W dobie nieustannie wzrastających cen energii, gazu i ogrzewania, każde dodatkowe wsparcie finansowe ma ogromne znaczenie dla budżetów domowych, szczególnie osób starszych. Mało znany, ale niezwykle wartościowy dodatek finansowy, jakim jest ryczałt energetyczny wypłacany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, może stanowić istotną pomoc dla wybranych grup emerytów i rencistów. Kwota tego świadczenia, wynosząca w tej chwili 299,82 złotych netto miesięcznie, trafia jednak tylko do osób spełniających określone kryteria, a wielu uprawnionych nie jest świadomych możliwości jego uzyskania.
Fot. Warszawa w Pigułce
Ryczałt energetyczny stanowi formę rekompensaty i uznania dla osób, które swoim życiem i działalnością przyczyniły się do budowania niepodległej Polski lub doświadczyły represji z powodu swojej postawy patriotycznej. Do grona uprawnionych należą przede wszystkim kombatanci oraz osoby działające na rzecz niepodległości Polski. To właśnie ci, którzy walczyli w strukturach państwa podziemnego, uczestniczyli w zorganizowanych formach oporu przeciwko totalitaryzmom czy padli ofiarą represji ze strony obcych mocarstw, mogą liczyć na to specjalne wsparcie finansowe.
Warto zaznaczyć, iż prawo do ryczałtu energetycznego przysługuje również żołnierzom przymusowo zatrudnianym podczas zastępczej służby wojskowej. Dotyczy to osób, które w latach 1949-1959 skierowano do pracy w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywczych rud uranowych czy batalionach budowlanych. Ta grupa emerytów, często określana mianem „górników-żołnierzy”, wykonywała szczególnie ciężką i niebezpieczną pracę w trudnych warunkach, często narażając swoje zdrowie i życie.
Historia ryczałtu energetycznego sięga lat 90. ubiegłego wieku, gdy państwo polskie rozpoczęło proces zadośćuczynienia osobom represjonowanym i walczącym o niepodległość. Świadczenie to miało pierwotnie charakter rekompensaty za zwiększone wydatki na ogrzewanie dla osób, które często w wyniku doświadczonych represji czy trudnych warunków służby nabawiły się chorób skutkujących zwiększoną wrażliwością na chłód. Z czasem zakres świadczenia został rozszerzony, a jego wartość podlega corocznej waloryzacji.
Właśnie dzięki mechanizmowi waloryzacji, kwota ryczałtu energetycznego systematycznie wzrasta. W 2024 roku nastąpił znaczący skok tego świadczenia – wzrosło ono o blisko 45 złotych w porównaniu do roku poprzedniego. Ten wzrost stanowi odpowiedź na gwałtownie rosnące ceny energii i ogrzewania, które szczególnie dotkliwie odczuwają osoby starsze, często mieszkające w starszych, gorzej ocieplonych budynkach.
Proces ustalania wysokości ryczałtu energetycznego jest ściśle sformalizowany. Co roku, nie później niż do siódmego dnia roboczego lutego, Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych publikuje oficjalny komunikat określający kwotę świadczenia na nadchodzący rok. Ta transparentność pozwala beneficjentom na planowanie swoich budżetów domowych z odpowiednim wyprzedzeniem.
Interesującym aspektem ryczałtu energetycznego jest możliwość dziedziczenia prawa do tego świadczenia. W przypadku śmierci osoby uprawnionej, członkowie jej rodziny – najczęściej wdowy lub wdowcy – mogą nabyć prawo do kontynuacji otrzymywania tego dodatku. Jest to wyraz uznania nie tylko dla samych kombatantów czy osób represjonowanych, ale również dla ich rodzin, które często dzieliły trudy i wyrzeczenia związane z działalnością patriotyczną swoich bliskich.
Z perspektywy finansowej, ryczałt energetyczny jest szczególnie atrakcyjny, ponieważ stanowi dodatek do emerytury wolny od odliczeń podatkowych. Oznacza to, iż każdy uprawniony beneficjent otrzymuje pełną kwotę 299,82 złotych, bez pomniejszania jej o podatek dochodowy czy składki na ubezpieczenia społeczne. W skali roku daje to dodatkową sumę prawie 3600 złotych, co dla wielu emerytów stanowi znaczące wsparcie domowego budżetu.
Aby otrzymać ryczałt energetyczny, konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku. Formularz ZUS-ERK jest dostępny zarówno w tradycyjnej, papierowej formie w placówkach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jak i w wersji elektronicznej na oficjalnej stronie internetowej ZUS (www.zus.pl). Sam wniosek jest stosunkowo prosty do wypełnienia, jednak najważniejsze znaczenie ma dołączenie adekwatnych dokumentów potwierdzających uprawnienie do świadczenia.
