Bo życie musi trwać. Charkowszczyzna dwa lata po wyzwoleniu

Owa ciemność – poza typowymi zagrożeniami dla podróżnych – skrywa też bolesne tajemnice. W okolicach wyzwolonego jesienią 2022 roku Iziumu stanęliśmy przed betonową barierą, blokującą wjazd na wysadzony przez Rosjan most. Gdzieś w pobliżu była tymczasowa przeprawa, postanowiłem więc się rozejrzeć. gwałtownie ustaliłem, iż jesteśmy w centrum jakiegoś przysiółka. Po obu stronach rozoranej drogi stały typowo ukraińskie niewielkie chatki i bez wojny wyglądające jak siedem nieszczęść. Przyzwyczajony do ciemności wzrok pozwalał dostrzec całe pokaleczone bryły. Zarwane dachy, wybite okna, przestrzelone ściany. Powalone płoty, wrak auta – popularnej na Wschodzie łady kopiejki. I ani śladu żywej istoty, choćby zdziczałych psów, które w Donbasie kręcą się hordami. Osada była martwa. Na jednym z budynków widniało zaś wielkie „Z” wymalowane białą farbą, widoczne i bez światła latarki. Żołnierze Putina w ten sposób pieczętowali „powrót” wiosek do „rosyjskiej macierzy”. „Z” w tym przypadku znaczyło tyle co „to nasze”. I zwykle wiązało się z destrukcją. Całkowitą, którą można skwitować stwierdzeniem: „byli ludzie – nie ma ludzi”. W drodze z i do Bachmutu widziałem wiele tak potraktowanych osad. Wyzwolonych gruzowisk…

Zniszczenia w dzielnicy szewczenkowskiej w centrum Charkowa po rosyjskim ataku 5 sierpnia 2024 r.

W lipcu 2024 roku wróciłem w opisane okolice – przez cały czas wyglądają żałośnie (choć w letnim anturażu i otoczeniu przyrody błyskawicznie wdzierającej się w porzucone posesje trochę jakby mniej). Wciąż mnóstwo jest tabliczek ostrzegających przed minami, wciąż niemal bezludnie, ale właśnie – widać już ślady pierwszych powrotów. Takich na stałe, którym towarzyszą remonty zburzonych domostw. Wygląda to surrealistycznie – pojedyncze restaurowane chałupy, zewsząd otoczone gruzowiskami. „Tak musiały wyglądać polskie wsie i miasteczka, wyzwolone spod niemieckiej okupacji” – gdy naszła mnie ta refleksja, ustąpiło przekonanie o bezsensowności życia pośród ruin.

Jednak największą dawkę optymizmu co do przyszłości Charkowszczyzny daje stolica obwodu. Nigdy przez Rosjan niezdobyta – choć próbowali i przez cały czas próbują, czego przykładem podjęta w maju ofensywa. Z jej powodu Charków opuściło wiele organizacji i przedstawicielstw dyplomatycznych. Sytuację uznano za potencjalnie eskalującą oraz zagrażającą zdrowiu i życiu personelu. Nazbyt pochopnie, bo nie dość, iż Ukraińcom udało się atakujących zatrzymać, to jeszcze zniszczyli terroryzujące charkowian wyrzutnie rakiet rozstawione wokół rosyjskiego Biełgorodu. W rezultacie metropolia jest dziś bezpieczniejsza niż wiosną – oczywiście w relatywnym tego słowa znaczeniu.

W centrum bez trudu można znaleźć ślady ostrzałów, miasto opuściła jedna czwarta stałych mieszkańców. Widać to po ruchu pieszym i samochodowym. Ale gotowych wyciągać pochopne wnioski o rzekomym exodusie charkowian odsyłam do podmiejskich lasów i nad zbiorniki wodne. Mieszkańcy metropolii przywykli do rosyjskiego zagrożenia – kto miał przed nim uciec, już uciekł. Dziś częściowa absencja „na mieście” to skutek lata i wakacji, a więc wyjazdów urlopowych (które w Polsce często uchodzą za niewyobrażalne z powodu błędnych, martyrologicznych wyobrażeń o wojennej codzienności). Wyjątkowo upalnego lata, które nastało w realiach niedostatków energii – warto zaznaczyć. Zniszczone przez Rosjan elektrownie nie pracują, Ukraina racjonuje prąd, ponad 40-stopniowe upały w mieszkaniach pozbawionych energii – a więc klimatyzacji, a często też i wody – skłaniają ludzi do ucieczki na łono przyrody. Ot, wojenna pragmatyka i kolejna ilustracja ludzkiej niezłomności, którą świetnie wyraża fraza: „bo życie musi trwać”. No więc trwa.