Atak Izraela na Iran

Eskalacja Konfliktu Izraelsko-Irańskiego

Wczesnym rankiem 13 czerwca 2025 roku Izrael przeprowadził zmasowany atak na cele wojskowe i nuklearne w Iranie, nazwany „Operacją Rosnący Lew” (Operation Rising Lion). Atak wywołał natychmiastowe obawy o szerszą wojnę regionalną i globalne konsekwencje gospodarcze.

Przejście od „wojny cieni”, charakteryzującej się operacjami proxy, cyberatakami i zabójstwami, do otwartej konfrontacji militarnej sygnalizuje fundamentalną zmianę w dynamice konfliktu. Poprzednie wydarzenia, takie jak izraelski nalot na ambasadę Iranu w Damaszku, irański odwet z użyciem dronów i pocisków, a teraz izraelska „Operacja Rosnący Lew”, wyraźnie wskazują na otwarte działania wojenne. Działania są jawne, a odpowiedzialność nie jest już przedmiotem spekulacji. Ta zmiana zwiększa prawdopodobieństwo błędnej kalkulacji i niekontrolowanej eskalacji, ponieważ „zasady zaangażowania” zostały fundamentalnie zmienione.

Operacja „Rising Lion”: Cele i Skala Ataku

Izrael ogłosił, iż „Operacja Rosnący Lew” była „uprzedzającym, precyzyjnym, połączonym atakiem ofensywnym” , mającym na celu „zlikwidowanie irańskiego zagrożenia dla samego istnienia Izraela”. Premier Benjamin Netanjahu stwierdził, iż operacja będzie kontynuowana „tak długo, jak będzie to konieczne, aby usunąć to zagrożenie”.

Skala ataku była znacząca. Izraelskie Siły Powietrzne (IAF) zaangażowały około 200 myśliwców, uderzając w około 100 celów. Główne cele obejmowały: główny obiekt wzbogacania uranu w Natanz, który został uderzony „kilka razy”. MAEA potwierdziła, iż elektrownia jądrowa w Bushehr nie była celem. Atak uderzył również w „serce” irańskiego programu uzbrojenia nuklearnego i programu pocisków balistycznych. Doniesienia wskazują na uderzenia w sześć baz wojskowych wokół Teheranu, domy dowódców wojskowych i wiele budynków mieszkalnych. Wśród zabitych znaleźli się wysocy rangą dowódcy, w tym dowódca Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej (IRGC) Hossein Salami i szef sztabu irańskich sił zbrojnych Maj Gen Mohammad Bagheri. Zginęło również dwóch naukowców nuklearnych: Fereydoon Abbasi i Mohammad Mehdi Tehranchi.

Izrael dąży do strategicznego zniszczenia, a nie tylko taktycznego zakłócenia, poprzez celowanie w najważniejsze osoby i infrastrukturę. Jest to odmienne od poprzednich, bardziej ograniczonych działań odwetowych, które skupiały się głównie na infrastrukturze lub pośrednich celach. Takie podejście wskazuje na głębszą strategię, mającą na celu nie tylko spowolnienie programu nuklearnego i rakietowego, ale także zniszczenie zdolności Iranu do ich odtworzenia poprzez eliminację kluczowego kapitału ludzkiego i przywództwa. Taka strategia ma na celu długoterminowe osłabienie zdolności Iranu do prowadzenia wojny asymetrycznej i rozwoju broni masowego rażenia, ale jednocześnie zwiększa prawdopodobieństwo silniejszego, bardziej osobistego odwetu ze strony Iranu, który będzie dążył do zemsty za śmierć swoich prominentnych postaci, co może prowadzić do dalszej eskalacji.

Kontekst Historyczny i Geneza Napięć

Relacje między Iranem a Izraelem ewoluowały od stosunków serdecznych w czasach zimnej wojny, kiedy Iran był drugim krajem z większością muzułmańską (po Turcji), który uznał Izrael, do otwartej wrogości po rewolucji irańskiej w 1979 roku. Nowy rząd islamski, pod przywództwem Ajatollaha Ruhollaha Chomeiniego, zerwał więzi dyplomatyczne i handlowe, określając Izrael mianem „Małego Szatana”.

