Już nie pobór, a kwalifikacja. Już nie te emocje, ale wciąż stawać przed komisją wojskową trochę strach. Bo a nuż wezmą na ćwiczenia…
Jako urodzony w „środkowym Gierku”, wezwanie z Wojskowej Komisji Uzupełnień (WKU) odebrałem w połowie lat 90. Armia była w trakcie „humanizacji”, budżet państwa zaś w marnej kondycji, wymuszającej cięcia wydatków. Zimna wojna przebrzmiała, wojsko w dotychczasowym kształcie powszechnie uchodziło za zbędne. Kasowano jednostki, sprzęt, służbę zasadniczą skrócono z 24 do 18, a następnie do 12 miesięcy (później choćby do dziewięciu, ale to już w innej epoce). Mimo to pośród młodych mężczyzn o „zetce” przez cały czas mówiło się jako o „przerwie w życiorysie”, armię określając mianem „syfu”. „Naprawdę chcesz iść do syfu!?”, pytali mnie zdumieni koledzy. Chciałem. Planowałem odbyć służbę zasadniczą, a potem – jak to się wówczas mówiło – „na stałe zaczepić się w wojsku”. Życie wybrało inne tory, ale wtedy – wiosną 1995 r. – należałem do mniejszości w gronie poborowych – tych, którzy „nie kombinowali”.
Niepożądany ślad w papierach
Kombinowano na różne sposoby, najmniej wyrafinowanym, ale i najpewniejszym była łapówka. W „moich czasach” przede wszystkim pieniężna – wraz z kresem socjalistycznej „gospodarki niedoboru”, wziątki typu świńska półtusza straciły rację bytu. A i materialne apetyty się zaostrzyły. Do przekupywania członków komisji dochodziło z rzadka, zwykle korupcyjny mechanizm sprowadzał się do uprzedniego nagromadzenia „mocnych papierów”. Najlepiej, i najczęściej, medycznych. Nie mieliśmy Internetu, ale adresy zaprzyjaźnionych lekarzy zdobywało się bez trudu. Gwoli uczciwości wspomnieć należy o nielicznych medykach, którzy wystawiali zaświadczenia za darmo, traktując tę działalność jako rodzaj obywatelskiej powinności. W cenie były świadectwa leczenia chorób serca, nerek, kręgosłupa, potwierdzające wady wzroku i słuchu, im gorsze, tym lepiej. Dobrze było mieć kwity na schorzenia neurologiczne (np. padaczkę), najlepiej – z uwagi na kłopotliwą weryfikację – tzw.: żółte papiery. Choroby psychiczne wybornie sprawdzały się w kasowaniu z listy poborowych.
Poza koniecznością dysponowania odpowiednimi funduszami, tak radykalna metoda miała jeszcze inną słabość – ślad w papierach. Urzędowo potwierdzona choroba czy uzależnienie (niemało poborowych udawało narkomanów lub alkoholików) mogła w przyszłości odbić się czkawką, np. podczas starań o pracę. Stąd inne sposoby, niekiedy desperackie, jak próby samookaleczeń. Złamana ręka lub noga w końcu się goiły, więc dawały jedynie czasowe odroczenie. Taki sam charakter miał wybieg ze zdobywaniem wykształcenia. Kontynuacja nauki – w szkole pomaturalnej lub na studiach – to dwa do sześciu lat zwolnienia (więcej w przypadku „wiecznych studentów”). W PRL-u absolwenci wyższych uczelni zwykle i tak trafiali w kamasze – choć na krócej. W III RP ścieżka edukacyjna z roku na rok dawała coraz większe gwarancje przeniesienia do rezerwy bez odbycia służby, by na początku nowego wieku stać się niezawodnym rozwiązaniem. W efekcie, w ostatnich latach „zetki”, w szeregi trafiały dwa rodzaje rekruta. Fascynaci, z których część traktowała służbę jako bramę do zawodowstwa, oraz ci, którzy z braku życiowej zaradności nie potrafili się z „woja” wykpić. Problemy szkoleniowe i wychowawcze, jaki ów stan rzeczy generował, zasługują na odrębny artykuł.
