Inwazja rosji na Ukrainę zamroziła relacje dyplomatyczne między oboma krajami. Nie zmienia to faktu, iż grupy urzędników z jednej i drugiej strony pozostają w roboczym kontakcie. Obie armie każdego dnia biorą do niewoli jeńców, których los jest następnie przedmiotem poufnych negocjacji. W efekcie od wiosny zeszłego roku, mniej więcej raz na dwa tygodnie, realizowane są wymiany pojmanych żołnierzy. Zwykle nie są spektakularne i dotyczą kilkudziesięciu osób. Tym sposobem Ukraina odzyskała już 2,6 tys. wojskowych, rosja o kilkuset mniej (niestety, brakuje na ten temat oficjalnych, szczegółowych danych).
We wspomnianych negocjacjach rysuje się asymetria – Ukrainie bardziej zależy na odzyskaniu „swoich chłopców” niż rosji na powrocie własnych. I nie chodzi tu wcale o brak rekruta i potrzebę pilnego odzyskania jak największej liczby żołnierzy. Skala pojmań w żaden sposób nie wpływa na możliwości mobilizacyjne armii ukraińskiej. Nadrzędnym powodem jest rosyjskie bestialstwo wobec jeńców – to ono motywuje Ukraińców do ratowania swoich. Stąd stała gotowość do wymiany, najlepiej w formacie „wszyscy za wszystkich”. Strona ukraińska regularnie wychodziła z taką propozycją. Gdyby do jej realizacji doszło, byłoby to wydarzenie z rzadka obserwowane w historii konfliktów zbrojnych. Najczęściej bowiem wszystkich jeńców zwalniano do domów dopiero po zakończeniu działań zbrojnych.
Czy taki scenariusz jest w ogóle możliwy? Pierwsze negocjacje w tym zakresie prowadzono latem ub.r., ale rosjanie przerwali je po upokarzających klęskach na charkowszczyźnie i chersońszczyźnie. Do kwestii niestandardowej wymiany powrócono wiosną tego roku, jednak bunt prigożyna wywołał czystki w rosyjskim MON, skutkiem czego przez kilka tygodni nie było pośród rosjan decyzyjnych osób. Temat wrócił na agendę pod koniec lata, z nieoficjalnych informacji wynika, iż dotychczasowe ustalenia są „bardzo obiecujące” (co piszę w oparciu o solidne źródła w ukraińskim resorcie obrony). Niewykluczone, iż finalizacja nastąpi jeszcze w tym roku, nie tyle z przyczyn humanitarnych, co z powodu rosyjskiej chęci zademonstrowania światu „dobrej woli”. Ukraińcom nie w nos taka otoczka, jednak priorytetem pozostaje „ściągnięcie naszych chłopców do domu”.
Obie strony niechętnie mówią o statystykach dotyczących wszelkiego rodzaju strat. Moskwa o własnych jeńcach nie mówi nic. O ukraińskich również milczy i nie współpracuje z ONZ w tej sprawie. Kijów przyznaje się do 7 tys. zaginionych żołnierzy, a tamtejsi urzędnicy publicznie szacują, iż połowa z nich to wzięci do niewoli (reszta to polegli, których ciał nie znaleziono oraz dezerterzy). Ukraińcy nie podają konkretnych danych na temat wziętych do niewoli rosjan, ale zapewniają, iż druga strona wie o wszystkich swoich jeńcach. Szacuje się, iż na terenie Ukrainy przebywa około 2 tys. schwytanych moskali.
Łącznie daje to co najmniej 5,5 tys. przetrzymywanych przez oba kraje wojskowych, z których większość stanowią Ukraińcy. Owa większość to wciąż działający „efekt Mariupola”, kiedy rosjanie za jednym razem pojmali 2,5 tys. ukraińskich żołnierzy. Ukraińcom nigdy nie udało się osiągnąć takiego sukcesu. Najwięcej moskali w jednej bitwie – prawie ośmiuset – wzięli do niewoli we wrześniu 2022 r., podczas kontrofensywy na charkowszczyźnie.
Jeńcy spędzają w niewoli co najmniej kilka miesięcy, choć są pośród nich i tacy, którzy „siedzą” od początku inwazji. Są też pojmani na tak krótko, iż nie trafili do oficjalnej ewidencji. Obie armie stosują praktykę „podręcznych obozów” – konkretne jednostki trzymają jeńców w strefie walk i na podstawie porozumień z dowódcami niższego szczebla z drugiej strony, wymieniają obcych na swoich. Taka niewola trwa od kilku godzin do kilkunastu dni i choć praktyka ta jest formalnie zakazana przez dowództwa obu armii, przez cały czas ma miejsce.
O przetrzymywanych w takich okolicznościach Ukraińcach ich rodacy mówią, iż mieli dużo szczęścia. O bestialstwie wobec jeńców pisałem już wielokrotnie, więc tylko tytułem przypomnienia pozwolę sobie na krótki cytat z wypowiedzi Dmytro Łubineca, ukraińskiego rzecznika praw człowieka.
– 86 proc. jeńców, którzy wrócili z rosyjskiej niewoli, potwierdziło, iż dopuszczano się wobec nich przemocy fizycznej – mówił podczas audycji w portalu Ukraińska Prawda. – Dysponujemy kilkudziesięcioma nagraniami ukazującymi ścięcie głowy, obcinanie kończyn, organów płciowych, nosa, uszu, kości palców. Są to treści nagrane i udostępnione w sieci przez rosyjskich wojskowych (…), by zmotywować własnych żołnierzy do walki do końca w obawie przed odwetem przeciwnika.
A dodajmy do tego karmienie paszą dla zwierząt (albo niekarmienie wcale) i brak opieki medycznej – wówczas w pełni pojmiemy, skąd determinacja Ukraińców, aby wywieźć „swoich” z tej „nieludzkiej ziemi”…
—–
Dziękuję za lekturę i przypominam o możliwości wsparcia mojej pisarsko-publicystycznej aktywności – bez Was wszak by jej nie było. Tych, którzy wybierają opcję „sporadycznie/jednorazowo”, zachęcam do wykorzystywania mechanizmu buycoffee.to.
Osoby, które chciałyby czynić to regularnie, zapraszam na moje konto na Patronite:
Nz. Przeprawa w okolicach Awdijiwki, fotografia z wiosny br. Symboliczna, ilustrująca stan kontaktów ukraińsko-rosyjskich. Zerwanych, ale z zachowaniem wąskich kanałów komunikacji/fot. Darek Prosiński