Początkowo, Iran i Izrael utrzymywały ukryte, strategicznie korzystne relacje choćby po rewolucji 1979 roku, pomimo publicznej retoryki Chomeiniego o „Małym Szatanie”. Izraelska „doktryna peryferii” postrzegała Iran jako sojusznika przeciwko światu arabskiemu. Jednak z czasem, ideologiczne podstawy rewolucji irańskiej, w tym promowanie „fizycznej eliminacji Izraela”, zyskały na znaczeniu, prowadząc do „głęboko zakorzenionych wrogich tożsamości” po obu stronach. Ten historyczny łuk pokazuje, iż obecna otwarta wrogość nie jest nagłym zjawiskiem, ale kulminacją dziesięcioleci narastających napięć ideologicznych, które ostatecznie przeważyły nad wszelkimi pragmatycznymi względami. Utrudnia to deeskalację, ponieważ konflikt jest napędzany nie tylko przez interesy bezpieczeństwa, ale także przez fundamentalne różnice w postrzeganiu tożsamości i legitymacji państw. To również sugeruje, iż wszelkie przyszłe próby normalizacji będą musiały zmierzyć się z głęboko zakorzenionymi narracjami wrogości po obu stronach.

Główne punkty zwrotne w konflikcie obejmują:

• 1979 Rewolucja Irańska: Obalenie pro-izraelskiego szacha Mohammada Rezy Pahlawiego i ustanowienie republiki islamskiej, która przyjęła silnie antyizraelskie stanowisko.
• Lata 80. i 90.: Rozwój konfliktu proxy, wspieranie przez Iran grup bojowych takich jak Hezbollah, Palestyński Islamski Dżihad i Hamas. Izrael rozpoczął naloty na irańskie obiekty nuklearne, a Iran odpowiadał atakami rakietowymi.
• Lata 2000.: Irański program nuklearny stał się głównym punktem spornym, co doprowadziło do izraelskich tajnych operacji, zabójstw naukowców i cyberataków (np. Stuxnet).
• 2020 i Eskalacja: Zabójstwo irańskiego dowódcy Qasema Solejmaniego w 2020 roku przez USA i późniejsze ataki rakietowe Iranu na bazy USA.
• 2024-2025: Faza Bezpośredniej Konfrontacji:
  • 1 kwietnia 2024: Izraelski nalot na kompleks ambasady Iranu w Damaszku, w którym zginęli wysocy rangą irańscy dowódcy, w tym Mohammad Reza Zahedi.
  • 13 kwietnia 2024: Iran przeprowadził bezprecedensowy atak z użyciem ponad 300 dronów i pocisków na Izrael w odwecie
  • 19 kwietnia 2024: Izrael przeprowadził ograniczony odwet w Iranie i Syrii.
  • Lipiec-Wrzesień 2024: Seria zabójstw wysokich rangą postaci, w tym lidera Hamasu Ismaila Haniyeha w Teheranie i lidera Hezbollahu Hassana Nasrallaha w Libanie, przypisywanych Izraelowi.
  • 1 października 2024: Iran wystrzelił około 180 pocisków balistycznych na Izrael.
  • 26 października 2024: Izrael przeprowadził naloty na irańskie systemy obrony powietrznej.

Reakcje Regionalne i Międzynarodowe

Atak Izraela wywołał natychmiastowe i zróżnicowane reakcje na arenie międzynarodowej, od potępienia po ostrożne milczenie.

Kluczowe reakcje obejmują:

• Stany Zjednoczone: USA zostały poinformowane o izraelskich intencjach z wyprzedzeniem , ale publicznie zdystansowały się od ataku, podkreślając, iż Izrael podjął „jednostronne działania” w samoobronie i iż USA nie były zaangażowane. Prezydent Donald Trump wyraził wcześniej obawy, iż taka akcja „wszystko by zepsuła”.
• Iran: Irańska telewizja państwowa poinformowała o uderzeniach w obszary mieszkalne w Teheranie i ofiarach cywilnych, w tym dzieciach, choć nie zostało to niezależnie zweryfikowane. Iran oskarżył USA o wspieranie ataku, co USA stanowczo zaprzeczyły. Najwyższy Przywódca Iranu, Ajatollah Ali Chamenei, ostrzegł, iż Izrael „przygotował dla siebie gorzki los, który z pewnością otrzyma”.
• Kraje Regionalne:
  • Oman: Skrytykował izraelskie ataki, obarczając Izrael odpowiedzialnością za eskalację i wzywając społeczność międzynarodową do zajęcia „jasnego i stanowczego stanowiska”. Oman był również gospodarzem planowanych rozmów między USA a Iranem w sprawie programu nuklearnego.
  • Liban: Prezydent Joseph Aoun stwierdził, iż ataki „nie tylko uderzyły w naród irański, ale także we wszystkie międzynarodowe wysiłki na rzecz utrzymania stabilności na Bliskim Wschodzie”.
  • Arabia Saudyjska: Potępiła „rażące izraelskie agresje”, które „podważają suwerenność i bezpieczeństwo” Iranu oraz „stanowią wyraźne naruszenie prawa międzynarodowego”.
  • Bahrajn: Ambasada USA w Manamie zaleciła personelowi „zachowanie zwiększonej ostrożności”.
  • Zamknięcie Przestrzeni Powietrznej: Jordania, Iran i Irak zamknęły swoją przestrzeń powietrzną w obawie przed eskalacją.
• MAEA: Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej potwierdziła, iż irańska elektrownia jądrowa w Bushehr nie była celem i iż nie zaobserwowano wzrostu poziomu promieniowania w Natanz. Wcześniej MAEA potępiła Iran za nieprzestrzeganie zobowiązań w zakresie nieproliferacji.

