Powstanie w getcie warszawskim – 81. rocznica

Zdjęcie: Powstanie w getcie warszawskim rocznica

Agencja Informacyjna: Powstanie w getcie warszawskim wybuchło 19 kwietnia 1943 r. Było to pierwsze powstanie przeciwko niemieckiej nazistowskiej okupacji w Europie.

Powstanie w getcie warszawskim – odpowiedź na niemieckie zbrodnie

81 lat temu, 19 kwietnia 1943 roku, w warszawskim getcie wybuchło powstanie będące odpowiedzią na decyzję o likwidacji getta warszawskiego w ramach realizowanego przez hitlerowców planu zagłady Żydów. Powstanie było pierwszą akcją zbrojną, którą na tak dużą skalę podjęły polskie organizacje podziemne przeciwko Niemcom. Było to także pierwsze powstanie w Europie okupowanej przez Rzeszę.

Powstanie w getcie warszawskim – kto stworzył getto?

W 1939 Warszawa była największym skupiskiem Żydów w Europie oraz drugim – po Nowym Jorku – na świecie. Według spisu ludności żydowskiej przeprowadzonego 28 października 1939 w Warszawie mieszkało wtedy 359 827 Żydów.

2 października 1940 zarządzeniem gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera utworzone zostało getto – odizolowana i otoczoną murem dzielnica w północno-zachodniej części centralnej Warszawy. Przymusowo przeniesiono do niego mieszkańców Warszawy pochodzenia żydowskiego. W kolejnych miesiącach do getta przywożono też osoby z innych miejscowości, głównie z Łodzi i rejencji ciechanowskiej, a choćby innych państw europejskich. W jego obrębie do marca 1941 roku zgromadzono ok. 460 tys. osób. Tym samym getto osiągnęło gęstość zaludnienia sięgającą 146 tys. osób na 1 km².

Ogromne przeludnienie spowodowało tragiczne warunki sanitarne, głód oraz pojawienie się epidemii chorób zakaźnych. Było to celowe działanie nazistów, którzy jednocześnie zmniejszali racje racji żywnościowych dla więźniów getta. W okresie od listopada 1940 roku do lipca 1942 roku z głodu i chorób zmarło ok. 100 tys. jego mieszkańców. Pozostali byli systematycznie przewożeni do obozu zagłady w Treblince gdzie zamordowano ok. 75% mieszkańców getta.

Powstanie skazane na porażkę

– To było kolejne polskie powstanie, z czego mało kto zdaje sobie sprawę. Zamknięci za murem Żydzi byli bowiem Polakami wyznania mojżeszowego, ale przecież Polakami – mówi Jerzy Mosoń, dziennikarz ekonomiczny. – Powstanie to jak wiele innych polskich powstań było skazane na porażkę, z tą różnicą, iż Żydzi decydując się na opór wybrali tylko rodzaj śmierci – w walce, nie w komorach. Na wolność nie mieli najmniejszych szans. Niemieckie, ukraińskie i łotewskie oddziały nazistów były oczywiście silniejsze i bardziej liczne.

Honorowy opór przeciwko Niemcom

Warto przypominać, iż Żydzi nie mieliby szansy na ten honorowy opór, gdyby nie bohaterska pomoc Polaków, którzy dostarczali za mur broń i techniki jej produkcji, a także poprzez uczestnictwo w działaniach zbrojnych tj. ataki na niemieckie posterunki usytuowane wokół getta.

Powstanie wybuchło w momencie rozpoczęcia zarządzonej przez Heinricha Himmlera akcji ostatecznej likwidacji getta, w wigilię żydowskiego święta Pesach, 19 kwietnia 1943, w momencie gdy w tzw. getcie znajdowało się już tylko ok. 50-70 tysięcy Żydów.

Powstanie nie miało militarnych celów strategicznych. Biorąc pod uwagę brak jakichkolwiek szans na powodzenie, stanowiło zbrojną odpowiedź na ludobójstwo.

Symboliczne znaczenie dla narodu żydowskiego

Walkę podjęło kilkuset bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) oraz Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW). Ze względu na swoją symboliczną wymowę, powstanie w getcie warszawskim uważane jest przez naród żydowski za jedno z najważniejszych wydarzeń w jego historii.

Siły powstańcze składały się najprawdopodobniej z około 1000-1500 słabo uzbrojonych bojowników: ok. 220-800 z ŻOB (w tym wiele kobiet) i 150-400 z ŻZW (tylko mężczyzn) oraz nieznana liczba (kilkuset) powstańców w innych, luźnych grupach.

Brutalna niemiecka pacyfikacja

Nie istnieją pewne dane o stratach powstańców i liczbie ofiar likwidacji getta wiosną 1943. Według danych hitlerowskich, świadomie zawyżanych przez autorów raportu Stroopa, w walce zginęło ok. 6000 Żydów, 56 065 osób znajdowało się w wykrytych i zlikwidowanych bunkrach, z tej liczby 7000 zamordowano na miejscu, 6900 wysłano do Treblinki, a około 36 000 do innych obozów. Dane te są o tyle nieprawdziwe, iż w kwietniu 1943 w getcie znajdowało się nie więcej niż 40 000 osób.

W trakcie tłumienia powstania hitlerowcy dopuszczali się wielu okrucieństw i zbrodni na mieszkańcach getta oraz przeprowadzali liczne masowe egzekucje.

Niemcy dysponowali uzbrojonymi pojazdami pancernymi i bronią chemiczną. Jürgen Stroop, osobiście wydał rozkaz walczenia z Żydami ogniem – żołnierzy niemieckich zaopatrzono w miotacze ognia, nakazując im systematyczne podpalanie wszystkich budynków w dzielnicy.

Liczba zabitych żołnierzy hitlerowskich jest trudna do oszacowania z powodu rozbieżnych danych. Polska prasa podziemna podawała liczbę 86 zabitych i 420 rannych hitlerowców.

Wsparcie Polskiego Państwa Podziemnego

W czasie powstania obrońcy getta od pierwszych dni wspierani byli zbrojnie z zewnątrz przez polskie oddziały podziemia zbrojnego. Akcji pomocowych dokonywała zarówno Armia Krajowa, jak i Gwardia Ludowa. Polskie organizacje konspiracyjne przeprowadziły kilkanaście akcji w okolicach getta przeciwko oddziałom niemieckim.

– „Warto przypominać, iż Żydzi nie mieliby szansy na ten honorowy opór, gdyby nie bohaterska pomoc Polaków, którzy dostarczali za mur broń i techniki jej produkcji, a także poprzez uczestnictwo w działaniach zbrojnych tj. ataki na niemieckie posterunki usytuowane wokół getta -” dodaje Jerzy Mosoń.

Agencja Informacyjna, Kultura / akt. 19.04.2024

– ilustracja DALL-E