Zjawisko sygnalistyki, czyli zgłaszania naruszeń prawa do podmiotów, w których te naruszenia miały miejsce lub do organów państwa i związanej z tym zgłaszaniem ochrony sygnalistów, bywa źle rozumiane. Podstawową rzeczą, o jakiej należy pamiętać jest to, iż nie każdy może być sygnalistą i iż nie każde naruszenie prawa może podlegać sygnalizacji.
W ustawie wymienione są:
- osoby, które mogą być sygnalistami,
- kategorie naruszeń prawa, które mogą podlegać sygnalizacji.
Ustawa (dalej: UoS) wskazuje również, iż naruszenie prawa może podlegać sygnalizacji, o ile sygnalista powziął informację o nim w kontekście związanym z pracą; kontekst ten jest również zdefiniowany w ustawie
Żeby osoba zgłaszająca naruszenie prawa mogła zostać sygnalistą i tym samym żeby mogła zostać objęta ochroną, spełnione muszą być warunki należące do każdej z kategorii.
Kto może być sygnalistą
Sygnalistą może być osoba, która jest zdefiniowana w art. 4 ust. 1 UoS.
Przepis ten brzmi następująco:
„1. Sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym:
1) pracownik;
2) pracownik tymczasowy;
3) osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
4) przedsiębiorca;
5) prokurent;
6) akcjonariusz lub wspólnik;
7) członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
8) osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
9) stażysta;
10) wolontariusz;
11) praktykant;
12) funkcjonariusz w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2023 r. poz. 1280, 1429 i 1834);
13) żołnierz w rozumieniu art. 2 pkt 39 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2024 r. poz. 248 i 834).”.
Cytowany przepis uzupełniony jest przez art. 4 ust. 2 UoS, który rozszerza zakres potencjalnych sygnalistów. Sygnalistą może być na podstawie tego przepisu również osoba, która uzyskała informację w kontekście związanym z pracą, jednak uzyskała ją przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym lub już po ich ustaniu.
Podkreślenia wymaga, iż o ile naruszenie prawa – jakie naruszenie prawa podlega zgłoszeniu piszemy niżej – zostanie zasygnalizowane przez osobę, która nie mieści się wśród osób wskazanych na zacytowanej tu liście pochodzącej z ustawy, to osoba taka nie będzie sygnalistą w rozumieniu ustawy, nie będzie więc chroniona na gruncie ustawy o ochronie sygnalistów, nie będą również chronione osoby z nią powiązane lub osoby udzielające jej pomocy