Konsekwencje Ekonomiczne

• Ceny Ropy Naftowej: Globalne ceny ropy naftowej gwałtownie wzrosły po ataku Izraela. Ropa Brent i Nymex light sweet podrożały o ponad 10%. Amerykańska ropa benchmarkowa wzrosła o 8,2% do 73,61 USD za baryłkę, a ropa Brent o 5,52 USD do 74,88 USD za baryłkę.
• Cieśnina Ormuz: Główną obawą dla handlu światowego jest Cieśnina Ormuz, kluczowa droga morska, przez którą przepływa około jedna piąta światowej ropy naftowej. Jakakolwiek próba Iranu zakłócenia tej trasy mogłaby wywołać gwałtowny wzrost globalnych cen ropy, zakłócić łańcuchy dostaw energii i wpłynąć na gospodarki już poddane presji inflacyjnej. J.P. Morgan ostrzega, iż w najgorszym scenariuszu ceny mogłyby wzrosnąć do 130 USD/baryłkę, jeżeli Iran zablokuje Cieśninę. Wiele fragmentów podkreśla znaczenie Cieśniny Ormuz jako kluczowej drogi transportu ropy naftowej. Wzrost cen ropy natychmiast po ataku pokazuje, jak bardzo rynki są wrażliwe na potencjalne zakłócenia. Iran ma historię grożenia zakłóceniem tej trasy. To oznacza, iż Cieśnina Ormuz nie jest tylko regionalnym problemem, ale globalnym punktem zapalnym. Jakiekolwiek znaczące zakłócenie nie tylko wywołałoby globalny wstrząs gospodarczy (inflacja, brak bezpieczeństwa energetycznego), ale także bezpośrednio zaangażowałoby główne mocarstwa światowe, których gospodarki zależą od tego przepływu ropy. To podnosi konflikt z regionalnego sporu do kwestii globalnej stabilności gospodarczej i bezpieczeństwa, potencjalnie wciągając zewnętrzne interwencje wojskowe w celu zabezpieczenia drogi wodnej. Stawia to Iran przed dylematem: użycie tej dźwigni może wywołać poważną międzynarodową reakcję, ale jej nieużycie może być postrzegane jako słabość.

Konsekwencje dla świata

Atak Izraela z 13 czerwca 2025 roku na irańskie obiekty nuklearne i wojskowe oznacza wejście w nową, bardziej niebezpieczną fazę konfliktu izraelsko-irańskiego.

Konsekwencje ataku wykraczają daleko poza Bliski Wschód, wpływając na globalne rynki energii i potencjalnie zmieniając sojusze międzynarodowe. To oznacza, iż jego wpływ jest odczuwalny na całym świecie, a nie tylko w bezpośrednim sąsiedztwie. Społeczność międzynarodowa nie może już traktować tego konfliktu jako odległego problemu regionalnego. Jego zdolność do wpływania na ceny ropy, łańcuchy dostaw i równowagę sił na świecie wymaga skoordynowanej i proaktywnej strategii zapobiegania eskalacji, a nie tylko reagowania na nią. Brak skutecznej interwencji dyplomatycznej może prowadzić do długotrwałej niestabilności z globalnymi reperkusjami, co stawia pod znakiem zapytania skuteczność obecnych mechanizmów bezpieczeństwa międzynarodowego.