Szeroki rezonans w Internecie
A jak jest dziś? Powszechnego poboru nie ma – zawieszono go w 2008 r. Od zeszłego roku nie ma również WKU – zastąpiły je centra rekrutacyjne. Wprowadzona w marcu 2022 r. „Ustawa o obronie ojczyzny” wyróżnia kilka rodzajów służby ochotniczej – jest wśród nich także dobrowolna (i odpłatna), dwunastomiesięczna „zetka”. Wojsko jest zatem dla chętnych – zainteresowanych służbą na stałe bądź tylko na jakiś czas – ale to nie znaczy, iż armia rezygnuje z budowania rezerw. Byli zawodowcy i ochotnicy to za mało, żeby myśleć o odpowiednio licznym rozwinięciu mobilizacyjnym sił zbrojnych na czas wojny lub kryzysu. Stąd konieczność ewidencjonowania zasobów ludzkich, zebrania informacji o stanie zdrowia obywateli pod kątem ich przydatności dla armii. Służy temu rokroczna kwalifikacja wojskowa, która tym różni się od poboru, iż nie skutkuje obowiązkowym wcieleniem. Objęci nią mężczyźni i wybrane grupy kobiet otrzymują cztery różne kategorie zdrowia (A, B, D, E – gradacja następuje w porządku alfabetycznym, od zdolnych po trwale niezdolnych). Kwalifikowani nadający się do służby (bezwzględnie bądź w określonych warunkach), z nadanym stopniem szeregowego trafiają do tzw.: rezerwy pasywnej. Nie otrzymują książeczek wojskowych i nie składają przysięgi.
W tym roku kwalifikacja ruszyła 17 kwietnia i potrwa do 21 lipca, obejmując przede wszystkim mężczyzn z rocznika 2004. Obowiązkowi kwalifikacji podlegają także kobiety i mężczyźni urodzeni w latach 1999–2004, z umiejętnościami zawodowymi przydatnymi w służbie wojskowej. Mowa tu m.in. o lekarzach, weterynarzach, psychologach, rehabilitantach, radiologach, diagnostach laboratoryjnych, informatykach, nawigatorach czy tłumaczach. Specjalistach z już wydanymi dyplomami albo kończących edukację w bieżącym roku szkolnym/akademickim. W sumie, jak wynika z danych ministerstwa obrony, to 230 tys. osób – z racji wieku i cech społecznych bardzo aktywnych w cyfrowym świecie. O czym wspominam, bo okazuje się, iż wezwania do centrów rekrutacji oraz doniesienia prasowe na temat kwalifikacji, szeroko rezonują w Internecie. „Czy mogę nie stawić się przed komisją?”, „co zrobić, żeby dostać kategorię E?”, „czy kwalifikacja oznacza, iż wezmą mnie do wojska?”, pytają internauci. W dyskusjach czuć nerwowość, trochę przypomina to atmosferę towarzyszącą niegdyś poborowi, choć warto zauważyć, iż pośród źródeł lęków znajduje się również widmo eskalacji rosyjsko-ukraińskiego konfliktu. Coś, czego „stare roczniki” rekrutów bać się nie musiały…
Ryzyko doprowadzenia siłą
Jednak nie o wojnę głównie chodzi, a o bardziej przyziemne sprawy. Pasywna rezerwa ma się szkolić – na jak najczęstsze i najliczniejsze ćwiczenia naciska generalicja. Zgodnie z „Ustawą o obronie ojczyzny” „pasywnych” można powołać na ćwiczenia jednodniowe i krótkotrwałe – trwające nieprzerwanie do 30 dni; długotrwałe – trwające nieprzerwanie do 90 dni; rotacyjne – trwające łącznie do 30 dni i odbywane z przerwami w określonych dniach w ciągu danego roku kalendarzowego. Z reguły wojsko poprzestaje na ćwiczeniach krótkotrwałych, najczęściej dwutygodniowych. „Taka forma szkolenia spotyka się ze sporym oporem społecznym” – pisze portal Trójmiasto.pl. „Przedsiębiorcy obawiają się o swoje biznesy, które będą musieli zostawić na czas ćwiczeń, również pracownicy etatowi, którym przysługuje na ten czas bezpłatny urlop, nie garną się do zamiany codziennych obowiązków na kilka lub choćby kilkadziesiąt dni w jednostce. Potwierdzają to wyniki naszej ankiety. Internauci spytani o to, co by zrobili, gdyby dostali wezwanie na ćwiczenia, najczęściej wybierali opcję ‘wymigam się’ (61% odpowiedzi)” – czytamy. Lokalne medium i społeczność? Owszem, ale wyniki nie odbiegają od rezultatów profesjonalnych badań ogólnopolskich. 58,5% Polaków nie chce przywrócenia obowiązkowej służby wojskowej – wynika z sondażu United Surveys dla RMF i „Dziennika Gazety Prawnej”, przeprowadzonego w lutym br. MON nie ma takich planów, ale pytania o „zetkę” są papierkiem lakmusowym stosunku Polaków do powinności związanych z obronnością (tych wymagających założenia munduru).
