Reportaż z otchłani. „Wielka Szpera”

Określenie pochodzi od allgemeine Gehsperre – całkowity zakaz opuszczania domów.

Twórca poświęconej temu książki Marek Miller, łodzianin z urodzenia, jest założycielem Laboratorium Reportażu na Uniwersytecie Warszawskim, autorem wielu oryginalnych książek, w tym olśniewającej Uczty grudniowej 1840 r. (2007), rekonstrukcji historycznej kolacji literackiej w Paryżu, na której zmierzyło się na improwizacje „dwóch na słońcach swych przeciwnych Bogów” – Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Wielka Szpera (Laboratorium Reportażu i Wydawnictwo Westa-Druk, Łódź 2023) nie jest ani monografią naukową, ani autorską opowieścią o zagładzie getta łódzkiego.

Napisana została, jak głosi podtytuł, na podstawie rozmów przeprowadzonych przez Piotra Weycherta i Marka Millera oraz innych źródeł. Rozmowy z kilkudziesięcioma ocalałymi z Wielkiej Szpery Weychert i Miller przeprowadzili głównie w Izraelu oraz w Polsce. Miller uzupełnił je lekturą archiwalnych i drukowanych relacji i z tych źródeł wybrał raz paruzdaniowe, a raz parustronicowe fragmenty, by skomponować z nich obraz zagłady. Szczególnie silnie przemawiają fragmenty najkrótsze, czasem choćby jedno zdanie chwyta i wyraża esencję zdarzenia lepiej niż długa narracja. Może zadziwić szczegółowość relacji składanych po wielu latach, ale doświadczenia i sceny tak zaskakujące i tak dramatyczne bez wątpienia zostają w pamięci do końca życia i ludzie opowiadają o nich tak, jakby to było wczoraj.