W zależności od kategorii uprawnienia, wymagane są różne dokumenty. Kombatanci i osoby represjonowane muszą przedstawić decyzję Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, która potwierdza okres działalności kombatanckiej lub okres doświadczonych represji. Żołnierze przymusowo zatrudniani powinni załączyć zaświadczenie z Wojskowej Komendy Uzupełnień, precyzujące rodzaj i okres przymusowego zatrudnienia w ramach zastępczej służby wojskowej. Z kolei wdowy po żołnierzach przymusowo zatrudnionych muszą dostarczyć odpowiednie zaświadczenie wydane przez adekwatny organ wojskowy.
Proces rozpatrywania wniosków o ryczałt energetyczny przez ZUS trwa zwykle kilka tygodni. Po pozytywnej weryfikacji dokumentów, świadczenie jest przyznawane i wypłacane co miesiąc wraz z podstawową emeryturą lub rentą. Jest to wygodne rozwiązanie, eliminujące konieczność odbierania czy kontrolowania dodatkowych przelewów.
Warto podkreślić, iż ryczałt energetyczny nie jest świadczeniem przyznawanym automatycznie – choćby osoby spełniające wszystkie kryteria muszą złożyć formalny wniosek. Dlatego tak istotne jest rozpowszechnianie informacji o tym dodatku, szczególnie wśród starszych osób, które mogą nie być świadome swoich uprawnień lub mieć trudności z dostępem do aktualnych informacji.
Eksperci ds. zabezpieczenia społecznego zwracają uwagę, iż ryczałt energetyczny jest szczególnie wartościowy w obecnych czasach, gdy ceny energii osiągają rekordowe poziomy. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w ostatnich latach koszty związane z energią elektryczną, gazem i ogrzewaniem rosły znacznie szybciej niż ogólny wskaźnik inflacji. Dla gospodarstw domowych emerytów, które często charakteryzują się ograniczonymi możliwościami oszczędzania energii (np. ze względu na stan techniczny budynków czy konieczność utrzymywania wyższej temperatury ze względów zdrowotnych), te podwyżki są szczególnie dotkliwe.
Trzeba również zauważyć, iż grono osób uprawnionych do ryczałtu energetycznego z roku na rok się zmniejsza. Jest to naturalna konsekwencja upływu czasu – kombatanci i osoby represjonowane w okresie II wojny światowej czy w czasach stalinowskich to dzisiaj najstarsi członkowie naszego społeczeństwa. Paradoksalnie, sprawia to, iż świadczenie to nabiera jeszcze większego znaczenia jako forma uznania i szacunku dla ostatnich żyjących świadków heroicznych kart polskiej historii.
Dla wielu beneficjentów ryczałt energetyczny ma nie tylko wymiar finansowy, ale również symboliczny. Jest wyrazem pamięci i wdzięczności ze strony państwa za poświęcenie i cierpienie, jakiego doświadczyli w walce o wolną Polskę. W tym kontekście, regularnie waloryzowana kwota dodatku stanowi namacalny dowód, iż ich ofiara nie została zapomniana.
Obserwatorzy polskiego systemu zabezpieczenia społecznego zwracają uwagę, iż ryczałt energetyczny wyróżnia się na tle innych świadczeń brakiem kryterium dochodowego. Oznacza to, iż przysługuje on wszystkim uprawnionym kombatantom i osobom represjonowanym, niezależnie od wysokości ich emerytur czy rent. Jest to wyraz przekonania, iż uznanie za szczególne zasługi dla kraju nie powinno być uzależnione od statusu materialnego danej osoby.
Biorąc pod uwagę wszystkie zalety ryczałtu energetycznego – jego znaczącą wysokość, coroczną waloryzację, zwolnienie z podatku, możliwość dziedziczenia przez współmałżonka – warto, aby wszystkie uprawnione osoby skorzystały z przysługującego im prawa. W czasach, gdy każda dodatkowa złotówka ma znaczenie, systematyczne wpływy w wysokości prawie 300 złotych miesięcznie mogą istotnie poprawić komfort życia seniora, pozwalając na opłacenie rachunków za energię bez konieczności rezygnacji z innych, równie ważnych wydatków.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych prowadzą działania informacyjne mające na celu dotarcie do wszystkich potencjalnych beneficjentów ryczałtu energetycznego. Jednak ze względu na podeszły wiek wielu uprawnionych osób, niezwykle istotną rolę odgrywają również rodziny i opiekunowie seniorów, którzy mogą pomóc w zidentyfikowaniu uprawnień, zgromadzeniu odpowiednich dokumentów i złożeniu wniosku. Ta kooperacja międzypokoleniowa może przyczynić się do poprawy sytuacji materialnej najbardziej zasłużonych członków społeczeństwa.
Ryczałt energetyczny stanowi wyjątkowy element polskiego systemu wsparcia socjalnego. Łącząc w sobie wymiar ekonomiczny z symbolicznym uznaniem zasług, świadczenie to pełni istotną funkcję społeczną, przyczyniając się do godnego życia osób, które w szczególny sposób przysłużyły się Polsce. W obliczu rosnących kosztów utrzymania, każda uprawniona osoba powinna rozważyć złożenie wniosku o to wartościowe świadczenie.
