Zakup Krzyża Komandorskiego Orderu Wojskowego „Virtuti Militari”

Order Wojskowy „Virtuti Militari” został restytuowany przez Sejm 1 sierpnia 1919 roku, nadawany był za czyny wybitnego męstwa i odwagi dokonane w boju i połączone z poświęceniem dla Ojczyzny. Zachowano jego historyczny podział na 5 klas: Krzyż Wielki, Krzyż Komandorski, Krzyż Kawalerski, Krzyż Złoty i Krzyż Srebrny oraz kształt odznak orderowych.

Zgodnie z tradycją w dwóch najwyższych klasach krzyże zwieńczone były koroną królewską. Krzyż Wielki noszony był na wstędze przez prawe ramię do lewego boku a na lewej piersi przypinano gwiazdę. Natomiast Krzyż Komandorski noszony był na szyi. Pozostałe trzy klasy na lewej piersi. Krzyże były kolejno numerowane w każdej klasie, a na czele Orderu stanęła Kapituła.
W 1920 roku do przetargu na wyrób krzyży zgłosiła się, obok innych firm, firma Krupski i Matulewicz, która otrzymała zamówienie na wykonanie ich większości. Właścicielami „Fabryki wyrobów złotych i srebrnych” mieszczącej się w Warszawie byli Władysław Krupski i Jan Władysław Matulewicz. Firma powstała w 1909 roku, po 1923 roku została przeniesiona do własnej siedziby na Powiśle przy ul. Leszczyńskiej 12, zatrudniała ok. 60 osób. Była jedną z najbardziej znanych firm złotniczo-grawerskich, oprócz odznaczeń i odznak wykonywała wiele przedmiotów użytkowych. Specjalizowała się m.in w produkcji papierośnic, pudełek, puderniczek, świeczników, pucharów, przyborów do likierów, picia kawy itp.

W okresie międzywojennym firma stała się wykonawcą krzyży Virtuti Militari klas I-IV i części krzyży klasy V. Krzyże klas wyższych produkowane były ze srebra, złocone, emaliowane. Krzyże Srebrne (kl. V) były srebrzone, emaliowane, a wszystkie opatrzone w kolejne numery. Obok nich produkowane były krzyże z tombaku, bez wygrawerowanego numeru o nieco innym rysunku orła na awersie (bez rysunku piór) i kolorze zielonej emalii na wieńcu (emalia matowa jasnozielona, a nie ciemnozielona, transparentna).

Tego typu krzyże wszystkich pięciu klas, zostały przekazane w 1923 roku do zbiorów Muzeum Wojska Polskiego (dalej MWP) przez wykonawcę czyli firmę Krupski i Matulewicz. Wśród przekazanych odznak nie było jednak gwiazdy orderu „Virtuti Militari” stanowiącej razem z Krzyżem Wielkim i Wstęgą komplet odznak klasy I.

Zakupiony krzyż jest kompletny, tzn. z wieńczącą go koroną, wykonany w firmie Krupski i Matulewicz, w bardzo dobrym stanie zachowania (z lekko wgniecioną jedną kulką). Wytworzony ze srebra, złocony przy czym złocenie jest w wielu miejscach wytarte. Krzyż jest bez wygrawerowanego numeru i od znanych krzyży numerowanych (gen. Iwaszkiewicza, gen. Weyganda (Zamek Królewski) oraz gen. Szeptyckiego (zbiory rodzinne) różni się jedynie emalią oraz sposobem położenia emalii na orle. Orły na krzyżach numerowanych miały położoną emalię wielokomórkową, odpowiednio zeszlifowaną, tak aby odwzorować na skrzydłach rysunek piór. Orzeł na egzemplarzu aukcyjnym, podobnie jak na egzemplarzach późniejszych posiada emalię niewyszlifowaną, jednokomórkową.

Krzyż Komandorski Orderu Wojskowego „Virtuti Miliari” jest niewątpliwie wyjątkową i zarazem cenną okazją do uzupełnienia zbiorów orderów i odznaczeń. Brak dobrego, oryginalnego, ekspozycyjnego egzemplarza z czasów II Rzeczypospolitej był jedną z dużych luk w naszej muzealnej kolekcji. Tego typu oferty nie występują na rynku antykwarycznym, stąd omawiany zakup stanowił unikalną okazję do zniwelowania braków w kolekcji MWP.

Fot. Arkadiusz Uriasz / MWP.