Teoretycznie w 2023 r. wojsko może powołać na ćwiczenia choćby 200 tys. osób – tyle iż to górny limit, tożsamy z zapisem obowiązującym w minionym roku. A czy w 2022 r. zapędzono na poligony 200 tys. rezerwistów? Nie, wojsko nie przedstawia dokładnych danych, ale wiadomo, iż była to dużo mniejsza pula. W 2023 r. prawdopodobnie również skończy się na kilku-kilkunastoprocentowym wykorzystaniu limitu. Dość zauważyć, iż MON w ramach dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej chciałby w bieżącym roku przeszkolić niemal 29 tys. osób, a budżet ministerstwa z gumy nie jest, bazy szkoleniowej (i personelu) też nie da się z miesiąca na miesiąc pomnożyć. Niezależnie od tych uwarunkowań, warto mieć świadomość, iż osoba, która nie stawi się na kwalifikację, może zostać doprowadzona przed komisję siłą, a sam czyn uznawany jest za wykroczenie i podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny. Z kolei niestawienie się na ćwiczenia rezerwy to ryzyko nie tylko kar pieniężnych, ale i trzech lat więzienia.
—–
Zbieranie informacji i ich opracowywanie to pełnowymiarowa praca. Będę zobowiązany, jeżeli mnie w tym wesprzecie. Tych, którzy wybierają opcję „sporadycznie/jednorazowo”, zachęcam do wykorzystywania mechanizmu buycoffee.to.
Osoby, które chciałyby czynić to regularnie, zapraszam na moje konto na Patronite:
Korzystając z okazji chciałbym podziękować swoim najszczodrzejszym Patronom: Bartoszowi Wojciechowskiemu, Maciejowi Szulcowi, Przemkowi Piotrowskiemu, Andrzejowi Kardasiowi, Jakubowi Wojtakajtisowi, Magdalenie Kaczmarek i Piotrowi Maćkowiakowi. A także: Remiemu Schleicherowi, Grzegorzowi Dąbrowskiemu, Arturowi Żakowi, Bernardowi Afeltowiczowi, Justynie Miodowskiej, Marcinowi Pędziorowi, Michałowi Wielickiemu, Monice Rani, Jarosławowi Grabowskiemu, Bożenie Bolechale, Piotrowi Pszczółkowskiemu, Aleksandrowi Stępieniowi, Joannie Siarze, Szymonowi Jończykowi, Tomaszowi Sosnowskiemu i Mateuszowi Jasinie.
Podziękowania należą się również najhojniejszym „Kawoszom” z ostatnich ośmiu dni: Maciejowi Jakóbiakowi, Arkadiuszowi Wiśniewskiemu, Janowi Domanikowi i Zbigniewowi Cichańskiemu.
Szanowni, to dzięki Wam – i licznemu gronu innych Donatorów – powstają moje materiały!
Nz. Żołnierze 6. Brygady Powietrznodesantowej podczas uroczystego apelu. Zdjęcie ilustracyjne/fot.
