje w naszym kraju zaledwie 8 mln);
• warunki fizyczno­‑geograficzne – rzeki krótkie, proste, o łagodnych brzegach, biegnące w jednym kierunku, które stanowią zagrożenie powodziowe. Sieć drogowa, w stosunku do Europy, przez cały czas wymaga rozbudowy (80km/100 km²). Mosty, które wymagają wzmocnienia, kanalizują przemieszczanie wojsk;
• zalesienie (ok. 33% terytorium) – pozwala na wykorzystanie jego możliwości ochronnych i maskujących;
• rolnictwo – dobrze rozwinięte, zabezpiecza samowystarczalność żywnościową;
• surowce energetyczne – nie zabezpieczają samowystarczalności i tym samym bezpieczeństwa energetycznego;
• przemysł obronny – raczej nie zabezpiecza potrzeb.

Z tego niepełnego wyliczenia uwarunkowań wynika, iż zadań do realizacji w obszarze przygotowania do ewentualnego konfliktu militarnego jest wiele i są one mocno rozproszone. Wieloaspektowość misji wymusza zaangażowanie wielu podmiotów, posiadających duże, regionalne i lokalne, kompetencje.

¹ Z j. ang. DIME: diplomacy, information, military, economics.